Η απώλεια της εθνικής μας κυριαρχίας

Το δραματικό καλοκαίρι του 2015, όταν το «όχι» του δημοψηφίσματος ενίσχυσε τη διαπραγματευτική θέση της κυβέρνησής μας και κατέστησε τον Πρωθυπουργό πανίσχυρο συνομιλητή, 17 ώρες διαπραγματεύσεων έφεραν μία νέα συμφωνία, ένα τρίτο Μνημόνιο. Όπως μάθαμε, εκ των υστέρων, μεγάλο μέρος της διαπραγμάτευσης εξαντλήθηκε στη συζήτηση του αιτήματος για τη δημιουργία ενός Υπερταμείου αποκρατικοποιήσεων. Οι δανειστές ζητούσαν να συσταθεί το ταμείο αυτό στο Λουξεμβούργο και να περιλάβει ιδιωτική περιουσία του Δημοσίου που να αξίζει 50 δισεκατομμύρια ευρώ — η κατοχή της περιουσίας αυτής από το ταμείο θα αποτελούσε εξασφάλιση των δανειστών, κάτι σαν έμμεση υποθήκη στα περιουσιακά στοιχεία του ελληνικού Δημοσίου, ώστε να ξέρουν ότι θα τους επιστραφούν τα δάνεια που θα έδιναν στο πλαίσιο του τρίτου Μνημονίου.

Η συνέχεια της ιστορίας είναι γνωστή: ένας από τους μεγαλύτερους θριάμβους του Πρωθυπουργού, αν πιστέψει κανείς τις κυβερνητικές ανακοινώσεις της εποχής, είναι ότι πέτυχε τελικώς το ταμείο να εδρεύει στην Ελλάδα. Η συμφωνία για το νέο ταμείο, όπως αποτυπώθηκε στο τρίτο Μνημόνιο, κυρώθηκε και αυτή με τον περίφημο νόμο 4336/2015 («περίφημο», επειδή η κυβέρνηση δεν παραλείπει με κάθε ευκαιρία να τονίζει ότι η τότε —και νυν— αντιπολίτευση είχε ψηφίσει τον συγκεκριμένο νόμο για το τρίτο Μνημόνιο, επομένως δεν δικαιολογείται να διαμαρτύρεται τώρα που εκπληρώνονται οι υποχρεώσεις της χώρας από τη συμφωνία αυτή). Διατυπώθηκε με πολύ κομψό τρόπο, ομολογουμένως, ο οποίος ουδόλως έθιγε την εθνική κυριαρχία της χώρας μας.

Η παράγραφος Γ΄ του άρθρου 3 του νόμου 4336/2015 είχε τίτλο: «Συμφωνία Δημοσιονομικών Στόχων και Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων — Μνημόνιο Συνεννόησης για Τριετές Πρόγραμμα με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας». Αντιγράφω, από την παράγραφο αυτή, το απόσπασμα που σχετίζεται με το ταμείο που πρόκειται να δημιουργηθεί:

4.4. Ιδιωτικοποίηση (άρθρο 3 ν. 4336/2015)

Η ιδιωτικοποίηση μπορεί να συμβάλει στο να καταστεί αποδοτικότερη η οικονομία και να μειωθεί το δημόσιο χρέος. […] Σύμφωνα με τη δήλωση της Συνόδου Κορυφής της Ζώνης του Ευρώ, της 12ης Ιουλίου 2015, θα συσταθεί ένα νέο ανεξάρτητο ταμείο (το «Ταμείο»), το οποίο θα κατέχει σημαντικής αξίας περιουσιακά στοιχεία της Ελλάδας. Πρωταρχικός στόχος του Ταμείου είναι να διαχειρίζεται ελληνικά περιουσιακά στοιχεία σημαντικής αξίας και να προστατεύει, να δημιουργεί και εντέλει να μεγιστοποιεί την αξία τους, την οποία θα ρευστοποιεί με ιδιωτικοποιήσεις και άλλα μέσα. Το ταμείο αυτό θα συσταθεί στην Ελλάδα και θα τελεί υπό τη διαχείριση των ελληνικών Αρχών και την εποπτεία των οικείων ευρωπαϊκών θεσμών. Τα Ταμείο αναμένεται να επιτύχει τον στόχο του ακολουθώντας διεθνείς βέλτιστες πρακτικές από άποψη διακυβέρνησης, εποπτείας και διαφάνειας των προτύπων αναφοράς, και συμμόρφωσης.

Αναγνωρίζεται, σε πολύ γενικούς όρους, η αξία των ιδιωτικοποιήσεων για την απομείωση του δημοσίου χρέους. Επίσης, μιλάμε για ένα Ταμείο που έχει σκοπό να διαχειρίζεται ελληνικά περιουσιακά στοιχεία και να μεγιστοποιεί την αξία τους, προτού τα ρευστοποιήσει. Όμως το κρίσιμο σ’ αυτή τη συμφωνία είναι ότι το ταμείο «θα τελεί υπό τη διαχείριση των ελληνικών Αρχών» και «υπό την εποπτεία των οικείων ευρωπαϊκών θεσμών». Δηλαδή, οι βουλευτές που ψήφισαν το ν. 4336/2015 συμφώνησαν για ένα Ταμείο που θα εδρεύει στην Ελλάδα και θα διοικείται από τις ελληνικές Αρχές. Ναι μεν θα έχει σκοπό να παράγει έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις, με σκοπό μεταξύ άλλων και να μειωθεί και το δημόσιο χρέος, αλλά τα περιουσιακά στοιχεία του ελληνικού Δημοσίου θα εξακολουθούν να διοικούνται από πρόσωπα που επιλέγει η ελληνική κυβέρνηση.

Όλους αυτούς τους μήνες περιμέναμε την εφαρμοστική διάταξη της εν λόγω δέσμευσης. Οι διατάξεις αυτές ήρθαν με το πολυνομοσχέδιο που κατατέθηκε στη Βουλή και θα συζητηθεί αυτό το Σαββατοκύριακο. Όμως οι προτεινόμενες διατάξεις επιφύλασσαν μία δυσάρεστη έκπληξη: αντί για ένα ταμείο που θα διοικούσαν οι ελληνικές Αρχές, βρισκόμαστε με ένα ταμείο που η διοίκησή του θα ορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τους δανειστές μας. Καμία σχέση, δηλαδή, με το ταμείο που θα είναι υπό ελληνική διαχείριση και ευρωπαϊκή εποπτεία. Εκτός εάν ως «εποπτεία» εννοούν το Εποπτικό Συμβούλιο του Ταμείου.

Αλλά ας βάλουμε τα πράγματα σε μία σειρά.

Με τις προτεινόμενες διατάξεις, δημιουργείται ένας νέος φορέας που ονομάζεται «Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας ΑΕ». Η εταιρεία αυτή θα έχει ως θυγατρικές (α΄) την εταιρεία που κατέχει την ακίνητη περιουσία του Δημοσίου (ΕΤΑΔ ΑΕ), (β΄) την Εταιρεία Δημοσίων Συμμετοχών (ΕΔΗΣ ΑΕ) που δημιουργείται με τον ίδιο νόμο και παίρνει σαν «προίκα» τις μετοχές που κατέχει το Δημόσιο σε διάφορες ΔΕΚΟ, οι οποίες συνεχώς μεταβάλλονται (ΟΣΕ, ΔΕΗ, ΕΛΤΑ κλπ.),  (γ΄) το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, που διακατέχει τις μετοχές του Δημοσίου στο πλαίσιο των ανακεφαλαιοποιήσεων των συστημικών τραπεζών, και (δ΄) το ΤΑΙΠΕΔ, που είχε αναλάβει τις αποκρατικοποιήσεις μέχρι τώρα. Πρακτικά, όλη σχεδόν η ακίνητη περιουσία του Δημοσίου και οι μετοχές του περιέρχονται αμέσως ή εμμέσως στον νέο φορέα. Με ποιο σκοπό; Να μεγιστοποιήσει την αξία αυτής της περιουσίας, προκειμένου να την πουλήσει. Και, αν την πουλήσει, τι θα γίνουν τα χρήματα; Το 50% θα πάνε για την αποπληρωμή του δημοσίου χρέους και το υπόλοιπο 50% θα πάνε για επενδύσεις στην ίδια αυτή περιουσία.

Ήδη βλέπουμε κάποιες διαφοροποιήσεις, σε σχέση με το αρχικό πλαίσιο του 3ου Μνημονίου. Αντί για «σημαντικά περιουσιακά στοιχεία», στην πραγματικότητα μεταβιβάζεται το σύνολο σχεδόν της περιουσίας του Δημοσίου. Επίσης, υπάρχει ρητή δέσμευση για το πώς θα αξιοποιηθεί το προϊόν της εκποίησης (ή της εκμετάλλευσης) των περιουσιακών αυτών στοιχείων. Αλλά και κάτι ακόμη: το Ταμείο συστήνεται ως ανώνυμη εταιρεία με διάρκεια 99 έτη, ενώ το 3ο Μνημόνιο έχει, γενικώς, τριετή διάρκεια.

Δεν έχει απαντηθεί, όμως, μέχρι στιγμής ένα ακόμη πιο βασικό ερώτημα: Ποιος θα διοικεί αυτό το Υπερταμείο; Θα πρόκειται για ελληνική διοίκηση και ευρωπαϊκή εποπτεία;

Εδώ έρχεται η μεγάλη έκπληξη. Η εταιρεία διοικείται από διοικητικό συμβούλιο, με έναν διευθύνοντα σύμβουλο και τέσσερα μη-εκτελεστικά μέλη (ή, εναλλακτικά, δύο εκτελεστικά και τρία μη-εκτελεστικά μέλη). Έχει και εποπτικό συμβούλιο. Έχει και έναν μοναδικό μέτοχο, το ελληνικό Δημόσιο. Όμως το διοικητικό συμβούλιο δεν το επιλέγει η γενική συνέλευση, όπως γίνεται στις κανονικές ανώνυμες εταιρείες, εκεί όπου η γενική συνέλευση είναι το απολύτως κυρίαρχο όργανο. Δεν το επιλέγει ο κάτοχος των περιουσιακών στοιχείων, τα οποία καλείται το νέο Υπερταμείο να διαχειριστεί. Το διοικητικό συμβούλιο επιλέγεται από το… εποπτικό συμβούλιο! Το εποπτικό συμβούλιο απλώς ζητεί τη γνώμη του υπουργού Οικονομικών και δεν δεσμεύεται από αυτήν για την επιλογή του διοικητικού συμβουλίου. Το εποπτικό συμβούλιο έχει, επίσης, την αρμοδιότητα να ανακαλεί τους διορισμούς των μελών του διοικητικού συμβουλίου. Δηλαδή, το εποπτικό συμβούλιο έχει κάποιες από τις βασικές αρμοδιότητες που θα είχαν οι μέτοχοι σε μία συνηθισμένη ανώνυμη εταιρεία — υποκαθιστά τον ιδιοκτήτη της εταιρείας στην πραγματικότητα.

Έτσι, πρέπει να προσέξουμε πάρα πολύ πώς συγκροτείται το εποπτικό συμβούλιο. Καταρχάς, είναι πενταμελές. Τα τρία μέλη τα προτείνει ο υπουργός Οικονομικών, αλλά απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που ενεργούν από κοινού. Τα δύο μέλη, στα οποία περιλαμβάνεται ο Πρόεδρος του εποπτικού συμβουλίου, προτείνονται από τον ΕΜΣ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και απαιτείται η σύμφωνη γνώμη του υπουργού Οικονομικών. Επομένως, το κυρίαρχο όργανο στο Υπερταμείο, αυτό που διορίζει και ανακαλεί το διοικητικό συμβούλιο, το όργανο που υποκαθιστά τον ιδιοκτήτη, τον μέτοχο της εταιρείας, διορίζεται ουσιαστικά από τους δανειστές μας.

Δεν ξέρω εάν έχει καταστεί σαφές το εξής πολύ απλό: η περιουσία του Ελληνικού Δημοσίου στο εξής θα διοικείται από όργανο που δεν ορίζεται αποκλειστικά από την ελληνική Πολιτεία. Για την ακρίβεια, η συμμετοχή των δανειστών είναι καθοριστική. Δεν μπορούμε πλέον να λέμε ότι η περιουσία του Δημοσίου διατελεί υπό τη διαχείριση των ελληνικών Αρχών, όπως προέβλεπε το 3ο Μνημόνιο.

Κοντολογίς, εκχωρείται σε πολύ μεγάλο βαθμό η διαχείριση της δημόσιας περιουσίας σε ξένους.

Δεν μιλάμε εδώ για «ξεπούλημα», με την έννοια της πώλησης ενός περιουσιακού στοιχείου για χαμηλή τιμή. Δεν πωλείται η δημόσια περιουσία με το πολυνομοσχέδιο. Γίνεται κάτι, όμως, που ίσως να είναι πολύ χειρότερο: η περιουσία αυτή παύει να ανήκει στο ελληνικό κράτος — στον βαθμό που τις αποφάσεις για τη διαχείριση και τη διάθεσή της δεν την παίρνει πλέον θεσμός της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ανήκει σε ένα φορέα που ελέγχεται ευθέως από τρίτους, από τους πιστωτές της χώρας μας. Με άλλα λόγια, η εθνική κυριαρχία ελαττώνεται. Όχι επειδή, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, συμφωνούμε ένα μέρος της να περάσει σε έναν υπερεθνικό οργανισμό, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ελαττώνεται επειδή συμφωνούμε με τους δανειστές μας ότι δεν είμαστε ικανοί, με κανέναν τρόπο, μορφή ή σχήμα, να κάνουμε την ορθή διαχείριση της περιουσίας μας ως κράτος, ως διοίκηση, ως Πολιτεία.

Βέβαια, δεν πρόκειται για τη μοναδική διάταξη στο πολυνομοσχέδιο με την οποία χορηγούμε κυριαρχική εξουσία στους δανειστές μας. Ας πούμε, 2 από τα 7 μέλη της επιτροπής αξιολόγησης, τα οποία θα επιλέξουν το Συμβούλιο Διοίκησης της νέας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων,  υποδεικνύονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή — η επιτροπή αξιολόγησης έχει καθοριστικό ρόλο και στην επιλογή του Διοικητή της νέας ανεξάρτητης Αρχής. Επίσης, στην τροπολογία για τον «κόφτη» διαβάζουμε ότι, για να ανασταλεί ο κόφτης σε περίπτωση φυσικών καταστροφών, απαιτείται να προηγηθεί «ειδική διαβούλευση» με τους θεσμούς. Το ίδιο ισχύει και για την αντικατάσταση προσωρινών μέτρων στο πλαίσιο του κόφτη με άλλα, μονιμότερου δημοσιονομικού χαρακτήρα.

Όταν είχε προσβληθεί δικαστικώς το πρώτο Μνημόνιο, όλοι φώναζαν για κατάλυση της εθνικής κυριαρχίας. Τότε, όμως, σε καμία διάταξη του νόμου που επικύρωσε το Μνημόνιο δεν παρέχονταν αρμοδιότητες σε ξένους θεσμούς—  εξ ου  και το Συμβούλιο της Επικρατείας απέρριψε τον σχετικό λόγο ακυρώσεως. Το μόνο όπλο που είχαν οι θεσμοί ήταν να πιέζουν με την εκταμίευση της κάθε δόσης. Δεν νομοθετούσαν οι ίδιοι, δεν πωλούσαν περιουσιακά στοιχεία του Δημοσίου. Ούτε στο Μεσοπρόθεσμο, ούτε στο δεύτερο Μνημόνιο ούτε σε άλλες νομοθεσίες μέχρι σήμερα είχαν δοθεί τέτοιες εξουσίες σε φορείς εκτός των δικών μας πολιτειακών δομών. Για πρώτη φορά στο υπό συζήτηση νομοσχέδιο παραχωρούνται αρμοδιότητες στους δανειστές.

Αν υπάρχει κάποια στιγμή, στην εποχή των Μνημονίων, να μιλήσουμε για απώλεια εθνικής κυριαρχίας, η στιγμή αυτή είναι τώρα.