Αναγέννηση

Γράφοντας στα ταραγμένα χρόνια του Μεσοπολέμου, ο Γιώργος Θεοτοκάς θλίβεται για τη στάσιμη κατάσταση της χώρας που, «[…] ζει χωρίς μια στιγμή ενθουσιασμού, χωρίς ιδανικά, χωρίς την παραμικρή πεποίθηση στον εαυτό της. Για τούτο φθίνει, μαραίνεται, διαλύεται μέρα με τη μέρα» («Υπάρχει κάτι σάπιο στην Ελλάδα», Ιδέα, 1933).

Οι συνέπειες της εθνικής καταστροφής του 1922 βάρυναν καταλυτικά στον ψυχισμό των Ελλήνων και επηρέασαν την πολιτική συμπεριφορά τους. Σε αυτό το περιβάλλον, όπως ήταν αναμενόμενο βρήκαν χώρο να αναπτυχθούν τα αγκάθια του εθνικολαϊκισμού και των πολιτικών άκρων κάθε είδους που πάντοτε φυτρώνουν στο κενό ανάμεσα στο κοινωνικό σώμα και τις πολιτικές ηγεσίες του. Όπως παρατηρεί ο Θεοτοκάς, «μονάχα οι δημοκόποι οργιάζουν μες σ’ αυτήν τη γενική αποτελμάτωση […] εκμεταλλευτές της εθνικής απογοήτευσης, αυξάνουν τη σύγχυση των πνευμάτων, κοντεύουν να αποξεράνουν τις καρδιές».

Σήμερα, αν και σε ένα διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο και μπροστά σε εντελώς διαφορετικές προκλήσεις, βρισκόμαστε σε μία παρόμοια κατάσταση. Σχεδόν δέκα χρόνια από τότε που η σφοδρή οικονομική κρίση θρυμμάτισε αιφνίδια την ευημερία της προηγούμενης περιόδου, παρακολουθούμε μουδιασμένοι τις εξελίξεις, ανήμποροι ή απρόθυμοι να συμμετάσχουμε. Η αναγκαία διαδικασία αναστοχασμού παρέμεινε ημιτελής, κινούμενη ανάμεσα στην αυτοκατηγορία και τη θυματοποίηση. Η άτακτη χρεοκοπία τελικά αποφεύχθηκε, και τα δημόσια οικονομικά σε μεγάλο βαθμό συμμαζεύτηκαν. Ωστόσο η χώρα δεν κατόρθωσε να απαλλαγεί από τις γνωστές χρόνιες παθογένειές της που την κατέστησαν ευάλωτη. Σήμερα, η οικονομία αδυνατεί να κεφαλαιοποιήσει τις θυσίες των προηγούμενων ετών, εγκλωβισμένη στην παγίδα της χαμηλής ανάπτυξης και προδιαγράφοντας ένα μακροχρόνιο τέλμα.

Σε αυτό το πλαίσιο, πολλοί προσαρμόστηκαν στις νέες συνθήκες. Κλείστηκαν στον μικρόκοσμο τους και ανέπτυξαν αμυντικές ατομικές συμπεριφορές: η εσωστρέφεια επικράτησε σε όλες τις εκφάνσεις της. Ακόμη χειρότερα, η κρίση λειτούργησε για κάποιους ως ευκαιρία νομιμοποίησης αντικοινωνικών συμπεριφορών όπως η εκτεταμένη διαφθορά και η παραοικονομία.

Όμως κάθε οικονομία εδράζεται σε θεσμούς, τυπικούς και άτυπους (όπως η κουλτούρα και οι κυρίαρχες αξίες) με τους οποίους συναρτάται η απόδοσή της. Η ελληνική οικονομία αδυνατεί να λειτουργήσει σαν επιταχυντής της ανάπτυξης. Δεν παράγει προστιθέμενη αξία, δεν θέτει φιλόδοξους στόχους (mission oriented), δεν ενισχύει και δεν επωφελείται από τη «συλλογική ευφυία». Και οι πολιτικές ηγεσίες της δεν κατορθώνουν να εμπνεύσουν και να κινητοποιήσουν τους πολίτες λειτουργώντας πολλαπλασιαστικά. Διόλου τυχαία, οι δείκτες οικονομικής και κοινωνικής εμπιστοσύνης δεν ακολουθούν την εξέλιξη των οικονομικών μεγεθών — ένδειξη της διάχυτης ανασφάλειας και της αναξιοπιστίας που επικρατούν.

Δεν φτάσαμε ακόμη στο τέλος του δρόμου. Οι προκλήσεις παραμένουν μπροστά μας. Όμως αυτή η διαλυτική στασιμότητα, που έχει καταπλακώσει τα πάντα, προδιαγράφει με ακρίβεια την επόμενη κρίση. Είναι πια καιρός για μια θεμελιακή ανασυγκρότηση της χώρας με όχημα την αλλαγή των κανόνων του παιχνιδιού. Αυτή η πολυπόθητη αναγέννηση προϋποθέτει την ύπαρξη πνευματικών και πολιτικών ηγεσιών, ικανών να μιλήσουν στο μυαλό και την καρδιά των ανθρώπων. Που θα χρωματίσουν μία εικόνα Καλής Κοινωνίας, σχηματοποιώντας μία κατεύθυνση με θετικό περιεχόμενο, με την έννοια της κοινής μοίρας που συνδέει όσους ζουν στον ίδιο τόπο ή νοιάζονται γι’ αυτόν. Που θα μιλήσουν για τις «ξεχασμένες ομάδες», εκείνες που δεν κατορθώνουν να ακουστούν πίσω από το τείχος των οργανωμένων συμφερόντων της πελατειακής προσοδοθηρίας. Και θα συμβάλουν ώστε οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις να ριζώσουν στην κοινωνία και την οικονομία.

Δυστυχώς σήμερα η Ελλάδα πορεύεται με ηγεσίες κατώτερες των περιστάσεων. Τα τελευταία χρόνια περίσσεψαν ο κυνισμός της εξουσίας, η κακοποίηση των θεσμών, η διαστρέβλωση της πραγματικότητας, η προκλητική υποτίμηση της κριτικής σκέψης των πολιτών. Σε μία από τις δυσκολότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, πορευόμαστε με τη χειρότερη κυβέρνηση της μεταπολίτευσης.

Κάθε ουσιαστική προσπάθεια αναγέννησης της χώρας θα πρέπει αυτονόητα να ξεκινήσει με την αλλαγή της.

[ Πηγή εικονογράφησης ]