Έγνοια και Μέριμνα

Όλοι έχουμε ακούσει την ιστορία του Φάουστ που για να μάθει όλα τα μυστικά του κόσμου υποσχέθηκε την ψυχή του στον Μεφιστοφελή, τον διάβολο. Όποιος έχει διαβάσει το τεράστιο επικό ποίημα του Γκαίτε, ή τουλάχιστον το πρώτο μέρος του, γνωρίζει ότι η συμφωνία που έκλεισαν και επισφράγισαν με μια σταγόνα αίμα του Φάουστ κατέληγε στο εξής: όταν ο Φάουστ θα αναφωνούσε: «Μείνε στιγμή, είσαι γλυκιά», ο Μεφιστοφελής θα μπορούσε να τον σύρει αλυσοδεμένο στην Κόλαση.

Όμως, διηγείται ο Γκαίτε, ο Φάουστ ήταν δύσκολο να ικανοποιηθεί από όσα τού προσέφερε ο Μεφιστοφελής: η ηδονή της κατάκτησης της αθώας Μαργαρίτας είχε τραγικό τέλος, και ο καταρρακωμένος πλέον Φάουστ έσυρε τον Μεφιστοφελή σε ένα ατέρμονο ταξίδι σε γήινες και υπερβατικές διαστάσεις, χωρίς ο τελευταίος να είναι σε θέση να καταλαγιάσει τον πόνο του και να του αποσπάσει την ομολογία ότι τελικά βρήκε την ευτυχία.

Έτσι, για να μπορέσει επιτέλους να κερδίσει το στοίχημα και να σκλαβώσει τον Φάουστ για πάντα, ο Μεφιστοφελής μηχανεύεται μια απάτη. Φωνάζει την Έγνοια, ένα από τα τέσσερα χτικιά (τα άλλα τρία είναι η Έλλειψη, η Ένδεια και η Ενοχή), και τη βάζει κρυφά στο σπίτι του Φάουστ. Εκεί η Έγνοια τον τυφλώνει, και ο Μεφιστοφελής τον πείθει ότι έχει μαζέψει τάχα πολλούς εργάτες που επιτέλους θα πραγματοποιήσουν ένα σχέδιο που ο Φάουστ είχε εκπονήσει για να βοηθήσει τους ανθρώπους: την αποξήρανση ενός μιασματικού έλους. Όμως στην πραγματικότητα οι φωνές που ακούει ο τυφλωμένος Φάουστ δεν είναι φωνές ανθρώπων, είναι οι φωνές των δαιμόνων που έχει καλέσει ο Μεφιστοφελής, και οι ήχοι που κάνουν δεν είναι ο θόρυβος από τις σκαπάνες και τα φτυάρια που ανοίγουν διώρυγες, αλλά του χάους που προκαλούν. Έτσι, ο Φάουστ, τυφλωμένος από την Έγνοια, νομίζει ότι επιτέλους το μεγάλο του σχέδιο υλοποιείται και αναφωνεί τα μοιραία λόγια: «Μείνε στιγμή, είσαι γλυκιά». Παρά ταύτα, η νίκη του Μεφιστοφελή είναι άκυρη γιατί κερδήθηκε με απάτη, και στο τέλος του έργου ο Φάουστ λυτρώνεται και ανεβαίνει στους ουρανούς για να συναντηθεί με την αγαπημένη του Μαργαρίτα.

Σε αυτές τις τελευταίες στροφές βρίσκεται το μήνυμα του έπους. Η Έγνοια, η υπερβολική ανησυχία για μια δυσάρεστη και δύσκολη κατάσταση, συνδυασμένη με την επιθυμία για γρήγορα αποτελέσματα, τυφλώνει τους ανθρώπους, τους κάνει να ερμηνεύουν στρεβλά τα σημεία των καιρών και την πραγματικότητα, τους καθιστά ευάλωτους σε κάθε νέο, σε κάθε πληροφορία που ευαγγελίζεται μια λύση, μια διέξοδο από το αδιέξοδο όπου τους έχει οδηγήσει. Τους κάνει να βλέπουν σε κάθε Μεφιστοφελή τον σωτήρα και σε κάθε πράξη των δαιμόνων που εκείνος έχει επιστρατεύσει την εκπλήρωση των πόθων και των σχεδίων τους. Όμως, όπως λέει ένας άλλος μεγάλος Γερμανός ποιητής, στην πραγματικότητα δεν εμφανίζεται ξαφνικά ο έφιππος αγγελιαφόρος της βασίλισσας για να απονείμει χάρη και να μας κατεβάσει από το ικρίωμα, δεν εμφανίζονται τα Θεία πλήθη των αγγέλων για να μας αποσπάσουν από τα χέρια του Κακού. Στη γήινή μας πραγματικότητα η τύφλωση από την Έγνοια σπάνια έχει αίσιο τέλος.

Οι καιροί που ζούμε δεν είναι καλοί και έχουμε κάθε λόγο να ανησυχούμε. Όπως επίσης έχουμε κάθε λόγο να θέλουμε να αλλάξουν, να γίνουν πάλι καλοί, όπως τους είχαμε συνηθίσει, όπως τότε που, ακόμα και στη σχετική μιζέρια μας, τουλάχιστον ήμασταν κύριοι του εαυτού μας. Θέλουμε να μπορέσουμε να ξαναβγούμε από τον οικειοθελή εγκλεισμό που μας έχει επιβάλει ο αόρατος κίνδυνος του λοιμού, θέλουμε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε τη ζωή μας, να κοιτάξουμε τις δουλειές μας, να εκπληρώσουμε τις υποχρεώσεις μας, να επισκεφτούμε τους δικούς μας, να δούμε τους φίλους μας, να γιορτάσουμε με τα παιδιά μας το Πάσχα που έρχεται. Όμως δεν μπορούμε, και αυτή η αδυναμία και η αβεβαιότητα μας κάνουν ευάλωτους στην Έγνοια. Και η Έγνοια τυφλώνει. Και, με τη σειρά της, μας κάνει ευάλωτους στα καλέσματα των σειρήνων που μας υπόσχονται να βγάλουν από τον ζόφο, αλλά που στην πραγματικότητα μας οδηγούν πιο βαθιά σ’ αυτόν.

Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι;

Όχι! Μπορούμε να αντισταθούμε στην Έγνοια. Γιατί, όπως καθετί κακό, έτσι και η Έγνοια είναι το ξεπεσμένο αδέρφι μιας αρετής – της Μέριμνας. Η Μέριμνα είναι και αυτή μια ανησυχία συνδυασμένη με έναν σκοπό. Όμως είναι η μια ανησυχία που προσπαθεί να σώσει και να διατηρήσει ό,τι αξίζει και έχει ως σκοπό την αποκατάσταση και την ανακατάκτηση της καλής ζωής που χάσαμε. Κι αυτό το κάνει με σχέδιο, με περισυλλογή, με μικρά βήματα, και προπάντων με υπομονή και χωρίς πάθος. Η Μέριμνα μας διδάσκει τη συνεργασία, την αλληλοβοήθεια, την αμοιβαία ψυχική υποστήριξη. Μας φέρνει σε θέση να βλέπουμε πιο καθαρά τους κινδύνους που ελλοχεύουν και τις δυνατότητες δράσης. Μας βοηθά να κατανοήσουμε πως, ακόμα και ένα Πάσχα που θα γιορτάσουμε με έναν τρόπο μέχρι χθες αδιανόητο και παράλογο, δεν είναι μόνο κάτι που υπαγορεύει η στρατηγική της αντιμετώπισης της κατάστασης, αλλά και το αληθινό μήνυμα της γιορτής. Γιατί και ο Ιησούς τη στιγμή της κορύφωσης της αγωνίας αντιστάθηκε στο πλανερό κάλεσμα της Έγνοιας και, αντί να σώσει τον εαυτό του, ακολούθησε τον δρόμο της Μέριμνας, της σωτηρίας του ανθρώπου από τον ζόφο και τον θάνατο.

Ας κλείσουμε τα μάτια και τα αυτιά μας στην Έγνοια λοιπόν και ας ανοίξουμε το μυαλό και την καρδιά μας στη Μέριμνα.

Καλή Ανάσταση και Καλό Πάσχα!

[ Εικ.: Clive Bryant ]