Φλεγόμενα πεύκα

Ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων: Το απόφθεγμα αυτό του σκοτεινού Ηράκλειτου έχει πολλές αναγνώσεις. Η δική μου για τους σκοπούς αυτού του κειμένου είναι: Η συνήθεια είναι ο δαίμονας του ανθρώπου. Δαίμονες αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες εκείνα τα πνεύματα που δεν είχαν ένα συγκεκριμένο πεδίο δράσης και ισχύος, όπως είχαν π.χ. οι θεοί του Ολύμπου με τις επιμέρους «δικαιοδοσίες» τους, αλλά μπορούσαν να βοηθήσουν τον άνθρωπο και σε κάτι καλό και σε κάτι κακό. Το ήθος λοιπόν —η συνήθεια—, μας προειδοποιεί ο Ηράκλειτος, είναι ένα τέτοιο δίμορφο πνεύμα. Οι καλές συνήθειες οδηγούν στην καλή ζωή, στην ευδαιμονία, και οι κακές στην κακή, στην κακοδαιμονία.

Τι σχέση έχει αυτό το ρητό με το φαινόμενο των δασικών υπερ-πυρκαγιών, που εδώ και αρκετές δεκαετίες επαναλαμβάνονται κάθε καλοκαίρι με σχεδόν νομοτελειακό τρόπο χωρίς ούτε η συχνότητά τους αλλά ούτε και το μέγεθός τους να μειώνονται σημαντικά; Η γνώμη των ειδικών είναι —έτσι όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται στα ΜΜΕ— ότι η εξέλιξη αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αλλαγή της στάσης των κατοίκων της χώρας απέναντι στα δάση και τα δέντρα, δηλαδή στην αλλαγή των συνηθειών τους.

Η αλλαγή αυτή έγκειται στο γεγονός ότι η αντιμετώπιση των δασών ως καλλιεργειών έχει σταματήσει εδώ και χρόνια. Μέχρι περίπου το τέλος της δεκαετίας του 1970 τα πευκοδάση της Αττικής και της Εύβοιας ήταν αντικείμενο υλοτομίας και συλλογής ρητίνης, κάτι που σήμαινε ότι οι εκμεταλλευτές τους καθάριζαν τα δέντρα από ξερά κλαδιά και το έδαφος από τα πούσια και τα ξερόχορτα. Όπως διάβασα στο άρθρο ενός επιφανούς δασολόγου, το τακτικό κλάδεμα των πεύκων διακόπτει τη διαδικασία γήρανσής τους και έτσι ενισχύει την ανθεκτικότητά τους στη φωτιά, δρα δηλαδή ανασταλτικά στην πιθανότητα εκδήλωσης και διάχυσης μιας δασικής πυρκαγιάς.

Η εκμετάλλευση του πευκοδάσους σταμάτησε για λόγους που έχουν σχέση με την αλλαγή στις ενεργειακές ανάγκες των ανθρώπων, καθώς ήδη από εκείνη την εποχή το ηλεκτρικό ρεύμα και το πετρέλαιο έχουν αντικαταστήσει σχεδόν ολοκληρωτικά το ξύλο και το ξυλοκάρβουνο ως πηγή ενέργειας για οικιακές και επαγγελματικές χρήσεις. Ένας άλλος λόγος για τον μαρασμό της υλοτομίας ήταν, όπως μου είπε ένας γεωπόνος με μακρά εμπειρία στην επεξεργασία του ξύλου του πεύκου, ότι με διάφορες διατάξεις που αποσκοπούσαν στην «προστασία» των δασών περιορίστηκε σιγά-σιγά η δυνατότητα της υλοτομίας για κατασκευαστικές χρήσεις του ξύλου του πεύκου. Έτσι τα πευκοδάση αφέθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους και τους εκμεταλλευτές τους στη μοίρα τους και η δασολογική διαχείρισή τους περιήλθε στην αποκλειστική ευθύνη της πολιτείας, η οποία δεν είναι σε θέση να αντεπεξέλθει σε αυτές τις υποχρεώσεις.

Παράλληλα, η ολοένα αυξανόμενη περιαστική και περιφερειακή δόμηση, κυρίως εξοχικών κατοικιών, είχε ως συνέπεια έναν πιο εντατικό και διαρκή «συγχρωτισμό» των ανθρώπων με τα πεύκα, τα οποία αντιμετωπίζονται από πολλούς ιδιοκτήτες οικοπέδων και εξοχικών κατοικιών ως ένα είδος «άγριου κατοικίδιου» φυτού. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλά τέτοια οικόπεδα γέμισαν με πυκνά άλση πεύκων, που αφέθηκαν να φυτρώσουν και να μεγαλώσουν χωρίς καμία φροντίδα και με όσο το δυνατόν λιγότερους περιορισμούς. Εάν συνυπολογίσουμε σε αυτή την εξέλιξη το γεγονός ότι η φωτιά είναι μέρος της ζωής του «ώριμου» πευκοδάσους, εφόσον ισχύει η θέση ότι τα ατημέλητα πεύκα είναι γερασμένα και ότι τα γερασμένα πεύκα «επιζητούν» τη φωτιά ως λύτρωση και κλείσιμο του κύκλου της ζωής τους, τότε δεν πρέπει να απορούμε με τη συχνότητα και το μέγεθος των πυρκαγιών, οι οποίες ξεσπούν και θα ξεσπούν ανεξάρτητα από την επιμέρους αφορμή, είτε αυτή είναι εκούσιος ή ακούσιος εμπρησμός, είτε τεχνικό ή φυσικό αίτιο.

Όλα αυτά μάς οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η λύση του προβλήματος δεν έγκειται στην απλή πρόληψη των πυρκαγιών με την ενίσχυση των πυροσβεστικών μέσων και των ανθρώπινων δυνάμεων ή με τη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών στα δάση, παρ’ όλη την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας αυτών των μέσων για την καταπολέμησή τους. Με τα δάση και τα δέντρα αφημένα στη μοίρα τους, και με την τάση των δασών προς την ανάφλεξη να αυξάνει με την πάροδο του χρόνου, η απλή ποσοτική και ποιοτική ενίσχυση των δυνάμεων πυροκαταστολής μοιάζει με έναν «αγώνα εξοπλισμών» ανάμεσα σε δύο άνισες δυνάμεις – τη φύση και τον άνθρωπο.

Η λύση του προβλήματος δεν είναι άλλη από την αλλαγή στάσης απέναντι στα πεύκα και τα δάση, η εισαγωγή νέων ηθών, νέων συνηθειών. Τα πεύκα δεν θα πρέπει να θεωρούνται «άγρια φύση» αλλά σαν όντα που απαιτούν την ανθρώπινη φροντίδα και μέριμνα για την «ευδαίμονα» ανάπτυξή τους, ανάπτυξη που θα έχει ως συνέπεια και την ανθρώπινη ευδαιμονία της απόλαυσης της ζωής κάτω από τη σκιά τους.

Είναι προφανές πως μια τέτοιας κλίμακας αλλαγή ηθών δεν μπορεί να γίνει μέσα σε μια νύχτα, ούτε μπορεί να συμπεριλάβει ταυτόχρονα την αλλαγή στάσης απέναντι στα «οικόσιτα» πεύκα και σε αυτά που ζουν «ελεύθερα» σχηματίζοντας δάση. Η αλλαγή θα πρέπει να αρχίσει εκεί όπου ο άνθρωπος έρχεται σε στενή επαφή με το πεύκο, δηλαδή στις σχέσεις ανάμεσα στους ιδιοκτήτες οικοδομημένων οικοπέδων και στα πεύκα που ζουν στις ιδιοκτησίες τους. Πρέπει οι ιδιοκτήτες να παροτρυνθούν —και με τη βοήθεια των ειδικών, και με μια οικονομική ενίσχυση εκ μέρους της πολιτείας αλλά και με τον εξαναγκασμό του νόμου— να φροντίζουν τα πεύκα που βρίσκονται στην ιδιοκτησία τους: να τα καθαρίζουν, να τα κλαδεύουν σε τακτά χρονικά διαστήματα και φυσικά να κρατούν τον αριθμό τους σε ένα δεδομένο πλαίσιο και τα δέντρα σε προκαθορισμένες αποστάσεις τόσο μεταξύ τους όσο και σε σχέση με τα οικήματα. Παράλληλα, πρέπει οι δήμοι να φροντίσουν με τον ίδιο τρόπο τα πεύκα που βρίσκονται στον δημόσιο χώρο τους και στην περίμετρο των οικισμών. Και σε μια τρίτη φάση, στον βαθμό που θα εμπεδώνονται αυτές οι καινούργιες συνήθειες, πρέπει να επανεκκινηθεί η ορθολογική διαχείριση των δασών ως καλλιεργειών. Το ξύλο εν γένει και ειδικότερα το ξύλο του πεύκου παραμένει ακόμα πολύτιμη πρώτη ύλη και στο πλαίσιο της μεταστροφής της ενεργειακής πολιτικής σε συστήματα αειφορίας μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός ως προς τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου πιο ουδέτερου ενεργειακού μίγματος.

Ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων: χωρίς ένα νέο ήθος απέναντι στο πεύκο και το δάσος, ο δαίμων θα μας οδηγεί σε έναν ατέρμονο αγώνα απέναντι στη φωτιά· έναν αγώνα που θα κοστίζει χώρο, χρόνο, υλικό και ενίοτε ανθρώπινες ζωές.

[ Εικόνα ]