Χορεύοντας με τη ρώσικη αρκούδα

Όταν διάβασα το πρώτο βιβλίο του Marra «Αστερισμός Ζωτικών Φαινομένων» (Εκδόσεις Ίκαρος, μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης), έμεινα άλαλος. «Αυτό είναι το πρώτο του βιβλίο;» σκέφτηκα. «Και μετά τι;» Μαθαίνοντας πέρσι τον Οκτώβριο ότι βγήκε το δεύτερο βιβλίο του, παραλίγο να παραβώ έναν από τους κανόνες μου: «Αγοράζεις το ξενόγλωσσο μόνο αν δεν έχει μεταφραστεί μέσα σε ένα χρόνο από την έκδοση του». χάλια κανόνας, γιατί πολλές φορές καταλήγω με το ίδιο βιβλίο δυο φορές, μια και πάντα υπάρχει η περιέργεια να δω πώς είναι η μετάφρασή του. Ευτυχώς αυτή τη φορά το απέφυγα.

Χάρηκα όταν διάβασα την επικείμενη έκδοσή του. Έπιασα τον εαυτό μου να μετρά αντίστροφα — τόσους μήνες το περίμενα. Το αγόρασα την πρώτη μέρα κυκλοφορίας του και άρχισα να το διαβάζω σχεδόν βουλιμικά. Στη μέση της πρώτης ιστορίας σταμάτησα γιατί κατάλαβα ότι χρειαζόταν να το διαβάσω αργά, προσεκτικά. Έτσι, επέστρεψα στην αρχή. Ήθελα να δώσω στον εαυτό μου καιρό να αφομοιώσει την κάθε ιστορία, να μπει μέσα στη γραφή του συγγραφέα.

Ο Marra με αυτό το βιβλίο πέτυχε κάτι σπάνιο: να ξεπεράσει την παγίδα του «δεύτερου βιβλίου». Συνήθως μετά από ένα τόσο πετυχημένο ξεκίνημα ακολουθεί ένα μέτριο έως καλό βιβλίο· μπορεί και κακό. Όμως ο Marra με το δεύτερο βιβλίο του θέτει σοβαρά υποψηφιότητα να γίνει ένας από τους κλασικούς του 21ου αιώνα.

 Το βιβλίο είναι αριστουργηματικό τόσο σε σύλληψη όσο και σε εκτέλεση. Ο συγγραφέας επιλέγει τη δομή που είχαν κάποια θρυλικά LP, όπως το «A Night at the Opera» των Queen ή το «Wish You Were Here» των Pink Floyd. Σε αυτά, κάθε τραγούδι μπορεί να ακουστεί ανεξάρτητα· αν όμως ακούσεις ολόκληρο το έργο, θα καταλάβεις ότι είναι μέρος ενός αδιαίρετου συνόλου και μόνο τότε θα μπορέσεις να το απολαύσεις πραγματικά. Έτσι και στο βιβλίο μπορείς να διαβάσεις τα διηγήματα με όποια σειρά θέλεις, να παίξεις μαζί τους. Είναι αρκετά ανεξάρτητα για να πειραματιστείς. Αν τα διαβάσεις όμως με τη σειρά και φτάσεις στην τελευταία πρόταση του βιβλίου, τότε θα καταλάβεις όλο το μεγαλείο του.

Ήταν ιδιοφυής η ιδέα να χωρίσει τα κεφάλαια-διηγήματα όπως θα γράφαμε τα τραγούδια σε μια κασέτα. Σαν εκείνες τις πολυαγαπημένες, που ηχογραφούσαμε πειρατικά στο σπίτι ή στο δισκοπωλείο της γειτονιάς και έλιωναν από τη χρήση:

Πλευρά Α΄

Η λεοπάρδαλη — Λένινγκραντ 1937

Ο ζωγράφος Ρομάν δουλεύει στο Τμήμα Προπαγάνδας και Αγκιτάτσιας του Κόμματος. Δουλειά του είναι να διορθώνει την Ιστορία σύμφωνα με τις επιταγές της εξουσίας. Απαλείφει ή προσθέτει πρόσωπα σε πίνακες και φωτογραφίες. Μέχρι που οι Αρχές ρίχνουν πάνω του το βλέμμα τους.

Εγγονές — Κίροφσκ 1937-2013

Τέσσερα κορίτσια διηγούνται την ιστορία των γιαγιάδων τους στο γκουλάγκ. Ανάμεσα στις φυλακισμένες, ξεχώριζε μια διάσημη μπαλαρίνα. Στο παρόν τα κορίτσια διηγούνται την ιστορία της εγγονής της: Η Γκαλίνα αγαπά τον Κόλια, που φεύγει στρατιώτης στην εκστρατεία της Τσετσενίας. Εκλέγεται Μις Σιβηρία και η ζωή της παίρνει άλλο δρόμο. Οι φίλες της παρακολουθούν την άνοδο και την πτώση της μέσα από τα περιοδικά.

Γραφείο Ταξιδίων του Γκρόζνι — Γκρόζνι 2003

Ο Ρουσλάν εκτελεί χρέη οδηγού λιμουζίνας σε ένα γκρουπ Κινέζων επενδυτών. Κάποτε ήταν Αναπληρωτής Διευθυντής στο Μουσείο Περιφερειακής Τέχνης του Γκρόζνι. Τα μουσείο καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς. Ο Ρουσλάν λειτουργεί στο διαμέρισμά του μια έκθεση έργων τέχνης με μισοκαμένους πίνακες από το μουσείο. Τους έσωσε με τη βοήθεια μιας συναδέλφου, της Νάντιας, που τραυματίστηκε σοβαρά και τυφλώθηκε κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Η σύζυγος ενός μεγαλοεπιχειρηματία ενδιαφέρεται να αγοράσει έναν πίνακα.

Αιχμάλωτος του Καυκάσου — Υψίπεδα Τσετσενίας 2000

Η ζωή του Κόλια και του συντρόφου του Ντανίλο κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας τους.

Διάλειμμα

Ο Τσάρος της αγάπης και της τέκνο — Αγία Πετρούπολη 2005 — Κίροφσκ Δεκαετία του 1990

Η Γκαλίνα συναντά τον Αλεξέι αδελφό του Κόλια. Ο Αλεξέι διηγείται την ιστορία της οικογένειάς του.

Πλευρά Β΄

Λύκος του Λευκού Δρυμού — Κίροφσκ 1999

Η ιστορία της Βέρας και της κόρης της Λύντια.

Παλάτι του Λαού — Αγία Πετρούπολη 2001

Η ιστορία του Βλαντιμίρ, ανιψιού του Ρομάν. Το τέλος του ταξιδιού ενός πίνακα.

Το τέλος — Διάστημα — Έτος άγνωστο

Κενό: αυτό το τραγούδι πρέπει να το ακούσεις εντελώς ανυποψίαστος.

Ογδόντα χρόνια ρώσικης ιστορίας. Ο Ρομάν, η Γκαλίνα, ο Κόλια, ο Αλεξέι, ο Ρουσλάν, η Όλγα, ο Βλαντιμίρ. Το Λένινγκραντ, το Κίροφσκ, το Γκρόζνι, οι εξοχές της Τσετσενίας, η Αγία Πετρούπολη. Μια ιριδίζουσα λίμνη από απόβλητα, ένα νικέλινο δάσος , ένα ιδιωτικό μουσείο Διαστήματος, το μετρό. Ένας πίνακας, μια φωτογραφία με το μετέωρο χέρι μιας μπαλαρίνας, ένα χωράφι, μια κασέτα. Οι τρομακτικές δυσκολίες, η προδοσία, η λογοκρισία, η απώλεια, η αγάπη. Ζωές, τόποι, αντικείμενα, εποχές διασταυρώνονται σχηματίζοντας απρόσμενες σχέσεις αλληλεξάρτησης. Ένας πανέμορφος στοχασμός για το καλό και το κακό που έχουμε μέσα μας. Ιστορίες σπαρακτικές, άλλες γεμάτες ζεστασιά και άλλες με πικρό χιούμορ. Ιστορίες παράξενες, σχεδόν σουρεαλιστικές. Ιστορίες με μια εσωτερική δύναμη που παγιδεύουν τη σκέψη. Κάποιες καταλήγουν απαλά, σαν ένα σόλο βιολιού, και άλλες με ένα ηχηρό κρεσέντο ορχήστρας. Υπάρχει μια μουσικότητα σε όλο το έργο. Προσπαθήστε να απαγγείλετε την ιστορία της μπαλαρίνας στον ρυθμό του εμβατηρίου του Καρυοθραύστη. Θα ξαφνιαστείτε.

Το ταλέντο του Marra δεν φαίνεται μόνο στον τρόπο που επέλεξε να δομήσει το βιβλίο αλλά και στον τρόπο γραφής του. Δεν χρησιμοποιεί πομπώδεις, βαρύγδουπες εκφράσεις για να εκμαιεύσει συναισθήματα. Προτιμά την ευφυή απλότητα, απαλείφοντας οποιοδήποτε ίχνος διδακτισμού. Ακολουθεί μια γραμμική αφήγηση, εύκολη φαινομενικά να την παρακολουθήσεις. Μέχρι να σου τραβήξει το χαλί κάτω από τα πόδια. Τότε θα σε αφήσει άναυδο να αναρωτιέσαι τι συνέβη. Στο τέλος, όταν όλα τα κομμάτια του παζλ θα έχουν μπει στη θέση τους, το έργο θα μοιάζει με ένα λεπτό, κομψό, εύθραυστο οριγκάμι. Πρέπει να το προσέξεις καλά για να ανακαλύψεις τη θαυμαστή πολυπλοκότητά του. Οι αλληλένδετες ιστορίες, οι ποικίλες προοπτικές που ανοίγονται κάθε φορά, οι διαφορετικές οπτικές γωνίες από τις οποίες βλέπουμε το ίδιο γεγονός, ανάλογα με τον ήρωα που το περιγράφει, μου θύμισαν λίγο έναν άλλο αγαπημένο συγγραφέα, τον David Mitchell στο «Cloud Atlas».

Ένα πορτρέτο της ρώσικης ψυχής, η τοιχογραφία μια ολόκληρης εποχής. Ένα ταξίδι στον εξαγνισμό και στη λύτρωση. Η Ιστορία και η Μνήμη που σου ψιθυρίζουν μυστικά στο αυτί.

«Βγάλε την κασέτα από τη θήκη της. Για τον Κόλια. Σε Περίπτωση Έκτακτης Ανάγκης!!! Μέρος 1».

Σε μια εξαιρετική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.

Η μόνη μου ένσταση είναι στην χρωματική παλέτα που επέλεξε ο Χρήστος Κούρτογλου για το εξώφυλλο του βιβλίου. Όποιος δει την ξένη έκδοση θα καταλάβει γιατί.