Ένας διαφορετικός, «ξένος» Πάπας

Στον ίδιο όροφο με μένα μένει και η κυρία Άλις με το σκύλο της, τον Τεντ, ένα σι τζου. Χήρα δικηγόρου της Ουάσιγκτον με καταγωγή από τη Βιρτζίνια. Όπου έχουν και ένα κτήμα με ένα υπέροχο σπίτι — ξέρετε, από αυτά τα αμερικανικά που βλέπουμε στις χολιγουντιανές ταινίες. Που θα ’ρθει η σπιτονοικοκυρά να μας κεράσει παγωμένη ροζ λεμονάδα. Στο πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια σπουδάζει και η εγγονή της. Με συμπάθησε η κυρία Άλις. Με προσκάλεσε και στο σπίτι της για το Τhanksgiving. Και λένε ότι πρέπει να βιώσεις μια φορά τουλάχιστον στη ζωή σου ένα Τhanksgiving στον αμερικάνικο Νότο. Κι εγώ την αγαπώ όμως. Είναι Πρεσβυτεριανή και με το σκύλο της πηγαίνουν κάθε Κυριακή στην πρεσβυτεριανή Εκκλησία της λεωφόρου της Νέας Υόρκης. Αυτές τις μέρες ήταν ενθουσιασμένη και χαρούμενη. Ο Ποντίφικας θα επισκεπτόταν την πόλη. Να λέμε την αλήθεια, κι εγώ ήμουν ενθουσιασμένος. Διαβάζουμε τόσο πολλά γι’ αυτόν τον άνθρωπο, ποιος ξέρει, σκέφτηκα, μπορεί να τον συναντήσω. 

Οι σχέσεις Καθολικών και Προτεσταντών στις ΗΠΑ δεν ήταν και τόσο αρμονικές. Μάλλον το αντίθετο. Υπήρχε μεγάλη προκατάληψη εις βάρος των Καθολικών. Πολλοί θεωρούσαν ότι οι Καθολικοί δεν θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν πιστοί Αμερικανοί πολίτες, καθώς ήταν «παπικοί». Αναγνώριζαν δηλαδή και την κοσμική εξουσία του Ποντίφικα πέραν της πνευματικής — τα δύο ξίφη του Χριστού, και Καίσαρ και Πάπας. Υπέστησαν πολλές διώξεις και από τη δολοφονική ρατσιστική οργάνωση Κου Κλουξ Κλαν, η οποία θεωρούσε ότι οι Καθολικοί μετανάστες αλλοίωναν τον προτεσταντικό αγγλοσαξονικό χαρακτήρα του έθνους. Δεν είναι τυχαίο ότι η ΚΚΚ χρηματοδοτούσε τον αντικληρικαλιστή άθεο πρόεδρο του Μεξικού, Κάγιες, στον πόλεμό του εναντίον των Κριστέρος και της Καθολικής Εκκλησίας. Έτσι, οι Καθολικοί αναγκάστηκαν να οργανωθούν σε σωματεία, ώστε και να προστατευτούν αλλά και να προωθήσουν τα συμφέροντα τους — βλέπε, για παράδειγμα, την οργάνωση Knights of Columbus. Ως απότοκο της οργανωτικής αυτής δομής, αλλά και των δημοκρατικών και σοσιαλιστικών πεποιθήσεων κυρίως των Ιρλανδών μεταναστών, γεννήθηκαν και τα συνδικάτα: με ισχυρότερο το Knights of Labor, όπου το 1886 έφτασε να αριθμεί 800.000 μέλη, ή με άλλα λόγια το 20% του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ. Η κατάσταση εξομαλύνθηκε σχετικά πρόσφατα, όταν ο Κένεντι έγινε ο πρώτος Καθολικός στο θρήσκευμα Πρόεδρος των ΗΠΑ. Σε μια επίσκεψή του στο Βατικανό, ο Κένεντι δεν φίλησε το δαχτυλίδι του Ποντίφικα, κίνηση που τότε συνηθιζόταν, ως σύμβολο της κοσμικής εξουσίας. Αν και Καθολικός, με την εν λόγω πράξη του στάθηκε σαν ίσος προς ίσον με τον Ποντίφικα. Ιστορικά, η πλειοψηφία των Καθολικών ήταν Δημοκρατικοί. Κάτι που θα αλλάξει, βέβαια, όταν ο Πρόεδρος Ρίγκαν θα προσκαλέσει και το Βατικανό στον αγώνα του εναντίον της ΕΣΣΔ…

Αρκετά όμως με τα ιστορικά. Πλέον δεν έχουν και μεγάλη σημασία, σημαντικό εδώ για μένα είναι ότι πρώτη φορά στη ζωή μου συνάντησα τόσο ενθουσιασμό από τον κόσμο για έναν άνθρωπο. 

Holy Mother of God! He is a rockstar! Ήμασταν στον οργανισμό όταν θα γινόταν η παπική πορεία. Δέκα λεπτά πριν περάσει ο Πάπας από το δρόμο μπροστά μας, παρατήσαμε όλοι —και όταν λέω «όλοι» εννοώ στην κυριολεξία όλοι— τις δουλειές μας και κατεβήκαμε να τον δούμε. Κόσμος πολύς: νέοι, ηλικιωμένοι, Αφροαμερικανοί, λευκοί, ισπανόφωνοι, παιδάκια με σημαιάκια του Βατικανού και των ΗΠΑ, πολλοί άνθρωποι με προβλήματα υγείας. Ένας χαμός! Και περνάει από μπροστά μας ένα μικρό Fiat με τον Ποντίφικα — είναι μεγάλη η απόσταση, και ο Ποντίφικας δεν μπορεί να την περπατήσει. Ούτε που το καταλάβαμε! Όταν γυρίσαμε στις δουλειές μας, ο Φελίπε, ένα παιδί από τη Χιλή που είναι μόνιμος στο ΔΝΤ, ήταν απογοητευμένος. Περίμενε κάτι πιο μεγαλειώδες. Αλλά αυτός είναι ο Φραγκίσκος: ανθρώπινος, ζεστός, χαρισματικός. Τιμά το όνομα του Αγίου Φραγκίσκου. Πέρασε και από τη γειτονιά μου και μπήκε στο σουπερμάρκετ μας ως απλός πολίτης. Του έκανε εντύπωση η ποικιλία των μπισκότων Oreo. Βγήκε σέλφι με τους υπαλλήλους. Τον φίλησαν, τον αγκάλιασαν. Και αυτός ανταπέδιδε. 

Ο λόγος του στο Κογκρέσο ήταν συγκλονιστικός. Αναφέρθηκε στην ειρηνική συνύπαρξη, στην καταδίκη της θανατικής ποινής, στην καταστροφή του περιβάλλοντος, στην κοινωνική ανισότητα και τη φτώχεια και στο μεταναστευτικό. Σε έναν κόσμο που από τη μία η εκκοσμίκευση παραμένει δυναμικό χαρακτηριστικό των δυτικών κοινωνιών και από την άλλη εμφανίζεται μαχητικά και ο φονταμενταλισμός —ένα σύνθετο φαινόμενο της ύστερης νεωτερικότητας—, η συνύπαρξη είναι το ζητούμενο, γιατί ο ένας έχει να μάθει πολλά από τον άλλο. Το τελευταίο είναι ένα μεγάλο κέρδος για την εποχή μας. Και εκείνο που κρατώ από αυτήν την ομιλία είναι το εξής: «Those first contacts were often turbulent and violent, but it is difficult to judge the past by the criteria of the present. Nonetheless, when the stranger in our midst appeals to us, we must not repeat the sins and the errors of the past». Και όντως έχει δίκιο ο Ποντίφικας, η έλευση του ξένου έχει αντίκτυπο ισοδύναμο με εκείνο του σεισμού, καθώς αμφισβητεί τις καθεστηκυίες αντιλήψεις των γηγενών. Εκείνος έρχεται από μακριά και δεν συμμερίζεται τα ντόπια πιστεύω. Η ρητορεία του μίσους, όμως, όπου ο Ξένος παρουσιάζεται ως ο αποκλίνων Άλλος, είναι επικίνδυνη και αβάσιμη. Κι εγώ ξένος είμαι εδώ και ο Ποντίφικας ξένος ήταν στην Αργεντινή. Εξάλλου, η ανθρώπινη ιστορία είναι μια ιστορία μετακινήσεων. Και εντέλει ας αναρωτηθούμε τι θα ήταν η Αμερική δίχως τους Αφροαμερικανούς; Τι θα ήταν η Ευρώπη δίχως τις μεταναστεύσεις των γερμανικών φύλων;…

Μόλις τελείωσε την ομιλία του στο Κογκρέσο, τον περίμεναν χιλιάδες άνθρωποι στο Καπιτώλιο· μόνο ένα νεύμα του αρκούσε για να προκαλέσει ενθουσιασμό και ρίγη συγκίνησης. Και εκείνος δεν κάθισε στο επίσημο δείπνο, αλλά επέλεξε να δειπνήσει με τους άστεγους της πόλης. 

Αν και η σκέψη λογίζεται μόνο ως ταυτόσημη της αντίρρησης και ο λόγος (ratio) αυτάδελφος της αμφιβολίας, οι άνθρωποι δεν ασχολούνται συνεχώς με επιστημονικές υποθέσεις περί του κόσμου ή της υπάρξεως· υπάρχουν στιγμές όπου απλώς τελετουργούν. Ακόμη και στον έρωτα: βλέπεις ανθρώπους που ακόμη ελπίζουν σε έναν ανεκπλήρωτο έρωτα. Δεν είναι τρελοί ή βλάκες, ούτε τους λείπει η κριτική σκέψη —μπορεί να είναι και επιστήμονες ακόμη—, απλώς είναι σε θέση να αναστείλουν την κριτική τους σκέψη, για να διατηρήσουν μια ελπίδα. Την ελπίδα ότι θα είναι ασφαλείς. Εξάλλου, όταν ερωτευόμαστε, δεν εξηγούμε αυτό που νιώθουμε βιοχημικά: ερωτευόμαστε. Τόσο απλά. Κι αν ακόμη, όπως έλεγε ο Λακάν, ο Λόγος μας δεν τίθεται εν παρενθέσει, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο Φραγκίσκος ο Πρώτος είναι ηγέτης, ίσως από τις πιο χαρισματικές και επικοινωνιακές προσωπικότητες της δεκαετίας. Ένα ισχυρό trademark που το χρειαζόταν άμεσα η Καθολική Εκκλησία.

ΥΓ. Γοητεύομαι από τους ανθρώπους που η μετα-μεταφυσική τους σκέψη παραμένει ανοιχτή στο να μάθει από κάθε θρησκεία δίχως να χάνει κατ' ελάχιστον την αμφισβήτησή της.