Άγρια ζώα: συναισθηματικά και πανέξυπνα

Διαθέτουν άραγε συναισθήματα τα ζώα; Είναι δυνατόν να πουν ψέματα, να πενθήσουν, να ντραπούν; Δεν πρόκειται για υπερβολές κάποιων ζωόφιλων, που μπορεί να φαντάζονται διάφορα προκειμένου να προβάλουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά στα ζώα. Είναι πλέον επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι τα ζώα, εκτός από το ένστικτο, καθοδηγούνται και από τα συναισθήματά τους. Όταν, για παράδειγμα, μια ελαφίνα χάνει το μωρό της, είτε από αρρώστια είτε επειδή αποτέλεσε λεία κάποιου άλλου ζώου, ξεκινάει μια διαδικασία πένθους ανάλογη με αυτή του ανθρώπου. Η μητέρα πενθεί. Προτού όμως αρχίσει να πενθεί, πρέπει να συνειδητοποιήσει τι έχει συμβεί. Για τον λόγο αυτό ξαναγυρίζει στον τόπο όπου βρήκε το μωρό της νεκρό, το φωνάζει, θρηνεί, ακόμα κι αν ο κυνηγός το έχει πια πάρει μακριά.

Είναι άραγε ψευδαίσθηση η αγάπη που υποτίθεται πως νιώθουν τα ζώα για τον άνθρωπο; Είναι κάτι που θέλουμε να πιστεύουμε επειδή μας κάνει να νιώθουμε καλά; Σε μια τέτοια ερώτηση το μυαλό μας συνήθως πηγαίνει στους σκύλους και στις γάτες, τα πιο συνηθισμένα κατοικίδια· ο Wohlleben όμως περιγράφει πώς εξαρτήθηκε από εκείνον ένα κλωσόπουλο που το είχε από τότε που ήταν μέσα στο αυγό. Μετρούσε συστηματικά τη θερμοκρασία για 21 ολόκληρες ημέρες, ώσπου τελικά «ένα μικρό πουπουλένιο πλασματάκι άνοιξε με το ράμφος του τον δρόμο για την ελευθερία» – το βάφτισε Ρόμπιν Χουντ. Τα μικρά στρογγυλά ματάκια τού Ρόμπιν ήταν διαρκώς στραμμένα επάνω του και τον ακολουθούσε παντού. Τελικά τον έδωσαν σε έναν πρώην δάσκαλο αγγλικών, με τον οποίο ανέπτυξε στενή σχέση. Ποιος θα το περίμενε από ένα κοτόπουλο;

Τα ζώα επομένως δημιουργούν δεσμούς, είτε με τον άνθρωπο είτε μεταξύ τους ως μέλη μιας οικογένειας, με μοναδική προϋπόθεση να μη χωριστούν. Αν πάρουμε για παράδειγμα τα γουρούνια, ζώα που θεωρούμε εξαιρετικά βρόμικα, κι αν τα παρατηρήσουμε, θα δούμε ότι μόνο βρόμικα δεν είναι: Η τουαλέτα τους είναι πάντα πολύ μακριά από το κρεβάτι τους. Οι μητέρες μαθαίνουν στα μικρά τους να φτιάχνουν φωλιές και προετοιμάζουν τα θηλυκά για την ώρα της γέννας «παίζοντας τον ρόλο της μαμής». Δεν έχω καμία πρόθεση να φανώ ακραία, ούτε να κάνω κήρυγμα για τη χορτοφαγία, αλλά αν «οι άνθρωποι καταλάβαιναν τι πλάσμα έχουν στο πιάτο τους, πολλοί θα έχαναν την όρεξή τους».

Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχει ο τρόπος που κάποια ζώα χρησιμοποιούν το ψέμα για να πετύχουν τον όποιο σκοπό τους. Θα φανταζόσασταν ποτέ ότι ένας κόκορας θα μπορούσε να πει ψέματα προκειμένου να ικανοποιήσει τις σεξουαλικές του ορέξεις; Κι όμως, ο Φριντολίν, ο κόκορας που έχει στο κτήμα του ο Wohlleben, δεν χάνει ευκαιρία. Παριστάνει πως δήθεν έχει βρει τροφή κι αρχίζει να γουργουρίζει με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Οι θηλυκές σπεύδουν, αλλά κάτω από τα πόδια του κόκορα δεν υπάρχει τίποτα. Ήθελε απλώς να τις ξεγελάσει με μοναδικό σκοπό το ζευγάρωμα.

Μια πολύ ωραία ιστορία είναι και αυτή που μας διηγείται ο Wohlleben για ένα κοράκι, συχνό πελάτη του αγροκτήματός του. Εμφανίστηκε λοιπόν μια μέρα κρατώντας στο ράμφος του ένα βελανίδι. Σκάλισε μια τρύπα στο χώμα και το έκρυψε. Ενδεχομένως όμως να κατάλαβε ότι κάποιος το κοιτούσε και ίσως να του έκλεβε το πολύτιμο βελανίδι κι έτσι άνοιξε πολλές ακόμη τρύπες παριστάνοντας ότι το θάβει, απλούστατα για να ξεγελάσει τους επίδοξους κλέφτες. Θέλει μυαλό αυτό, έτσι δεν είναι;

Ας περάσουμε τώρα στο συναίσθημα της ντροπής. Νομίζετε ότι, για παράδειγμα, τα άλογα δεν ντρέπονται; Κάνετε λάθος. Ντρέπονται, και μάλιστα σε περιπτώσεις ανάλογες με τις οποίες ντρεπόμαστε κι εμείς. Όπως όταν το μικρότερο σε ηλικία άλογο της οικογένειας, που κάποιες φορές «συμπεριφέρεται σαν πουλάρι που έχει τα μυαλά του πάνω από το κεφάλι του» και ορμάει στο φαγητό ενώ δεν είναι η σειρά του, μετά την επίπληξη που δέχεται γυρίζει το κεφάλι του αλλού κι αρχίζει να χασμουριέται. Χαρακτηριστική αντίδραση αμηχανίας.

Όλα τα θηλαστικά νιώθουν συμπόνια, επιδεικνύουν αλτρουισμό και μαθαίνουν στα παιδιά τους τους κανόνες του παιχνιδιού που ισχύουν στον κόσμο των ενηλίκων. Είτε πρόκειται για κατσίκες, είτε για σκίουρους, είτε για ελάφια ή γουρούνια, η αγωγή είναι παρόμοια. Οι ενήλικες εκπαιδεύουν τα μικρά τους με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους και να φύγουν κάποια στιγμή από κοντά τους με όλα τα εφόδια που έχουν ανάγκη ώστε να είναι ασφαλή.

Ένα ακόμα πολύ ενδιαφέρον σημείο είναι ο τρόπος που αντιδρούν τα ζώα όταν γερνάνε. Αντιλαμβάνονται τη φθορά, αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο που μπορεί να αποτελούν για την αγέλη – και αποσύρονται. Γνωρίζουν επομένως ότι το τέλος δεν είναι μακριά και «αποκόπτονται έγκαιρα από την αγέλη», αποτρέποντας έτσι «τον κίνδυνο να πέσουν θύματα των αρπακτικών όχι μόνο τα ίδια, αλλά και νεότερα μέλη της αγέλης».

Η «Μυστική Ζωή των Ζώων» δεν εξωραΐζει πράγματα και καταστάσεις, απλώς θέτει υπό αμφισβήτηση ότι η συμπεριφορά των ζώων εξαρτάται μόνο από τα ένστικτά τους και βάζει στο παιχνίδι τη σκέψη και το συναίσθημα. Ένα βιβλίο που πραγματικά ανοίγει άλλους ορίζοντες στον τρόπο που εκλαμβάνουμε τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις των ζώων. Ένα βιβλίο γραμμένο από έναν επιστήμονα που έχει παρατηρήσει σε βάθος τη μυστική ζωή των ζώων.

[ Πηγή εικονογράφησης ]