Αντρές Νέουμαν, «Ο ταξιδιώτης του αιώνα»

Αποφάσισα πως θα παρακολουθώ τον Αντρές Νέουμαν από την πρώτη μετάφραση μυθιστορήματός του στην Ελλάδα το 2012. Ο ενθουσιασμός μου για το «Κατά μόνας», σε συνδυασμό με την εξαιρετική ομιλία του στα τέλη του Ιούνη στο πλαίσιο του ΛΕΑ στο Ινστιτούτο Θερβάντες, με έκαναν να διαβάσω τον «Ταξιδιώτη του αιώνα» με λαχτάρα. Κι ίσως αυτό να με μπλοκάρισε στις πρώτες τουλάχιστον διακόσιες σελίδες.

Έκανα υπομονή γιατί είχα εμπιστοσύνη στον συγγραφέα, και σιγά-σιγά βυθίστηκα στον κόσμο των ιδεών του, γοητεύτηκα από τους χαρακτήρες, τις βιβλιοφιλικές, φιλοσοφικές και πολιτικές αναφορές του, και άρχισα να φτιάχνω αναλογίες με το σήμερα, να καταλαβαίνω τι θέλει να πει. Η τελική γεύση είναι εξαιρετική. Όχι με την πηγαία χαρά που μου δημιούργησε το «Κατά μόνας» πως πρόκειται για ένα βιβλίο «δικό» μου. Αλλά με ένα βαθύτερο αίσθημα ικανοποίησης , εξίσου σημαντικό: πως ο συγγραφέας που αγαπάς έγραψε ένα τέτοιο μυθιστόρημα.

Η ιστορία αρχίζει όταν ο Χανς, ένας άνθρωπος των γραμμάτων του οποίου το παρελθόν δεν ξέρουμε, φτάνει νύχτα στο Βανδερβούργο, μια πόλη ανάμεσα στην Σαξονία και την Πρωσία, που είναι ρευστή και μετακινείται στον χάρτη, όπως αλλάζουν ανά τους αιώνες και τα σύνορα της περιοχής. Ο Χανς καταλύει σε ένα φτηνό πανδοχείο για μια νύχτα, αλλά το Βανδερβούργο τον καλεί, δεν τον αφήνει να φύγει. Γίνεται φίλος με τον λερό οργανοπαίχτη λατέρνας στην πλατεία και συχνάζει στη σπηλιά του. Και λίγο αργότερα γίνεται τυχαία μέλος του λογοτεχνικού σαλονιού της πόλης, του σαλονιού της Ζοφί. Κι έτσι, γνωρίζουμε την πρωταγωνίστρια.

Η Ζοφί είναι μια νεαρή κοπέλα που ζει μόνη με τον πατέρα της, από καλή οικογένεια, αρραβωνιασμένη με τον πιο πολύφερνο γαμπρό, έναν κλασικό πλούσιο νεαρό, λίγο ακαλλιέργητο, αλλά πάμπλουτο και με πραγματικά αισθήματα για κείνη. Στο σαλόνι της συχνάζουν ο συντηρητικός καθηγητής Μίτερ, η χήρα κυρία Πιετσίνε, οι Λεβίν —ένα ζευγάρι που δεν αντέχει ο ένας τον άλλο— και ο Άλβαρο, ένας Ισπανός εμιγκρές. Γρήγορα ο Χανς , που είναι ευρωπαϊστής και ονειρεύεται μια ενιαία Ευρώπη, αλλά ήπιος πολιτικά μετά το στραπάτσο της Γαλλικής Επανάστασης και τη συντηρητικοποίηση της Ευρώπης, θα έρθει σε αντιπαράθεση —πολιτική, φιλοσοφική, λογοτεχνική— με τον Μίτερ, και οι κουβέντες τους θα ανοίξουν τον χορό του ενδιαφέροντος στο μυθιστόρημα.

Όμως πραγματικά σημαντικό γίνεται το βιβλίο όταν ο έρωτας που δημιουργείται ανάμεσα στον Χανς και τη Ζοφί ολοκληρώνεται. Εκεί αποκαλύπτεται πως έχουν το ίδιο πάθος για τη μετάφραση και το σεξ: δουλεύουν το ένα παράλληλα με το άλλο. Η Ζοφί, μια γυναίκα αρραβωνιασμένη και υποταγμένη στον πατέρα της, φαίνεται τελικά πως είναι τολμηρή σεξουαλικά, πως έχει δοκιμάσει και άλλοτε τις χαρές του σεξ, πως είναι μια καλλιεργημένη κοπέλα που μπορεί να ακολουθήσει με ευχέρεια τα λογοτεχνικά ρεύματα. Ο Νέουμαν αγαπά να ασχολείται με τον φεμινισμό. Εδώ τον βρίσκουμε στα σπάργανά του στο πρόσωπο της ηρωίδας του, που γίνεται σύμβολο του μέλλοντος. Η Ζοφί, ενώ καταλαβαίνει τους κοινωνικούς περιορισμούς της, δεν διστάζει να δείξει ποια είναι. Αδιαφορεί για τις προετοιμασίες του γάμου της, ζει τον τρελό της έρωτα, μεταφράζει ως ίση με τους άντρες, έχει σαφή πολιτική θέση. Βρίσκεται σε ένα δίλημμα που αντιμετωπίζουμε συνέχεια ως και σήμερα: τι είναι σημαντικότερο, η ασφάλεια ή η ευτυχία; Αυτό αντιπροσωπεύουν οι δυο της άντρες και εκείνη το ξέρει καλά. Ο Χανς, από την άλλη, είναι ταξιδιώτης· δεν μπορεί να στεριώσει γιατί δεν έχει ρίζες, δεν έχει πατρίδα. Πατρίδα του είναι οι άνθρωποι ανά πάσα στιγμή. Και το θέμα του τόπου απασχολεί τον Νέουμαν βαθιά, γιατί είναι η ταυτότητά του, είναι ένας συγγραφέας με διπλή υπηκοότητα, που νιώθει πως ανήκει κι εδώ κι εκεί.

Πολύ ενδιαφέροντες είναι και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, ο καθηγητής Μίτερ που αντιπροσωπεύει το κατεστημένο και γράφει την κυριακάτικη στήλη της εφημερίδας, ο Ισπανός Άλβαρο που μας μιλά για την ιστορία της Ισπανίας, ο ταπεινός οργανοπαίχτης, ο πατέρας της Ζοφί αλλά και ο αρραβωνιαστικός της, εκπρόσωπος μιας πλουτοκρατίας που δεν έχει καταλάβει τι της συμβαίνει και που θεωρεί την υπεροχή της δεδομένη, χωρίς να είναι κακός άνθρωπος, μόνο σίγουρος και ερωτευμένος.

Μέσα σε όλα αυτά τρυπώνει η Ιστορία. Ο ίδιος ο Νέουμαν δηλώνει πως ο «Ταξιδιώτης του αιώνα» είναι «μια μεταφραστική μηχανή ανάμεσα στον 19ο αιώνα στον 21ο». Και η Λογοτεχνία· είναι τόσες οι άμεσες και έμμεσες αναφορές, που είμαι σίγουρη πως αρκετές τις έχασα. Και η πολιτική. Η ιστορική στιγμή είναι χαρακτηριστική, η άνοδος του Μέτερνιχ στην Ευρώπη μετά την αποτυχία της επανάστασης έχει οδηγήσει σε βαθιά συντηρητικοποίηση ακόμα και των σεξουαλικών ηθών. Και φυσικά ο τόπος δεν είναι τυχαίος, η Γερμανία, η καρδιά της Ευρώπης, ικανή για τα σημαντικότερα πράγματα στην τέχνη και τη φιλοσοφία, και για τα πιο αποτρόπαια στην πολιτική.

Το 2012 που κυκλοφόρησε ο «Ταξιδιώτης του αιώνα» ο Νέουμαν ήταν τριάντα πέντε χρονών. Ο «Ταξιδιώτης» —ένα μυθιστόρημα που το έγραφε από τα τριάντα του— αποκαλύπτει τον συγγραφέα του, απαιτεί αυτός που το γράφει να είναι δυνατός σε πάρα πολλά γνωστικά πεδία, όχι επιφανειακά αλλά ουσιαστικά. Ο λογοτεχνικός κόσμος δεν έχει παρά να βγάλει το καπέλο στον νεαρό ακόμα —ούτε τα σαράντα δεν έχει κλείσει— κύριο Νέουμαν. Να αποθέσει τις ελπίδες του επάνω του για αυτό που θα συμβεί στη λογοτεχνία στο μέλλον.

Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Opera, σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη.

[ Φωτογραφία: Από την παρουσίαση του βιβλίου ].