Το γερασμένο πρόσωπο

Πήγα να τοποθετήσω το «4 3 2 1» του Paul Auster στην βιβλιοθήκη, και είχε χώρο, σαν να το περίμεναν ανάμεσά τους, δίπλα στον «Υπόγειο Κόσμο» του DeLillo, το «Vineland» του Pynchon, και το «Αίμα δεν Σταματάει Ποτέ» του Ellroy, τρεις ακόμη ογκώδεις απόπειρες να ζωγραφιστεί μια μεγάλη μεταπολεμική αμερικάνικη τοιχογραφία. Είναι το «4 3 2 1» το Μεγάλο Αμερικανικό Μυθιστόρημα, το Ιερό Λογοτεχνικό Δισκοπότηρο, ο κενός θρόνος της γραφής; Όχι. Αλλά δικαιούται να καταθέτει την υποψηφιότητά του. Είναι οι 1.200 σελίδες του όγκος δυσβάσταχτος που θα λυγίσει τον αναγνώστη; Όχι, είναι 1.200 σελίδες που κορυφώνουν προοδευτικά τον συγγραφικό ρυθμό, που καλπάζουν όσο εξελίσσονται οι μύθοι, που αγκαλιάζουν σταδιακά τον αναγνώστη, που τον αφήνουν εντέλει, παρά το μαεστρικό κλείσιμο, να αναζητά τη συνέχεια της ζωής του ήρωα, του Φέργκιουσον που γεννήθηκε μια μέρα του 1947, έναν μήνα ακριβώς μετά τον ίδιο τον Auster.

Μου λείπει ο Φέργκιουσον αυτές τις τρεις μέρες που πέρασαν αφότου έκλεισα το βιβλίο, δεν μου λείπουν το ίδιο και οι τέσσερις ζωές του που παράλληλα ξετυλίγει ο Auster. Αυτές οι τέσσερις παράλληλες πιθανές ζωές του ήρωα είναι η φιλόδοξη σύλληψη που κάνει το «4 3 2 1» υποψήφιο αθανασίας, αλλά αυτές οι τέσσερις ζωές είναι ταυτόχρονα τόσο άνισες που του στερούν την ενθρόνιση. Έχει το «4 3 2 1» το σπάνιο προνόμιο να μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους: μπορείς να πάρεις κάθε ζωή ξεχωριστά, πηγαίνοντας γραμμικά από το 1.1 στο 2.1, στο 3.1, κ.ο.κ. Και μετά να αρχίζεις τη δεύτερη ζωή (1.2., 2.2 κ.ο.κ.), και μετά την τρίτη και την τέταρτη. Κερδίζεις έτσι γραμμικότητα και συνοχή, δεν γυρνάς πίσω να δεις σε ποια φάση είναι η σχέση του με την Έιμι ή η λογοτεχνική του ροπή σε κάθε ζωή, όμως χάνεις το εύρος της τοιχογραφίας. Αν προχωρήσεις, όπως είναι κατασκευασμένο και το βιβλίο, τις τέσσερις ζωές παράλληλα, θα σε υποβάλει το μεγαλείο τελικά του εγχειρήματος του Auster, θα αναγνωρίσεις όλες τις αποχρώσεις μιας χώρας που φλέγεται, με διαφορετικούς τρόπους από χρόνο σε χρόνο, από προάστιο σε προάστιο, από το Κολούμπια στο Πρίνστον, στο Νιούαρκ, ή σε ένα redneck μπαρ του Νότου ή σε παστέλ προάστια αναπτυσσόμενης ευμάρειας, θα οσμιστείς όλων των ειδών τους καπνούς που αναδίδουν τα αποκαΐδια αγώνων, διεκδικήσεων, μανίας, καταστολής, αληθινών και ψεύτικων, ατομικών και κοινωνικών, επαναστάσεων. Θα ζήσεις τον Φέργκιουσον να μεγαλώνει, πότε με τους γονείς του, πότε ορφανός από πατέρα, πότε με έναν αποξενωμένο πατέρα, πότε να μη μεγαλώνει. Θα δεις τον κόσμο γύρω του να στροβιλίζεται με ποικίλους τρόπους και να επιδρά στην αφύπνιση, την πολιτική, τη συνειδησιακή, τη σεξουαλική, του Φέργκιουσον.

Κι εκεί που θα σε συναρπάσει, στην 1η και την 4η ζωή του, ο Αuster με την ακρίβεια της πένας του, εκεί που θα ζηλέψεις τον τρόπο που συνθέτει φράσεις ολοζώντανες (πάντα ήταν κινηματογραφικός άλλωστε), εκεί θα έρθουν και οι άλλες δυο ζωές, η 2η και η 3η, αυτές που αφήνουν το αριστούργημά του ημιτελές: Η 2η ζωή δεν υπάρχει, τελειώνει βάναυσα νωρίς, κι όσο κι αν ανταποκρίνεται σε ένα πραγματικό γεγονός που παραλίγο να συμβεί στον Auster (αλλά συνέβη στον άτυχο συνομήλικό του στα 15 τους), εξακολουθεί να μην είναι μια αυτοτελής ζωή, εξακολουθεί να είναι περιττή και αχρείαστη η παρουσία της εδώ. Η δε 3η ζωή, που βλέπει τον Φέργκιουσον να μεγαλώνει σαν ένα πανσεξουαλικά πειραματιζόμενο enfant terrible της λογοτεχνίας, ε, είναι αμήχανη. Μπορεί όμως να φταίω κι εγώ ο πουριτανός αναγνώστης, δεν λέω.

Όμως οι άλλες του ζωές εξελίσσονται ως υποδειγματικά μυθιστορήματα ενηλικίωσης και μαθητείας, βλέπουν το παιδί που αφομοιώνει επιδράσεις και ιστορίες να γίνεται έφηβος με αδέξιες ορμές και εσωτερικούς μονολόγους ευφυώς κατασκευασμένους, κι έπειτα να γίνεται νεαρός ενήλικας που αναζητά την ατομική του ευθύνη, που πορεύεται με το δικό του, απολύτως προσωπικό, ιδιότυπο σύστημα αξιών, που αλλάζει αγκαλιές, φίλους, μέντορες, στόχους. Και πάντα γύρω του η Αμερική που φλέγεται.

Τη ζωντανεύει αυτή την Αμερική ο Auster σαν μια σειρά εκρήξεων και παραλογισμών, απεικονίζει καλύτερα από κάθε άλλον αυτό το χωνευτήρι λαών, διακρίσεων, παραδόσεων που κατοικεί σε δρόμους της πόλης και των περιχώρων και των πανεπιστημιακών εστιών και στους κύκλους που πυρετωδώς απαιτούν να γράψουν. Εκεί μεγαλώνει ο Φέργκιουσον, με αυτόν τον πυρετό της γραφής, εκεί μεγάλωσε και ο Auster, κι αυτόν τον πυρετό της γραφής καταθέτει εδώ στο magnum opus του, κι αυτό το δημιούργημά του, ο Φέργκιουσον, είναι που το γερασμένο πια πρόσωπό του θα αναζητούμε σε φωτογραφίες των δρόμων της σύγχρονης Αμερικής.

Το «4 3 2 1» του Paul Auster κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση-επίτευγμα της Μαρίας Ξυλούρη.