Ανατομία ενός πορτρέτου

Δεν ήταν μόνη της στην αίθουσα, κάθε άλλο, ο χώρος ήταν γεμάτος από πορτρέτα γυναικών, από δεκάδες θηλυκά βλέμματα που σε καλούσαν με μάτια που εξέπεμπαν ηδυπάθεια παρά το εν γένει μπλαζέ τους ύφος. Ο ενδιάμεσος όροφος του «Θεοχαράκη» ήταν κατάμεστος από τον κόσμο του Σαββάτου, από ανθρώπους που είχαν καταφέρει να ξεγλιστρήσουν από πλυντήρια, μπουγάδες, καροτσάκια της λαϊκής, ψώνια της τελευταίας στιγμής, τηλεοράσεις, λάπτοπ, καφέδες και κάθε είδους υποχρεώσεις της πιο αναμενόμενης ημέρας της εβδομάδας και βρίσκονταν εκεί, στην γκαλερί, προκειμένου να βιώσουν για λίγο το διονυσιακό σύμπαν του Κοκτό και του Πικάσο που σε λίγες ημέρες θα αποχαιρετήσουν την Αθήνα για άλλους εκθεσιακούς προορισμούς.

Ντροπαλή όπως ήταν στη γωνιά της, δεν κατάφερνε να προσελκύσει για πολλή ώρα τον θαυμασμό του κοινού, το στόμα της έδειχνε σαν να ’χε στραβώσει, λες και κάτι πήγε να ξεστομίσει μα κάτι την τρόμαξε πριν προλάβει να ολοκληρώσει τη φράση της. Τα μάτια της, ολόμαυρα και αμυγδαλωτά, καθρέφτιζαν ένα αίσθημα φόβου και εσωτερικής έντασης και μου θύμισαν ένα άλλο βλέμμα, παγκοσμίως γνωστό εδώ και χρόνια, το βλέμμα της μικρής Σαρμπάτ, της προσφυγοπούλας από το Αφγανιστάν, που, χάρη στον φωτογραφικό φακό του Στιβ Μακάρι, χάρισε στο National Geographic το πιο διάσημο εξώφυλλό του από το 1985 έως σήμερα.

Η Σαρμπάτ, το κορίτσι με τα σπινθηροβόλα και άγρια πράσινα μάτια, έχει πια μεγαλώσει, η λάμψη των ματιών της έχει ξεθωριάσει, η μαντίλα της μετατράπηκε σε μπούρκα και η ίδια δείχνει στις πρόσφατες φωτογραφίες της τόσο μα τόσο κουρασμένη, κουβαλάει στην πλάτη της 30 χρόνια πολέμου, από τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν μέχρι τον εμφύλιο των Ταλιμπάν, τους βομβαρδισμούς από τα αμερικανικά drones και τον σημερινό δρόμο της προσφυγιάς που με τον όγκο των ροών της αλλάζει τον κόσμο όπως τον ξέραμε. Τουλάχιστον, όμως, το κορίτσι του National Geographic έχει ταυτότητα, έχει όνομα και ιστορία, ενώ «το κορίτσι με το μικρό ανθοστεφανωμένο κεφάλι» που ζωγράφισε ο Πικάσο το 1962 δεν είναι παρά ένας συμβολισμός, μια κυβιστική απεικόνιση, ένα ακόμα πορτρέτο ανάμεσα σε τόσα άλλα. Μολαταύτα, η μορφή της έχει κάτι ξεχωριστό, το μικρό της κεφαλάκι είναι σχεδιασμένο σε σχήμα καρδιάς, η όψη της έχει πολλαπλές διαστάσεις, σαν να απεικονίζεται ταυτόχρονα και σε προφίλ και σε ανφάς. Οι βαριές σκιές του προσώπου της δημιουργούν μια αίσθηση τραγικότητας, ενώ τα λουλούδια στα μαλλιά της προσπαθούν να εκπέμψουν μια επιτηδευμένη αύρα ανεμελιάς — σαν να πονάει και να προσπαθεί να χαρεί την ίδια στιγμή. Δεν έχω ιδέα αν το κορίτσι αυτό υπήρξε στην πραγματικότητα, αν ήταν πλούσια ή φτωχή, καλοσυνάτη ή μισάνθρωπη, πνευματώδης ή κοινότοπη, αγαπημένη ή μισητή. Είμαι σίγουρος, όμως, ότι, αν πράγματι υπήρξε, ήταν μια προσωπικότητα πολυδιάστατη και πολυπρόσωπη, ψυχολογικά σύνθετη και επικίνδυνα απρόβλεπτη.

Σαν την κρίση που ζούμε.