Ελευθερία λόγου και έργων

Μία από τις μεγαλύτερες ήττες που μπορεί να υποστεί μία κοινωνία είναι όταν κάποιοι δεν νιώθουν ελεύθεροι να πουν αυτό που σκέφτονται ευθαρσώς και δίχως να αισθάνονται το σπαθί πάνω από τον λαιμό τους, έτοιμο να τους τον κόψει. Η κατάσταση γίνεται ακόμη χειρότερη όταν αυτοί που αισθάνονται ότι βρίσκονται σε αυτή τη θέση είναι πανεπιστημιακοί, δηλαδή άνθρωποι που κινούνται σε χώρους όπου ο λόγος οφείλει να διατυπώνεται ελεύθερα και να αντικρούεται με επιχειρήματα. Όταν όμως τα επιχειρήματα με τα οποία η άλλη πλευρά αντικρούει αυτά που γράφεις ή λες είναι μία μεγάλη προσπάθεια εκφοβισμού, δεν μιλάμε για ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων αλλά για αυθεντική τρομοκρατία.

Όποιος έχει παρακολουθήσει τι συμβαίνει στην Τουρκία τις τελευταίες εβδομάδες με πανεπιστημιακούς να διώκονται (κάποιοι εξ αυτών να συλλαμβάνονται) επειδή έβαλαν την υπογραφή τους σε μία επιστολή, αντιλαμβάνεται τι εννοώ. Προσωπικά, δεν έτυχε να υπογράψω το συγκεκριμένο κείμενο, όχι γιατί δεν το ήθελα, αλλά επειδή δεν μου προτάθηκε. Θεία πρόνοια, μου είπε κάποιος — αλλά τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Σίγουρα δεν έχει καμία σχέση με τίποτε θεϊκό ή υπερφυσικό, θέμα τυχαιότητας ήταν και τίποτε άλλο. Πρόνοια; Δεν ξέρω. Δεν μου αρέσει να είμαι κάπου όπου θα φοβάμαι να πω την άποψή μου γιατί σε κάποιον δεν θα αρέσει και θα επικαλεστεί μία νομική ανοησία για να με κατηγορήσει. Ας κατηγορήσει σαν ανόητο αυτό που λέω, ας αποδείξει ότι δεν είμαι καλός στη δουλειά μου, ας αποδείξει ότι το επιστημονικό μου έργο είναι για τα σκουπίδια. Έχει κάθε δικαίωμα. Αλλά να επιχειρηματολογήσει, όχι να βασίζεται σε μία ανόητη διάταξη ενός γελοίου νόμου.

Το να παραδίδεις τα όπλα είναι το μόνο εύκολο. Από την άλλη, καμιά φορά δεν υπάρχει τίποτε άλλο να κάνεις. Προσπαθείς με όλες σου τις δυνάμεις, όσες έχεις, να αλλάξεις αυτά που πιστεύεις ότι πρέπει να αλλάξουν. Προσπαθείς — αλλά οι πάντες γύρω σου αντιστέκονται. Ξοδεύεις πόρους και δυνάμεις για να πετύχεις κάτι, αλλά τελικά αντιλαμβάνεσαι ότι οι άλλοι απλώς δεν θέλουν να αλλάξουν.

Τι κάνεις;

Εάν έχεις τη στοιχειώδη αυτοεκτίμηση και έχεις εξαντλήσει όλες τις πιθανές λύσεις χωρίς επιτυχία, τότε ψάχνεις τον τρόπο να αποσυρθείς από εκεί, να περάσεις στην επόμενη περιπέτεια: κάπου πιο δεκτικά. Δεν είναι πάντα εύκολο, αλλά είναι λυτρωτικό και σίγουρα θετικό για την ψυχική σου υγεία. Φυσικά, καμία απόφαση δεν πρέπει να παρθεί εν βρασμώ, αλλά με μέτρο και σύνεση και στον σωστό χρόνο.

Παρακολουθώ εδώ και κάποιες εβδομάδες μέσω του Τύπου τη δίκη που διεξάγεται στην Κρήτη εναντίον του καθηγητή Ρίχτερ, ο οποίος δικάζεται επειδή σε κάποιους δεν άρεσαν τα επιστημονικά του πορίσματα. Κάποιοι μού έλεγαν, «Ε, και; Θα αθωωθεί». Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τους πανεπιστημιακούς στην Τουρκία που υπέγραψαν την επιστολή για την Ειρήνη στην περιοχή δίπλα στα συριακά σύνορα, μια επιστολή που δεν άρεσε στους επικεφαλής του Κράτους (πάντα με κεφαλαίο, γιατί ποτέ δεν ξέρεις). Οπότε, «Ε, και; Μπορεί να αθωωθούν». Δεν μπορούν να καταλάβουν αυτοί που λένε τέτοιου είδους ελαφρότητες ότι το να περνάς από δίκες για να αποδείξεις ότι έχεις το δικαίωμα της γνώμης ή της επιστημονικής άποψης είναι καθεαυτό προβληματικό. Γιατί μετά, αναπόφευκτα, μπορεί να μπεις σε μια διαδικασία αθέλητης αυτολογοκρισίας και τα επόμενα κείμενά σου να είναι κάπως έτσι:

«Η ιστορική πραγματικότητα έχει καταδείξει ότι ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ και πως οι άνθρωποι μπορούν ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ. Καλό λοιπόν θα ήταν ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ όταν η προσπάθεια εξεύρεσης λύσης με ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ και η χρήση βίας δεν ήταν ποτέ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ …» και πάει λέγοντας.

Ας είναι. Την άλλη εβδομάδα συμπληρώνονται τρία χρόνια από την ημέρα που πήγα στην Πόλη, που πάτησα το πόδι μου σέρνοντας δύο βαλίτσες, που έκανα τόπο διαμονής μου τη Κωνσταντινούπολη των ονείρων πολλών ανθρώπων. Για τα τρία χρόνια λοιπόν, την άλλη εβδομάδα.

[ Εικονογράφηση, Leo Mazzeo, Censorship Hypocrisy ].