Ένα Νόμπελ για συγγραφέα αστυνομικών;

Γνωρίσαμε τον Φίλιπ Κερ από την Τριλογία του Βερολίνου. Τον αγαπήσαμε, αγαπήσαμε και τον ευφυή Βερολινέζο ντετέκτιβ Μπέρνι Γκούντερ, και ευχηθήκαμε να ξαναδιαβάσουμε σύντομα νέο έργο με τον ήρωά του εν δράσει. Ο Φίλιπ Κερ και οι Εκδόσεις Κέδρος άκουσαν τις προσευχές μας και μας έκαναν ασμένως το χατίρι.

Στη συνέχεια πήγαμε παρέα με τον Μπέρνι στη Μοιραία Πράγα, για να μας γνωρίσει τον πιο ειδεχθή εγκληματία του Τρίτου Ράιχ, τον Ράινχαρντ Χάιντριχ· αργότερα, βρεθήκαμε με τον Άνθρωπο χωρίς Ανάσα στο δάσος του Κατίν, στην Πολωνία, όπου ένας λύκος ξέθαψε τον ομαδικό τάφο με τους χιλιάδες νεκρούς Πολωνούς στρατιώτες που εκτέλεσαν οι Σοβιετικοί. Πρόσφατα, με τη Φλόγα που Σιγοκαίει, ταξιδέψαμε στο Μπουένος Άιρες στα χρόνια του ζεύγους των Περόν, που πρόσφεραν καταφύγιο σε ναζί εγκληματίες πολέμου και εξαφάνιζαν χιλιάδες Εβραίους. Ξεκινάμε οσονούπω για τη Βουδαπέστη και… οψόμεθα.

Διαβάζοντας τον Φίλιπ Κερ, δεν διαβάζεις απλώς ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Περπατάς μαζί με τον ντετέκτιβ Μπέρνι Γκούντερ στην Unter den Linden, τρυπώνεις στα κελιά της Γκεστάπο, ακούς τις κραυγές των κρατουμένων και τις θριαμβικές ιαχές των βασανιστών τους, ανταλλάσσεις αηδιαστική χειραψία με την ιδρωμένη παλάμη του Χίμλερ, ενημερώνεσαι για τις «φιλοσοφημένες» απόψεις του Γκέμπελς και νιώθεις τη μολυσμένη ανάσα του Χάιντριχ να σε απειλεί με επώδυνο θάνατο.

Ο ντετέκτιβ Μπέρνι Γκούντερ είναι εξοικειωμένος με τον θάνατο, με τον φριχτό θάνατο, με τον παράλογο θάνατο, με τον μαζικό θάνατο. Έχει πολεμήσει στα χαρακώματα του σφαγείου του Μεγάλου Πολέμου και έχει βιώσει τον εθνικοσοσιαλισμό σε όλα του τα στάδια, από τη Βαϊμάρη μέχρι το ρωσικό μέτωπο, την ήττα και την καταστροφή, από τη συμμαχική κατοχή μέχρι τη φυγή με ψεύτικα χαρτιά στη Λατινική Αμερική. Είναι ένας δεδηλωμένος αντι-ναζί, αλλά κι ένας αριστοτέχνης, μάλλον ακροβάτης, της επιβίωσης, που μένει ζωντανός γιατί είναι ευφυής, ικανός και χρήσιμος στο καθεστώς. Θα το υπηρετήσει αναγκαστικά και απρόθυμα και αυτά που θα ζήσει θα τον βαραίνουν αφόρητα.

Με τον Φίλιπ Κερ δεν διαβάζεις —και— Ιστορία, τη ζεις. Η αφηγηματική του δεινότητα, οι ανεξάντλητες ιστορικές του γνώσεις και ο απόλυτος έλεγχος πάνω στους ήρωές του και στη ροή της δράσης κάνουν τα βιβλία του έναν αναγνωστικό Παράδεισο για τους φαν του καλού αστυνομικού μυθιστορήματος.

Ο κυνισμός του ήρωά του, του ντετέκτιβ Γκούντερ (Μπέρνι), δεν προέρχεται από ένα βαθύ υπαρξιακό άλγος, δεν έχει ρίζες σε κάποιες από τις τραυματικές αντιξοότητες της ζωής από τις οποίες υποφέρουν αρκετοί ντετέκτιβ αστυνομικών μυθιστορημάτων, ούτε γιατί, όπως λέει ο Σοπενχάουερ «Κανείς άνθρωπος δεν νιώθει ευτυχισμένος στο παρόν». Ο κυνισμός του Μπέρνι αποκτήθηκε από την αναμέτρηση με το κτήνος μέσα του και απέναντί του. Το κοίταξε στα μάτια και ηττήθηκε. Ο Μπέρνι έχει κάνει πράγματα —που δεν αναφέρει, δεν θέλει καν να τα σκέφτεται— για τα οποία αισχύνεται και υποφέρει αφόρητα. Και αυτό είναι ένα βάρος ασήκωτο, δίχως πιθανότητες εξιλέωσης. Ούτε το ποτό βοηθάει. Ίσως προσφέρει μια προσωρινή ανακούφιση ο έρωτας, που έρχεται και φεύγει χωρίς να προλαβαίνει ποτέ να τον λυτρώσει. Οι γυναίκες που ερωτεύεται ο Μπέρνι δεν είναι απλώς όμορφες και μυστηριώδεις φαμ φατάλ: είναι κυρίως ενδιαφέρουσες — ασχέτως εάν δεν έχει ποτέ την ευκαιρία να τις γνωρίσει περισσότερο. Αποτέλεσμα: μόνη του παρηγοριά, το κυνήγι καθαρμάτων.

Οι εγκληματίες που αντιμετωπίζει ο Μπέρνι δεν είναι προβληματικοί φτωχοδιάβολοι, παραστρατημένοι παράνομοι, αμόρφωτοι μαφιόζοι ή ψυχασθενείς δολοφόνοι. Πρόκειται για ευφυείς φορείς μιας φονικής κρατικής εξουσίας, για αδίστακτες και πειθαρχημένες μηχανές καταστροφής και θανάτου.

Ένα ακόμα αξιοσημείωτο στα βιβλία του Φίλιπ Κερ είναι τα σωστά ζύγια. Είναι ακριβής και δίκαιος με τους ήρωές του, και δεν τους χάνει ποτέ από τα μάτια του. Τα μυθιστορήματά του δεν μπάζουν από πουθενά. Ο Κερ δεν πελαγοδρομεί ανάμεσα σε αμέτρητους δευτεραγωνιστές και κομπάρσους, δεν παραπλανεί, δεν περιττολογεί, δεν χάνεται σε ανούσιους μακροσκελείς διαλόγους, δεν «γεμίζει» τη δράση με περιττές σελίδες ούτε με συναισθηματολογίες, κι ας μπορεί να περιγράψει λεπτομερώς —γιατί έχει βρεθεί εκεί— την Κόλαση. Στα βιβλία του η πλοκή δεν ξεδιπλώνεται σε βάρος της φόρμας και των χαρακτήρων, όπως συμβαίνει συχνά στα απλοϊκά αστυνομικά. Εδώ δεν πηδάς προτάσεις, ούτε διαβάζεις φωτογραφικά ολόκληρα κεφάλαια, όπως κάνεις με πολλούς, ακόμα και μεγάλους κλασικούς συγγραφείς. Ρουφάς τις λέξεις, το μαύρο χιούμορ, τον ιστό της πλοκής που εκτυλίσσεται ζωντανά μπροστά σου, ζεις μέσα στο βιβλίο και όχι έξω απ’ αυτό.

Ο ντετέκτιβ Μπέρνι είναι κυνικός και απολύτως καταστρεμμένος, αλλά δεν σέρνεται. Ρισκάρει τη ζωή του διαρκώς γιατί δεν την υπολογίζει — γνωρίζει, άλλωστε, ότι έχει ξεπεράσει το όριο προ πολλού. Μπαίνει στη φωτιά ασυλλόγιστα, κι αν χαθεί, δεν τρέχει τίποτα: ούτως ή άλλως ζει χάρη σε μια αλληλουχία σατανικών ευνοϊκών συμπτώσεων, είναι κάτοχος των «εφτά ζωών». Και δεν έχει κανέναν πια να τον περιμένει να επιστρέψει. Δεν έχει φίλους, οικογένεια και παιδιά, σύντροφο ή σύζυγο — έστω σε διάσταση. Παρά το βουνό που κουβαλά μέσα του, φροντίζει να μην απασχολεί στο μισό βιβλίο τον αναγνώστη με υπαρξιακά και ψυχολογικά προβλήματα, αλλά με την ιστορία, τους χαρακτήρες, το έγκλημα και την πλοκή.

Όταν οι άλλοι ντετέκτιβ ακούν διαρκώς τα παράπονα της γυναίκας τους και των παιδιών τους ή της ερωμένης τους, ο Μπέρνι ακούει τους οδυρμούς των Εβραίων μελλοθάνατων, των Ουκρανών, των Πολωνών, των Σοβιετικών και άλλων μισητών εχθρών του Ράιχ. Ο πόνος του είναι μη μετρήσιμος, γι’ αυτό και αθεράπευτος.

Ο Μπέρνι δεν έχει καμιά σχέση με σύγχρονους αστυνομικούς. Δεν θα φορούσε ποτέ αλεξίσφαιρο γιλέκο για να κάνει έφοδο. Δεν θα βεβαιωνόταν καν αν λειτουργεί ή αν έχει σφαίρες το όπλο του.

Ο Φίλιπ Κερ είναι από τους μεγαλύτερους αν όχι ο μεγαλύτερος συγγραφέας του κοινωνικού-ιστορικού αστυνομικού μυθιστορήματος της εποχής μας. Εν ολίγοις, πρέπει να σκεφτούν σοβαρά οι αρτηριοσκληρωτικοί ιθύνοντες των βραβείων Νόμπελ μήπως έφτασε η ώρα να δοθεί το βραβείο και σε συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων, η πένα των οποίων έχει απλώσει γερές ρίζες στο κοινωνικό-ιστορικό μυθιστόρημα.

Το αιτιολογικό της βράβευσης υπάρχει: «Γιατί ο Φίλιπ Κερ ενημέρωσε εκατομμύρια ανθρώπους για τη φρίκη του πολέμου και του φασισμού, και μάλιστα περισσότερο από πολλά κοινωνικά μυθιστορήματα και μελέτες του καιρού μας. Γιατί έδειξε ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να τα παρατάει ποτέ —ακόμα και όταν όλα είναι εναντίον του— και γιατί η πάλη για έναν καλύτερο κόσμο οφείλει να είναι σκοπός όλων μας. Γιατί μας υπενθυμίζει διαρκώς ότι το κτήνος που κατοικοεδρεύει μέσα στο ανθρώπινο ον καραδοκεί —πάντοτε ακμαίο— να εκδηλωθεί, για να αφανίσει και να αφανιστεί, καθώς φέρει πάντα μαζί του την αλόγιστη δύναμη της εντροπίας, της αλόγιστης καταστροφής».