Πεμπτουσία

Είχα σκοπό να γράψω ολόκληρο διήγημα γι' αυτό το κομμάτι. Ποιος; Εγώ — που δεν συμπαθώ ιδιαίτερα τον ρομαντισμό, σε σύγκριση με άλλες μουσικές περιόδους. Αλλά πώς να αντισταθείς σε ένα κομμάτι που, όποτε το ακούς, κάθε φορά, σε κάνει να κλαις με λυγμούς; Τελικά, αποφάσισα να μην το κάνω. Γιατί ο λυρισμός ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα της απώλειας. Θα περιοριστώ, λοιπόν, σε μια πολύ μικρή αναφορά στο μεγαλείο αυτού του ανθρώπου, του Ρίχαρντ Στράους, ο οποίος καταφέρνει να κλείσει μέσα σε ένα κομμάτι τεσσάρων λεπτών την πεμπτουσία του ρομαντισμού, να συμπυκνώσει, χρησιμοποιώντας πολύ απλά μέσα και ένα πολύ μικρό ποίημα, όλα εκείνα τα στοιχεία που έκαναν τον ρομαντισμό να κυριαρχεί στη δυτική κουλτούρα από τον 19ο αιώνα μέχρι και σήμερα, και μάλιστα όχι μόνο στη μουσική αλλά και στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο.

Το μεγαλείο του Ρίχαρντ Στράους φαίνεται σε δύο πολύ απλά τρικ. Το πρώτο είναι ότι, όπως θα δείτε παρακάτω, το ποίημα που χρησιμοποιεί, το «Αύριο», του σκοτσέζικης καταγωγής (αλλά μεγαλωμένου στη Γερμανία) ποιητή Τζον Χένρι Μακέι (1864-1933), ξεκινά με τη λέξη «και». Και ο Στράους εκμεταλλεύεται αυτό το γεγονός βάζοντας τη φωνή να αρχίζει να τραγουδά τη στιγμή που η μουσική φράση της εισαγωγής του κομματιού φτάνει στην πτώση, δηλαδή τελειώνει. Είναι σαν να λέει, «Κάτι έχει προηγηθεί, μα αυτό που έχει προηγηθεί δεν σας το αφηγούμαι με λόγια, αλλά με μελωδία». Ή, καλύτερα, σαν να λέει πως το τέλος οδηγεί σε μιαν αρχή, γιατί το τέλος δεν είναι ποτέ τελειωτικό, πάντα κάτι άλλο ξεκινά. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει τέλος, ούτε καν ο θάνατος δεν είναι τέλος, η ζωή είναι ένας κύκλος που συνεχίζεται ακατάπαυστα, τουλάχιστον στο ανθρώπινο μέτρο.

Και το δεύτερο τρικ είναι η απροσδόκητη πτώση της μουσικής μετά το «αργά και σιωπηλά», αμέσως πριν το «βουβοί». Τα πάντα μένουν στάσιμα, η μουσική γίνεται πιο αργή, η φωνή προχωρά σχεδόν ακίνητη, και το κομμάτι τελειώνει με τη μελωδία του βιολιού με την οποία ξεκίνησε (γιατί, είπαμε, δεν υπάρχει τέλος και αρχή, όλα είναι κυκλικά), μόνο που αυτή τη φορά κάνει κανονικά την πτώση που πρέπει, αφού, στο κάτω-κάτω, ακόμη και μια φιλοσοφική πραγματεία για τη ζωή, τον έρωτα, τον χρόνο και τον θάνατο, κάπου πρέπει να τελειώσει.

Είπαμε, όλα τελειώνουν. Τίποτε δεν τελειώνει. Αλλά όλα τελειώνουν.

Σας αφήνω με το ποίημα που τόσο υπέροχα μελοποίησε ο Ρίχαρντ Στράους. Διαβάστε το ακούγοντας ταυτόχρονα αυτή την υπέροχη ζωντανή εκτέλεση με τη σοπράνο Ρενέ Φλέμινγκ, τον μαέστρο Κρίστιαν Μπέντα και τη Συμφωνική της Πράγας.

Και αύριο ο ήλιος θα ανατείλει ξανά

Και στο δρόμο που θα πάρω

Θα μας ενώσει και πάλι, ευτυχισμένους,

Μέσα στην ίδια τούτη γη που θα ανασαίνει στο φως του...

Και στην ακτή την πλατιά, τη γαλαζοκύματη,

Εκεί θα κατεβούμε, αργά και σιωπηλά.

Βουβοί βαθιά στα μάτια θα κοιταχτούμε

Κι απάνω μας θα πέσει η βουβή σιωπή της ευτυχίας.

[ Εικόνα: Ακτή της Βαλτικής στη νήσο Βιλμ, του Φρίντριχ Πρέλερ του Νεότερου (1838-1901) ].