Πάνος Καρνέζης, «Οι φυγάδες»

Είναι μια πολύ σπάνια περίπτωση να αναγνωρίζεται η αξία ενός Έλληνα συγγραφέα στο εξωτερικό. Αυτή τη στιγμή, πέρα από τον Καζαντζάκη και τον Καβάφη, και λιγότερο τον Ελύτη, από τους σύγχρονους συγγραφείς μόνο ο Δοξιάδης και ο Μάρκαρης στη Βρετανία και ο Βασίλης Αλεξάκης στη Γαλλία έχουν καταφέρει να ξεχωρίσουν. Ο Πάνος Καρνέζης αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς, παρότι γεννημένος στην Ελλάδα, άρχισε να γράφει κατευθείαν στα αγγλικά ξεκινώντας το 2007 με τις «Μικρές Ατιμίες», που υμνήθηκαν από τους κριτικούς. Από τότε, μας χάρισε ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα βιβλία όπως τον «Λαβύρινθο» και το «Μοναστήρι». Μετά από πέντε χρόνια, παρουσιάζει το νέο του βιβλίο, τους «Φυγάδες», και χωρίς καμία περιστροφή μπορώ να πω ότι μπαίνει στην πιο ώριμη φάση της δημιουργίας του.

Δεν θα έβαζα τον εαυτό μου στους λάτρεις των λεγόμενων «οικολογικών» μυθιστορημάτων. Γι’ αυτό και το «Year of the Flood» της Margaret Atwood και το «Solar» του Ian McEwan δεν είναι από τα αγαπημένα μου βιβλία, παρόλο που λατρεύω και τους δύο συγγραφείς. Όμως με τους «Φυγάδες» μπορώ να πω ότι η σχέση μου με την εν λόγω κατηγορία μπήκε σε μια νέα φάση.

Επηρεασμένος φανερά —δεν το αρνείται άλλωστε— από τους Ζαπατίστας του Μεξικού, ο Καρνέζης παρουσιάζει τη σύγκρουση ανάμεσα στους αυτόχθονες Ινδιάνους, που ζουν στο βροχοδάσος του νότιου Μεξικού, και τους φτωχούς αυτοκαλλιεργητές που καταπατούν, με την υποστήριξη των ανταρτών, τις ίδιες εκτάσεις για να ζήσουν, μια σύγκρουση που είναι διφορούμενη καθώς δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο ποιος έχει δίκιο.

Ο συγγραφέας δίνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζούγκλα. Γόνιμη, τρομακτική, αδιάφορη, απρόβλεπτη αλλά ταυτόχρονα και τόσο ευάλωτη, είναι αυτή που κινεί τα νήματα. Προστατεύει τους Ινδιάνους που παρακολουθούν μέσα από τις σκιές της την εισβολή και είναι αυτή που εντέλει οδηγεί στην κάθαρση. Με μια καθαρή και λιτή πρόζα, ο Καρνέζης καταφέρνει να κάνει κάθε λέξη να αξίζει, ξετυλίγοντας αριστοτεχνικά την ιστορία, το μέγεθος της οποίας δεν πρέπει να σας ξεγελάσει καθώς είναι δυσανάλογο της πραγματικής της αξίας. Αγγίζει κάποια ουσιαστικά θέματα σχετικά με την ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στην πρόοδο και τη συντήρηση, τη φύση της πίστης, την ανθρώπινη ευσπλαχνία, την ενοχή, τον Χριστιανισμό, τη δικαιοσύνη και τη βία, αλλά και προβάλλει ταυτόχρονα, έντονα, τον αγώνα για επιβίωση, καθιστώντας το βιβλίο εξαιρετικά επίκαιρο.

Οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι γήινοι, έχουν τις ερινύες τους, τους δαίμονές τους, ψάχνουν τον εαυτό τους και είναι όλοι τους «φυγάδες»: από τους πιο εμφανείς ήρωες μέχρι και τους πιο απρόσμενους — όπως ένας ιαγουάρος, που είναι φυγάς από το φυσικό του περιβάλλον λόγω της καταστροφής του δάσους από τους καταπατητές και διαδραματίζει έναν σημαντικό και ταυτόχρονα συμβολικό ρόλο. Οι ρόλοι βέβαια των θυτών και των θυμάτων μπερδεύονται καθώς η επέμβαση του μοντέρνου κόσμου στη φύση δεν αφήνει κανέναν ανεπηρέαστο και δυσκολεύεσαι να συμπαθήσεις ή να αντιπαθήσεις κάποιον.

Του Καρνέζη τού αρέσει να μην τοποθετεί τα βιβλία του χρονικά και τοπικά (με την εξαίρεση του «Λαβύρινθου»), αφήνοντας να αιωρείται μια αμφιβολία για τον πραγματικό χωροχρόνο του βιβλίου και επιδιώκοντας φανερά να καταστήσει διαχρονικά τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται. Έτσι και στους «Φυγάδες», ο χρόνος είναι αδιευκρίνιστος — η μάχη όμως του ανθρώπου με την φύση είναι διαχρονική.

Είναι πολύ ευχάριστο να βλέπεις ένα συγγραφέα να εξελίσσεται. Πολύ δε περισσότερο όταν είναι Έλληνας που ανταγωνίζεται στα ίσα στη δύσκολη βρετανική αγορά διάσημα λογοτεχνικά μεγαθήρια. Όταν αναγκάζεις ολόκληρους Sunday Times να γράψουν ότι το βιβλίο σου «είναι μια συναρπαστική και κοσμοπολίτικα σοφή κατάθεση ενός συγγραφέα ο οποίος είναι ήδη αρκετά σεβαστός αλλά αξίζει να γίνει ευρύτερα γνωστός», τότε σημαίνει ότι είσαι σε πολύ καλό δρόμο.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη και δεν είναι μετάφραση του πρωτοτύπου («The Fugitives»), καθώς ο Καρνέζης ξαναγράφει τα βιβλία του στα ελληνικά και δεν τα μεταφράζει.

ΥΓ. Ο Πάνος Καρνέζης θα βρίσκεται την Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου στις 7:30΄ μ.μ. στο Βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης (Μητροπόλεως 92, Θεσσαλονίκη) και θα συζητήσει για το νέο του βιβλίο με τη δημοσιογράφο Εύη Καρκίτη.

[ Εικονογράφηση: Henri Rousseau, Singes dans l’orangeraie, 1910 ].