Ένας ξεχασμένος ήρωας

«Δεν είναι ζωή να μην αλλάζεις ποτέ τόπο», μονολογεί ο Alexandre Yersin, ο πολυμήχανος, πολυδιάστατος, αναγεννησιακός, λησμονημένος ήρωας της βιογραφίας του Πατρίκ Ντεβίλ με τίτλο «Χολέρα και Πανούκλα». Η τελευταία άλλωστε έχει το όνομά του: Υersinia pestis, αυτός ανακάλυψε τον παθογόνο μικροοργανισμό, αυτός πρωτοχαρακτήρισε την οικολογία του και την παθοφυσιολογία του, αυτός παρασκεύασε τον πρώτο θεραπευτικό ορό. Αλλά ο Yersin ήταν «ένας Μότσαρτ που επιλέγει να γίνει ξυλοκόπος. Ένας Ρεμπό που εμπορεύεται καφέ από τη Μόκα και τουφέκια από την Λιέγη». «Δεν είναι έναeς άνθρωπος του Πλούταρχου. Δεν θέλησε ποτέ να ζήσει εντός της ιστορίας». Ο ευφυής μαθητής του Παστέρ, που, αντί να μπαίνει στη σειρά με τους άλλους μαθητές για βράβευση με Νόμπελ, τα παρατάει όλα για να γίνει γιατρός σε εμπορικά υπερπόντια πλοία, γεωγράφος της εσώτερης Ινδοκίνας, πρωτοπόρος (και πάμπλουτος, αλλά δεν τα χρειάζεται) καλλιεργητής καουτσουκόδεντρων και κιγχόνης, αλλά και απλός ορεσείβιος περιπατητής που κινδυνεύει να χάσει τη ζωή του από δόρατα παράξενων φυλών, ερασιτέχνης αστρονόμος, μεταφραστής αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων κλασικών. Αντί να διδάσκει και να προεδρεύει σε Ακαδημίες ευρωπαϊκών πρωτευουσών, τσαλαπατάει σε βρόμικα κοτέτσια για να βελτιώσει τις συνθήκες εκτροφής πουλερικών: για τον ίδιο, τούτο εδώ μοιάζει πρόβλημα ίδιας βαρύτητας με το να ανακαλύψει και να θεραπεύσει την πανούκλα.

«Να ανοίγει κανείς περάσματα, δρόμους στο άγνωστο, αν όχι προς τον Θεό ή τον εαυτό του. Προς τον γελοίο, ασήμαντο γρίφο του εαυτού του». Ο Yersin είναι ένας Οδυσσέας, ένας ήρωας του Βερν, ένας πολυμήχανος, ανήσυχος άνθρωπος, γεμάτος ερωτήματα που όλο και πολλαπλασιάζονται. Από την Ελβετία στο Παρίσι, κι από εκεί στη Ινδοκίνα, στάσεις παντού ανά τον κόσμο — στο Χονγκ Κονγκ θα λύσει το αίνιγμα της πανούκλας, στην Ινδία θα προξενήσει διπλωματικό επεισόδιο με ντόπιους και Βρετανούς. Αλλά στο σημερινό Βιετνάμ είναι που δημιουργεί και καταλείπει κληρονομιά σημαντική. Οι καιροί μεταβαλλόμενοι (τέλη του 19ου, το πρώτο μισό σχεδόν του 20ού), κι αυτός στις παρυφές τους. Ο Παστέρ, η γέννηση της σύγχρονης λοιμωξιολογίας και δημόσιας υγείας, τα παιδιά του Ποιμένα Παστέρ (ο Yersin σε συνεχή αλληλογραφία με τους φυσικούς διαδόχους, τον Ρου και τον Καλμέ), η συγκινητική φιγούρα του Ζοζέφ Μαϊστέρ (το πρώτο παιδάκι που θεραπεύτηκε από τη λύσσα από τον Παστέρ, ο μετέπειτα παντοτινός θυρωρός του ινστιτούτου, μέχρι την ημέρα που μπήκαν στο Παρίσι οι ναζί), οι παρνασσιστές που «ποτίζουν τον λουφαγμένο αλεξανδρινό στίχο που αδιάκοπα αναπαράγεται, αλλά σε παραλλαγές ολοένα και πιο αναιμικές», η αποικιοκρατία όπου η βαρβαρότητα συναντά την αλληλοτροφοδότηση διαφορετικών πολιτισμών και το δημιουργικό τους σύμπλεγμα, η εξερεύνηση άγνωστων χωρών αλλά και άγνωστων μικροσκοπικών χώρων, ο κομπλεξικός αποτυχημένος πρώην μαθητής του Παστέρ ονόματι Σελίν, ο Τζόις, γείτονας του Yersin στα ύστερα χρόνια στο ξενοδοχείο Λουτεσιά, έδρα του στο Παρίσι, που αντιλαμβάνεται τον πόλεμο ως παγκόσμια πλεκτάνη εναντίον του για να μην κυκλοφορήσει το Finnegans Wake (!), ο προοδευτικός πολιτικός Ντουμέ που συζητούσε ατέλειωτα μαζί του στην Ινδοκίνα και μοιραζόταν τα οράματά του, πριν επιστρέψει στην Γαλλία, φτάσει ώς την προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας και δολοφονηθεί. Αλλά και το φάντασμα του μέλλοντος.

Ο Ντεβίλ καλεί συχνά αυτό το φάντασμα του μέλλοντος να τον συνοδεύσει στην αφήγησή του. Τι απέγιναν οι τόποι που περπάτησε, αυτά που ονειρεύτηκε να εφαρμόσει, η χώρα που αγάπησε και βοήθησε, πώς κατέληξε να τον θυμόμαστε. Πώς εξελίχθηκε ο αιώνας που γεννήθηκε με ελπίδες και βυθίστηκε σε πολλαπλές εκατόμβες. Η γλώσσα του Ντεβίλ είναι ξερή, δημοσιογραφική, σαν ταξιδιωτικού οδηγού — ένα ταξίδι σε εποχές που κατοικούν ανήσυχα πνεύματα κάνει άλλωστε. Αυτόν που επιθυμεί μια ιατρικότερη βιογραφία του Yersin θα τον απογοητεύσει εν μέρει (ειδικά κάποιον όπως ο υπογράφων που αγαπά περισσότερο από κάθε άλλο, όχι μόνο επαγγελματικά, τη λοιμωξιολογία και την ιστορία της). Αυτόν που δεν νοιάζεται για την ιατρική, θα τον γοητεύσει παρουσιάζοντάς του έναν ήρωα αντίστοιχο των ωραιότερων χαρακτήρων του Βερν. Θα ανακαλύψει έτσι κι αλλιώς αυτή την τρομερή φουρνιά των μαθητών του Παστέρ, θα ανακαλύψει έναν ξεχασμένο ήρωα της ανθρωπότητας, που δεν θέλησε μάλλον ποτέ να γίνει ήρωας.

Δεν ξεφεύγει από ατοπήματα ο Ντεβίλ. Δεν βγάζει κανείς εύκολα από μέσα του τον στρατευμένο δημοσιογράφο (θαρρείς πως οι επόμενες λέξεις του θα είναι στην Εφημερίδα των Συντακτών). Αστοχεί ενίοτε χρονολογικά επιθυμώντας να πλουτίσει το περιρρέον κλίμα των καιρών (η Αρλετί, π.χ., που τρυπώνει στην αφήγηση πριν την πραγματική ώρα της). Ακόμη και η χολέρα του τίτλου μικρή σχέση έχει με τον Yersin. Αλλά είναι μια σημαντική κατάθεση για έναν πολύ σημαντικό άνθρωπο, έναν Ντα Βίντσι χωρίς φιλοδοξίες. Είναι και μια συναρπαστική αφήγηση.

«Ξεδιπλώνουμε συχνά την ιστορία των επιστημών σαν μια λεωφόρο που οδηγεί ολόισια από την άγνοια στην αλήθεια, μα η εικόνα είναι απατηλή. Πρόκειται μάλλον για έναν λαβύρινθο από αδιέξοδα στενά, όπου η σκέψη χάνεται και περιπλέκεται. Για μιαν ανθολογία από αποτυχίες οικτρές και ενίοτε κωμικές». Ο Yersin σπάνια απέτυχε. Ίσως μόνο στην υστεροφημία του. Αλλά, ρωτά το φάντασμα του μέλλοντος, έχει πραγματικά σημασία;

Το «Xολέρα και Πανούκλα» του Patrick Deville κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος, σε εξαιρετική μετάφραση της Άννυς Σπυράκου.