ΔΝΤ [1]

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο πιο αντιπαθής από τους «θεσμούς», παρουσιάζεται στην ελληνική ειδησεογραφία ως το απόλυτο κακό, τόσο κακό που είναι σχεδόν ασώματο, άναρχο — το απόλυτο κακό που δημιουργήθηκε πριν από τον ίδιο τον χρόνο. Είναι ένας νεοφιλελεύθερος μπαμπούλας που εκπροσωπεί τα πιο σκοτεινά συμφέροντα του παγκόσμιου καπιταλισμού, των πολυεθνικών και των μονοπωλίων. Καταλύει την εθνική μας κυριαρχία, επιβάλλοντας πολιτικές που ευνοούν τις τράπεζες και απομυζούν τον φτωχό λαό.

Δεν εξηγείται, όμως, γιατί, παρ’ όλα αυτά, οι εκλεγμένες κυβερνήσεις των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θέλουν οπωσδήποτε τη συμμετοχή του στο πρόγραμμα σωτηρίας της Ελλάδος από τη χρεοκοπία (bail-out). Παραβλέπεται ότι 188 κράτη, μεταξύ των οποίων και η χώρα μας, συμμετέχουν στο ΔΝΤ. Παραμένει το ερώτημα γιατί, κάθε φορά που μία χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεωκοπίας, καλεί το ΔΝΤ για να τη σώσει. Δεν μπορεί, κάτι θα έχει να προσφέρει το ΔΝΤ.

Βασικά, δύο πράγματα: χρήματα και τεχνογνωσία. Το ΔΝΤ λειτουργεί ως lender of last resort (ύστατη καταφυγή για δανεισμό) για κράτη — τα δανείζει, όταν οι αγορές ή άλλα κράτη δεν είναι πρόθυμα να διακινδυνεύσουν τη χορήγηση δανείου σε μία χώρα που είναι στα πρόθυρα της στάσης πληρωμών. Τα χρήματα που δανείζει είναι χρήματα που έχει λάβει από τα ίδια τα κράτη-μέλη του. Πρόκειται, δηλαδή, για κρατικό χρήμα.

Γιατί όμως τόσα κράτη (188 σήμερα) έχουν δώσει αυτή τη συμμετοχή στο ΔΝΤ; Για δύο βασικούς λόγους.

Πρώτον, για να έχουν δικαίωμα τα συμμετέχοντα κράτη να λάβουν κι αυτά βοήθεια από το ΔΝΤ, εάν και όταν κάτι τέτοιο απαιτηθεί. Δεύτερον, επειδή θέλουν να υπάρχει ένας διεθνής μηχανισμός που θα αποτρέπει τις κρατικές πτωχεύσεις και το domino effect που μία κρατική πτώχευση θα προκαλέσει. Έχουν συμφέρον, δηλαδή, στη διασφάλιση μιας διεθνούς οικονομικής σταθερότητας.

Όσο για την τεχνογνωσία που διαθέτει το ΔΝΤ, ο αρχικός του ρόλος ήταν αυτός του παρατηρητή των διεθνών αγορών και, κυρίως, των συναλλαγματικών ισοτιμιών που είχαν συμφωνηθεί μεταξύ τους. Η χορήγηση βραχυπρόθεσμων πιστώσεων κατά τις πρώτες δεκαετίες της λειτουργίας του δεν ήταν η κύρια αποστολή του Ταμείου.

Με μία σειρά από άρθρα θα μελετήσουμε και θα καταγράψουμε το ρόλο του Ταμείου. Ελπίζω να μπορέσουμε να δούμε πίσω από τις ταμπέλες της ειδησεογραφίας ή, ακριβέστερα, του τρόπου με τον οποίο η ελληνική ειδησεογραφία παρουσιάζει το ΔΝΤ:

• Ως έναν νεοφιλελεύθερο φορέα, μολονότι ούτε οι εκάστοτε εκτελεστικοί του διευθυντές, ούτε οι κυβερνήσεις που εκπροσωπούνται στο διοικητικό του συμβούλιο ασπάζονται, κατ’ ανάγκην, τη φιλελεύθερη ιδεολογία.
• Ως ένα φορέα που καταλύει την εθνική κυριαρχία, παρόλο που συμμετέχουν σ’ αυτόν 188 κυρίαρχα κράτη και δεν πηγαίνει πουθενά αυτόκλητος, αλλά μόνο μετά από πρόσκληση μιας κυρίαρχης κυβέρνησης.
• Ως φορέα προσκολλημένο σε περιοριστικές πολιτικές, μολονότι επεμβαίνει σε οικονομίες, όπου τα περιθώρια επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής με ελλείμματα έχουν εξαντληθεί.
• Ως φορέα που σπέρνει παντού τη δυστυχία, παρότι κατά κανόνα επεμβαίνει σε οικονομίες που είναι ήδη κατεστραμμένες, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις πέτυχε τη σημαντική ανόρθωσή τους και την άνοδο, εντέλει, του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων.
• Ως φορέα άτεγκτο και δογματικό, την ίδια στιγμή που κυβερνήσεις (όπως η δική μας) καυχώνται για τα επιτυχή αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων με αυτό.

Εισαγωγικά, ας υπενθυμίσουμε απλώς τα παρακάτω:

1. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είναι ένας οργανισμός διεθνής, με 188 μέλη που συμμετέχουν και τον διοικούν, και με ιστορία από το 1944.
2. Έχει δανείσει σε δεκάδες κράτη, τα περισσότερα εκ των οποίων ανταποκρίνονται πλήρως στις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις δανειακές συμβάσεις.
3. Παραδοσιακά ο εκτελεστικός του διευθυντής είναι Ευρωπαίος, μολονότι τις περισσότερες ψήφους στο Διοικητικό του Συμβούλιου έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
4. Ιδρύθηκε το 1944 ταυτοχρόνως με την Παγκόσμια Τράπεζα (διαφέρουν μεταξύ τους στο ότι η Παγκόσμια Τράπεζα έχει αναπτυξιακό χαρακτήρα, ενώ το ΔΝΤ αποσκοπεί κυρίως στη διατήρηση της παγκόσμιας οικονομικής σταθερότητας).
5. Το Ταμείο ανήκει στο σύστημα οργανισμών του ΟΗΕ. Η ειδική σχέση του με τον ΟΗΕ αποτυπώνεται στη συμφωνία μεταξύ των δύο φορέων.

Δηλαδή το ΔΝΤ είναι ένας διεθνής οργανισμός με μεγάλη ιστορία και μεγάλη παγκόσμια συμμετοχή. Είναι διακρατικός οργανισμός, δεν έχει καμία σχέση με τον ιδιωτικό ή τραπεζικό τομέα, ούτε κάποια εξάρτηση από αυτόν. Έχει δώσει δεκάδες δάνεια και έχει συμμετάσχει σε πολλά προγράμματα διάσωσης, είτε μόνος του, είτε με άλλους φορείς ή κράτη. Το δάνειο που έχει δώσει στην Ελλάδα δεν είναι το πρώτο ούτε το τελευταίο, φυσικά. Θα δούμε σε επόμενα σημειώματα περιπτώσεις κατά τις οποίες η συμβολή του ΔΝΤ για την έξοδο μιας χώρας από δυσμενέστατες δημοσιονομικές καταστάσεις ήταν καταλυτική. Θα δούμε όμως και περιπτώσεις στις οποίες η βοήθεια του ΔΝΤ δεν ήταν αρκετή ή δόθηκε κατά τρόπο εσφαλμένο.

Θα ξεκινήσουμε, όμως, παρουσιάζοντας την προϊστορία και την ιστορία του Ταμείου. Πώς η μεγάλη οικονομική κρίση που ξέσπασε το 1929 επηρέασε τις σκέψεις των οικονομολόγων προς το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ποιες ανησυχίες γέννησαν την ιδέα για το ΔΝΤ και ποιες ήταν οι βασικές ιδέες πίσω από την ίδρυσή του. Παράλληλα, θα καταγράψουμε κάποιες σκέψεις για την έννοια της σταθερότητας του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος και τους μηχανισμούς που την υπηρετούν. Αυτά θα είναι τα βασικά αντικείμενα του επόμενου σημειώματος.