Αυτοί που φταίνε

Η ακριβής φράση του Θεόδωρου Πάγκαλου ήταν: «Η απάντηση εις την κατακραυγή που υπάρχει εναντίον του πολιτικού προσωπικού της χώρας, πώς τα φάγατε τα λεφτά, που μας ρωτάει ο κόσμος, είναι αυτή. Σας διορίσαμε. Τα φάγαμε όλοι μαζί, μέσα στα πλαίσια μίας πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής». Αστραπιαία, αυτό συρρικνώθηκε στο «Μαζί τα φάγαμε» και το λαϊκό αίσθημα βρήκε πάλι την αιτία του θυμικού του.

Για τη φράση αυτή έχουν γραφτεί εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, κείμενα, εξετάζοντάς την είτε καλοπροαίρετα, είτε κακοπροαίρετα. Είτε ως προς τον κυνισμό της, είτε ως προς τον ρεαλισμό της. Ασχέτως του τι γνώμη έχει ο καθένας για τη φράση καθαυτή, το γεγονός παραμένει ότι αναστάτωσε την ελληνική κοινωνία με διαφορετικούς τρόπους. Άλλοι είδαν συγκάλυψη των πολιτικών ευθυνών, άλλοι εξίσωση στο μέγεθος των ευθυνών μεταξύ κοινωνίας και εξουσίας, και άλλοι μία απλή περιγραφή της πραγματικότητας. Η συντριπτική πλειοψηφία θίχτηκε, μία μικρότερη μειοψηφία συμφώνησε και μία πενιχρότερη αδιαφόρησε.

Γιατί όμως η συγκεκριμένη φράση δημιούργησε τόσο αστραπιαία και πολιτικώς βίαια αντανακλαστικά; Ανά καιρούς ακούμε πολύ χειρότερες δηλώσεις πολιτικών προσώπων, όμως η συγκεκριμένη φάνηκε πως «γαργάλησε» ευαίσθητα σημεία της κοινωνικής συνείδησης. Θεωρώ πως την απάντηση μπορούμε να την αφουγκραστούμε καθημερινά τριγύρω μας. Τη βλέπουμε τώρα στην Κρίση, αλλά προϋπήρχε και παλαιότερα. Στην καθημερινή μίζερη θεώρηση της πραγματικότητας του μέσου Έλληνα, υπάρχουν πάντα «αυτοί». «Αυτοί» οι άλλοι που φταίνε για την κατάντια της ζωής μας. Το αξιοσημείωτο σε αυτή την αντίληψη δεν είναι το συνωμοσιολογικό κλισέ των κακών «άλλων», αλλά το γεγονός ότι κανείς δεν γνωρίζει ποιοι είναι «αυτοί» — κάτι όμως που δεν στέκεται εμπόδιο στην εκάστοτε πολιτική επιχειρηματολογία . Μπορεί να είναι οι πολιτικοί γενικά, οι ξένοι γενικά, οι τοπικοί άρχοντες, οι επιχειρηματίες. Γενικά και αόριστα, κάποιοι. Και φυσικά η επιχειρηματολογία δεν πάει ένα βήμα παρακάτω. Δηλαδή ποιοι πολιτικοί ακριβώς; Αυτοί που εξέλεξες εσύ; Αυτοί που εξέλεξα εγώ; Ορισμένοι; Όλοι; Ποιοι επιχειρηματίες; Βάσει μεγέθους κεφαλαίου ή βάσει πολιτικών συμμάχων; Δεν έχει σημασία. Ο καθένας ξέρει σε ποιον αναφέρεται και όλοι μαζί συμφωνούν ότι, απλά, φταίνε «αυτοί».

Έχουμε αποδεχτεί σαν κοινωνία ότι «κάποιοι» που έχουν «κάποια» συμφέροντα πατάνε πάνω μας για να ευημερούν. Έχουμε καταλήξει, δε, ότι αυτοί οι «κάποιοι» είναι προφανώς οι πολιτικοί, δηλαδή η εξουσία. Ένα απλοϊκό σκεπτικό που φαίνεται πως βολεύει την πολιτική και ιδεολογική θεώρηση της πραγματικότητας από τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας μας. Το γεγονός βέβαια ότι όλοι αυτοί οι πολιτικοί εκλέγονται δημοκρατικά από την κοινωνία δεν απασχολεί κανέναν. Το γεγονός ότι επανεκλέγονται πολιτικοί που αποδεδειγμένα έχουν βλάψει τον τόπο, ή έχουν εμπλακεί σε παράνομες πράξεις ή σκάνδαλα διαφθοράς, πάλι περνάει απαρατήρητο. Και, φυσικά, πάνω σε αυτή την επιλεκτική μνήμη και την κοινωνική άφεση αμαρτιών πατά και το σάπιο κομμάτι του πολιτικού συστήματος που διαρκώς ανακυκλώνεται ακόμα πιο σάπιο σε κάθε νέα κυβέρνηση.

Είναι πολύ βολικό να φταίει πάντα κάποιος άλλος, και φυσικά είναι πολύ πειστικότερο στην κοινωνική συνείδηση να φταίει αυτό που κατέχει εξουσία, ή ο ισχυρός. Εξιλεώνει τις λαθασμένες αποφάσεις του ψηφοφόρου, δηλαδή του καθημερινού πολίτη. Σε αυτόν άλλωστε θα πούμε τον «πόνο» μας και αυτός θα συμφωνήσει και θα μας χτυπήσει φιλικά στην πλάτη. «Ναι, ρε φίλε, δεν φταίμε εμείς, αλλά αυτοί» — κάποιοι άλλοι.

Αυτήν ακριβώς την αντίληψη εμβόλισε η φράση του Πάγκαλου και ακριβώς για αυτό τον λόγο αναστάτωσε την κοινωνία. Έσπασε ένα ταμπού γνωστό, και κεκαλυμμένο, επί δεκαετίες.

Η ευθύνη μετατοπίζεται αλλού και, για να το επεκτείνουμε λίγο παραπάνω, ο σταδιακός ολοκληρωτισμός και εκφασισμός της χώρας μας που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη τα τελευταία χρόνια πατά πάνω σε αυτό ακριβώς: στον αόρατο εχθρό που όλοι μαζί, σαν κοινωνική μάζα, οφείλουμε να πολεμήσουμε. «Αυτούς» που πολύ εύκολα ένας δημαγωγός μπορεί να ορίσει ανά πάσα στιγμή και να στρέψει τη μάζα εναντίον «τους». Διότι η μάζα δεν έχει ευθύνες και δεν φταίει για καμία επιλογή της.

Η μάζα προτιμά ευχάριστα ψέμματα παρά δύσκολες αλήθειες.

Αμέσως-αμέσως, το ψυχογράφημα της ελληνικής κοινωνίας ταιριάζει κουτί με τον τρόπο που ο ολοκληρωτισμός φαντάζει ιδανική λύση για όλα τα «προβλήματα που δημιουργεί η Δημοκρατία», ενώ ταιριάζει ακόμα πιο τρομακτικά με αυτά που κάποτε έγραφε ο Γκέμπελς.

Θεωρώ ότι έρχονται δύσκολες εποχές για τη χώρα, διότι, ακόμα και αν κάποια στιγμή προκύψει κυβερνητική ηγεσία με δημοκρατικά ιδεώδη, θα κληθεί να αντιμετωπίσει και αυτές τις αντιλήψεις εκτός από τα σοβαρά οικονομικά ζητήματα. Αντιλήψεις που χρειάζονται πλέον γενιές ολόκληρες για να ξεπεραστούν και που καθημερινά συνεχίζουν να «ανακουφίζουν» την ελληνική κοινωνία.

[ Εικονογράφηση, Dejan Bozinovski, Happy People ].