Το αντίθετο του χάους

[Σήμερα θα αφήσω να μιλήσει ο μεγάλος συνθέτης Ιγκόρ Στραβίνσκι. Το κείμενο που ακολουθεί είναι από σειρά διαλέξεων που είχε δώσει το 1939 και το 1940 στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Σχετικό σχόλιο θα γίνει σε επόμενο σημείωμα, όταν επανέλθουμε στο θέμα.]

Θα έπρεπε να μπορεί κανείς να ξεπεράσει τη μανία να βάζει στα πάντα την ταμπέλα του επαναστατικού, γιατί διαφορετικά κάθε μουσικός που έχει κάτι να πει, και που για τον σκοπό αυτό ξεπερνά τα όρια των καθιερωμένων συμβάσεων, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επαναστάτης. Γιατί όμως να παραφορτώνουμε το λεξικό των καλών τεχνών με αυτό τον πομπώδη όρο —που συνήθως προσδιορίζει μία κατάσταση βίας και αναβρασμού— όταν υπάρχουν τόσες άλλες λέξεις, πιο κατάλληλες για να περιγράψουν την πρωτοτυπία; Στ’ αλήθεια, μου είναι πολύ δύσκολο να σας αναφέρω έστω και ένα γεγονός στην ιστορία της τέχνης που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επαναστατικό. Η τέχνη, από την ίδια της τη φύση, είναι εποικοδομητική. Η επανάσταση δηλώνει μία ανατροπή της ισορροπίας των πραγμάτων. Μιλώντας για επανάσταση, αναφερόμαστε σε μια κατάσταση παροδικού χάους. Η τέχνη όμως είναι το αντίθετο του χάους. Δεν εγκαταλείπεται ποτέ στο χάος χωρίς να απειλείται ταυτόχρονα η ίδια της η ύπαρξη.

Στις μέρες μας, ο χαρακτηρισμός ενός καλλιτέχνη ως επαναστατικού ισοδυναμεί συνήθως με έπαινο. Ίσως γιατί ζούμε σε μια εποχή όπου η επανάσταση χαίρει ενός είδους γοήτρου στους κύκλους της ελίτ.

[Εδώ να θυμίσουμε ότι αυτά ο Στραβίνσκι τα λέει το 1939. Και συνεχίζει:]

Ας εξηγηθούμε καλύτερα: είμαι ο πρώτος που αναγνωρίζει ότι η τόλμη είναι το κίνητρο για τις μεγαλύτερες και ευγενέστερες πράξεις. Ένας λόγος παραπάνω για να μην τη θέτει κανείς αλόγιστα στην υπηρεσία της αταξίας και της φτηνής διάθεσης να προκαλέσουμε αίσθηση πάση θυσία. Επιδοκιμάζω την τόλμη και δεν της βάζω όρια. Ταυτόχρονα όμως δεν υπάρχουν όρια ούτε στις ζημιές που μπορούν να προέλθουν από αυθαίρετες πράξεις. Για να απολαύσουμε καλύτερα τα αποτελέσματα της τόλμης, πρέπει πάντοτε να απαιτούμε από αυτήν να λειτουργεί στα φανερά. Εργαζόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση όταν κάθε φορά αποκαλύπτουμε τις καταχρήσεις που πάνε να θολώσουν τα νερά. Οι υπερβολές καταστρέφουν καθετί ουσιαστικό, κάθε μορφή και κάθε φόρμα. Μέσα στην αλλοπροσαλλοσύνη τους, αναιρούν την αποτελεσματικότητα ακόμη και των πιο αξιόλογων ευρημάτων, ενώ ταυτόχρονα διαφθείρουν το γούστο των οπαδών τους.

Αυτό άλλωστε μπορεί να εξηγήσει γιατί ένα τέτοιο γούστο μπορεί να μεταπηδά, χωρίς καμιά διαβάθμιση, από την πιο εξεζητημένη πολυπλοκότητα στην πιο φτηνή κοινοτοπία.

ΥΓ: Το Σάββατο 16 Απριλίου, στην εκπομπή Vox Antiqua, θα διαβάσουμε από τη Μουσική Ποιητική του Ιγκόρ Στραβίνσκι (μετάφραση Μιχάλη Γρηγορίου, Εκδόσεις Νεφέλη, 1980), και θα ακούσουμε μουσική του ίδιου του Στραβίνσκι αλλά και άλλων συνθετών, ανάλογα με το τι υπαγορεύει το κείμενο. Μετά το Πάσχα, θα ακολουθήσει και δεύτερο μέρος του αφιερώματος.