Εξήντα ευρώ την ημέρα

Μέσα σε συνθήκες διάχυτης αβεβαιότητας και γενικευμένης αναταραχής, ένας παρατηρητής της σύγχρονης κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας θα προσδοκούσε καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις από τους επικεφαλής κορυφαίων θεσμών μιας δυτικής χώρας που θα κατάφερναν μια μερική καταπράυνση στα αναστατωμένα ένστικτα του συνόλου, ή έστω μια κάποια συγκράτηση στις αυτοκαταστροφικές παρορμήσεις του. Μια τέτοια προσδοκία, όμως, στην Ελλάδα του πρώτου μισού του 2015 θα αποδεικνυόταν επικίνδυνα αφελής, μιας και η τότε διακυβέρνηση υπήρξε τόσο συστηματικά αλλοπρόσαλλη που κάθε άλλο παρά επενεργούσε κατευναστικά στις μάζες. Σε αυτό το ρευστό σκηνικό, αργά το βράδυ της Παρασκευής, 28 Ιουνίου 2015, μια τάχα εξομαλυντική παρέμβαση έμελλε να αποσυντονίσει οριστικά την ήδη έκρυθμη πορεία του μοιραίου εκείνου εξαμήνου. Με ένα επί τούτω παραπλανητικό διάγγελμα, ο τέως πρωθυπουργός διακήρυττε πως «όσο πιο ψύχραιμα αντιμετωπίσουμε τις όποιες δυσκολίες, τόσο πιο σύντομα θα τις ξεπεράσουμε και τόσο πιο ήπιες θα είναι οι συνέπειές τους», για να σπεύσει σχεδόν αμέσως μετά να πράξει αντίθετα από τις προτροπές του. Εν μιά νυκτί, επέβαλε πρωτοφανείς για τα ελληνικά χρονικά κεφαλαιακούς περιορισμούς, οι οποίοι και υπερέβησαν την παραμονή του στην εξουσία και είχαν συντριπτικές επιπτώσεις για το εγχώριο οικονομικό σύστημα, αφήνοντας σαν ιστορική παρακαταθήκη μια τραπεζική ανωμαλία που οπισθοδρομούσε τη χώρα μέχρι κι εχθές.

Είναι ακόμη νωπός στη συλλογική μνήμη ο αντανακλαστικός πανικός που προκλήθηκε από τη μετάδοση του πρωθυπουργικού μηνύματος, με τους πολίτες να σχηματίζουν ουρές μπροστά από τα ATM τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου. Ένας ολόκληρος λαός για το αμέσως επόμενο διάστημα θα ερχόταν αντιμέτωπος με συνθήκες που σε τίποτα δεν θύμιζαν εύρυθμη οικονομική λειτουργία για ένα κράτος· θα έπρεπε να σταθεί αναπάντεχα ταπεινωμένος, για ώρες ατελείωτες, σε στοίχιση έξω από κάποιο τραπεζικό κατάστημα, μη γνωρίζοντας αν θα μπορέσει να καλύψει τις τρέχουσες υποχρεώσεις του, αν θα καταφέρει να στείλει εγκαίρως το έμβασμα στο παιδί του που σπουδάζει στο εξωτερικό, αν θα κατορθώσει να αποσύρει τις καταθέσεις μιας ζωής προτού εξανεμιστούν. Και, μέσα σε όλον αυτόν τον αναβρασμό, αντί η τότε πολιτική ηγεσία να παρέμβει πυροσβεστικά, αποφάσισε πως ήταν η ιδανική στιγμή για να εργαλειοποιήσει την κατάσταση προς όφελός της. Εκείνη την ταραγμένη εποχή, ο αποσβολωμένος από τη βίαιη ανατροπή των έως τότε οικονομικών κεκτημένων πολίτης έπρεπε να υποστεί από προκλητικές δηλώσεις για την ταλαιπωρία που υφίστατο μέχρι υποβαθμιστικές τοποθετήσεις για τις συνέπειες των περιορισμών, ούτως ώστε να κατευθυνθεί πολωμένος στο δημοψήφισμα της 5^ης Ιουλίου του 2015.

Βέβαια, αυτές οι προσβλητικές απόψεις και οι αβάσιμες υποσχέσεις ωχριούν μπροστά στη συντονισμένη εκστρατεία παραπληροφόρησης που εξαπέλυσε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ σχετικά με τους πραγματικούς ιθύνοντες πίσω από την τραπεζική αργία και τους περιορισμούς στις αναλήψεις. Η επικοινωνιακή διαχείριση των σφοδρών διαπραγματεύσεων με τους δανειστές λειτούργησε ως ο βασικός κορμός μιας επιχείρησης συσκότισης των κυβερνητικών πεπραγμένων, με τη συμπολίτευση να κατηγορεί ανερυθρίαστα τους ευρωπαϊκούς θεσμούς για την εφαρμογή των έκτακτων μέτρων. Η απόφαση για την προσωρινή αναστολή λειτουργίας των τραπεζών και την επιβολή των κεφαλαιακών περιορισμών, όμως, φέρει αποκλειστικά την υπογραφή του Α. Τσίπρα, ύστερα από εισήγηση του Συμβουλίου Συστημικής Ευστάθειας —στο οποίο προήδρευε ο Γ. Βαρουφάκης— στο υπουργικό συμβούλιο. Σε μια διερεύνηση κανένας άλλος δεν μπορεί να είναι περισσότερο υπόλογος από εκείνον που έχει τη συνταγματική εξουσιοδότηση να καθορίζει και να θεραπεύει επείγουσες καταστάσεις, πόσω δε μάλλον όταν είναι ο ίδιος που έχει συμβάλει στην ανάκυψη τους.

Η κατάφωρη χειραγώγηση της κοινής γνώμης πέρα από την ηθικοπολιτική της διάσταση, που εν πολλοίς εξαντλήθηκε στoν περαιτέρω υποβιβασμό των θεσμών, συνοδεύτηκε και από μια οικονομική, που είχε επιδράσεις περισσότερο απτές. Μόλις ένα τρίμηνο μετά την επιβολή των ελέγχων, 9 στις 10 μικρές επιχειρήσεις κινδύνευαν με λουκέτο, ενώ στο σύνολό τους είχαν ήδη υποστεί μια μεσοσταθμική μείωση τζίρου κατά 48%, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων, επειδή τότε δεν χρησιμοποιούσαν ακόμη μέσα ηλεκτρονικής τραπεζικής για τις συναλλαγές τους. Επίσης, την ίδια περίοδο, εκτιμάται ότι η ιδιωτική κατανάλωση συρρικνώθηκε κατά €3,8 δις, με συνακόλουθη απώλεια έμμεσων φόρων για το ελληνικό Δημόσιο ύψους €570 εκ., όπως υπολογίζει η ίδια έρευνα. Η εξαγωγική δραστηριότητα της χώρας επλήγη εξίσου δραστικά, αφού οι εξαγωγές του 2015 παρουσίασαν τη μεγαλύτερη πτώση από το 2011 —3,7% του ΑΕΠ— λόγω μιας σειράς από ανυπέρβλητα εμπόδια, όπως η μη διεκπεραίωση παραγγελιών μέσω ενέγγυων πιστώσεων ή άλλων όρων πληρωμής που απαιτούσαν τη μεσολάβηση ελληνικών τραπεζών. Στο πεδίο των επενδύσεων, το 2015 οι άμεσες ξένες επενδύσεις εμφάνισαν για πρώτη φορά εκροές της τάξεως των €261,4 εκ., ενώ μόλις έναν χρόνο πριν έφταναν τα €1,3 δις σε εισροές· μια εξέλιξη αναμενόμενη δεδομένης της αναστολής πολλαπλών επενδυτικών σχεδίων, με ενδεικτικό παράδειγμα την ακύρωση του πλάνου εξαγοράς του Hilton Αθηνών. Τέλος, το χρηματοπιστωτικό σύστημα συνέχισε να κλυδωνίζεται ακόμη και μετά την επιβολή των ελέγχων, με τις καταθέσεις μη χρηματοοικονομικών επιχειρήσεων να μειώνονται κατά €1,3 δις τον Ιανουάριο του 2016, σύμφωνα με υπολογισμούς του ΣΕΒ και της ΤτΕ.

Όλα τα παραπάνω πλήγματα, καθώς και άλλα που είναι αδύνατον να περιληφθούν σε ένα μόλις άρθρο, αποτυπώνονται συνοπτικά στον ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ, ο οποίος και έπεσε το 2015 στο -0,4% από +0,7% το περασμένο έτος. Παρά τη μετρήσιμη από νωρίς ζημιά των περιορισμών για την ελληνική οικονομία, την ιστορική γνώση για τη συνήθη διάρκειά τους, και την ευθεία σύνδεση των κυβερνητικών χειρισμών με την πρόκλησή τους, κανένας από τη συγκυβέρνηση δεν αποτόλμησε καμία επιδιορθωτική κίνηση· ούτε ένας απολογισμός για τις παρενέργειες των ελέγχων έγινε, ούτε μια απολογία για τις φενάκες περί οσονούπω άρσεως των δόθηκε, ούτε μία παραδοχή —έστω μέρους— της ευθύνης δεν μαρτυρήθηκε. Αντίθετα, σε όλες αυτές τις κατηγορίες ανταποκρίνονταν με απαξία, προκλήσεις και συμψηφισμούς, εμμένοντας πεισματικά στις ιδεοληψίες που κόντεψαν να παραδώσουν μια ολόκληρη χώρα στο χάος.

Οι μέρες τους δεν τελείωσαν στις 7 Ιουλίου 2019, καθώς η σκιά τους πέφτει ακόμη βαριά σε ό,τι ακούμπησαν. Ωστόσο, στις 26 Αυγούστου 2019, με την ανακοίνωση της οριστικής εξάλειψης των τραπεζικών περιορισμών, μια από αυτές τις μέρες έκλεισε, και ήταν αυτή που μας ανακοίνωσαν ότι αξίζουμε 60 ευρώ.