Ακανόνιστος κύκλος

Ο χρόνος είναι αθάνατος, ο κύκλος είναι ακανόνιστος.

Με αυτά τα λόγια συνοδεύει ο ορθόδοξος ηγούμενος τον νεαρό μοναχό Κύριλλο στον περίπατο «πριν τη βροχή», στην ομώνυμη προφητική ταινία του Σκοπιανού Μίλτσο Μάντσεφσκι. Το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, με τη σταυροειδή κάτοψη που θυμίζει αμυδρά έναν λίγο προγενέστερο ναό της βυζαντινής Αθήνας (Άγιοι Απόστολοι), εμφανίζεται στη γνώριμη θέση του στον γκρεμό της μεγάλης λίμνης, τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος της σπονδυλωτής αφήγησης. Ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου, ένας βραβευμένος φωτογράφος του πολέμου που τότε (1994) μαινόταν στα Βαλκάνια, γυρίζει στο χωριό του και διαπιστώνει την έχθρα ανάμεσα στους παλιούς του γείτονες —Σλαβομακεδόνες και Αλβανούς— που εκδηλώνεται μεταξύ άλλων με τη βίαιη αντίδραση σε έναν απαγορευμένο έρωτα χριστιανού και μουσουλμάνας.

Η επιστροφή σε αλλαγμένο τόπο, προσφιλές λογοτεχνικό μοτίβο ούτως ή άλλως, αποτελεί θέμα και σε μια παλιότερη ταινία για την ευρύτερη περιοχή, με τον τίτλο Το Κόκκινο Άλογο – βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τάσκο Γκεοργκίεφσκι.

Μάλλον το έχει η χώρα.

Η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία Μακεδονίας μετρά μόλις 26 χρόνια ανεξαρτησίας και ήταν ήδη από νωρίτερα έδαφος συνυφασμένο με αστάθεια και αλλαγές. Οι ισχυροί της περιοχής επί αιώνες αντιμάχονταν για εδάφη, εξουσία και επιρροή επί του πληθυσμού, πολύ πριν γίνουν (μόλις στα τέλη του 19^ου αιώνα) οι πρώτες δημόσιες νύξεις για ξεχωριστό έθνος. Η σημερινή κοινωνία δείχνει να είναι σε μια διαρκή ανησυχία, σπαρασσόμενη από έριδες πολιτικές-εθνοτικές (και μάχες όπως στο Τέτοβο το 2001) αλλά και θρησκευτικές. Στο δυτικό και βόρειο μέρος της τα τζαμιά υπερτερούν αριθμητικά των εκκλησιών και οι κόκκινες σημαίες με τον δικέφαλο είναι περισσότερες και μεγαλύτερες από αυτές του κυρίαρχου κράτους.

Σταθερό όμως μένει το τοπίο, στον βαθμό που αφήνει η ανθρώπινη εξέλιξη. Η λίμνη Λυχνίτιδα —σημερινή Οχρίδα— είναι και σήμερα λαμπερή, μέρα και νύχτα: τόσο το φως του ήλιου όσο και αυτό των αστεριών καθρεφτίζεται στη μεγάλη, ακανόνιστα κυκλική επιφάνεια του νερού. Η ομώνυμη πόλη, που κάποιοι αποκαλούν βαλκανική Ιερουσαλήμ, προστατεύεται από την UNESCO και διατηρεί πλήθος μνημείων από σχεδόν δυόμισι χιλιετίες ιστορίας. Ίχνη της ρωμαϊκής Εγνατίας Οδού εντοπίζονται στη δυτική όχθη, ενώ λίγο πιο πέρα κατασκευάζεται μια οδική «Παραεγνατία» που θα οδηγεί στις πηγές του Αξιού — του ομηρικού «ευρυρέοντος», αλλά και σκοτεινού σύμφωνα με την προελληνική του ετυμολογία, αντίθετου της Λυχνίτιδας δηλαδή.

Σταθερά αφημένη στη μοίρα της κι η σιδηροδρομική γραμμή παρακάτω, στο αλβανικό μισό της λίμνης. Η εγκαταλελειμμένη διαδρομή από το Ελβασάν στο Πόγραδετς —ναι, αυτό της νικηφόρας μάχης του ’41— ίσως αναβιώσει χάρη σε ένα φιλόδοξο σχέδιο, που προς το παρόν περιορίζεται σε μια εξαγγελθείσα μελέτη σκοπιμότητας για σύνδεση με την Καστοριά και το χρονίως προβληματικό δίκτυο του ΟΣΕ. Η ελληνική Δυτική Μακεδονία, με τη σειρά της, καλείται να απορροφήσει οικονομικές αλλαγές που θα την επηρεάσουν εντονότερα απ’ όσο η συνολική κρίση της χώρας μας, με την —βραδεία πλην αναπόφευκτη- απομάκρυνση από τον καταδικασμένο λιγνίτη.

Κίνηση και σταθερότητα, χέρι-χέρι, φωτεινές λίμνες και σκοτεινά ποτάμια που κυλούν σε δύο αντίρροπα τόξα πριν βγουν στο Αιγαίο.

Μάλλον το έχει η περιοχή.

Ο Βαρδάρης και ο Αλιάκμονας εκβάλλουν στο ίδιο, πάνω-κάτω, σημείο και —αν το σκεφτείς— σχηματίζουν κι αυτοί στον χάρτη μαζί με τις υδάτινες εκτάσεις, όπως η κυκλική ιστορία του Μάντσεφσκι, έναν κύκλο — ακανόνιστο κι ίσως αθάνατο σαν τον χρόνο.