Χωρίς εθνικότητα

Η Πακιστανή Ίσμα περνά από δίωρη ανάκριση στο αεροδρόμιο του Heathrow λόγω της μουσουλμανικής καταγωγής της και χάνει την πτήση της για τη Μασαχουσέτη. Έχοντας αναθρέψει τα δίδυμα αδέλφια της, όταν ενηλικιώνονται αποφασίζει να κάνει PhD στην Κοινωνιολογία, μετά από πρόσκληση της καθηγήτριάς της. Η δεκαεννιάχρονη Ανίκα σπουδάζει με υποτροφία Νομική στο Λονδίνο και ο Παρβίζ βιώνει την κρίση ταυτότητας ενός αγοριού που μεγάλωσε χωρίς πατρικό πρότυπο. Ο καλλιτέχνης της οικογένειας ετοιμάζει ένα ηχητικό πρότζεκτ που θα του ανοίξει τις πόρτες στον κλάδο της ηχοληψίας. Παρότι συνομήλικος με την Ανίκα, ο Παρβίζ εμπνέει τρυφερότητα και ένστικτα μητρότητας στις αδερφές του.

Εξαιτίας του πατέρα τους, η οικογένεια –όσοι απέμειναν μετά τον θάνατο της μητέρας τους– είναι σε επιτήρηση από τις μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας. Τυχοδιώκτης και μισθοφόρος, ο Αντίλ Πασά ταξίδευε συνεχώς σε εμπόλεμες ζώνες. Το 2002 τον βρίσκει στο Μπαγκράμ όπου συλλαμβάνεται για να πεθάνει κατά τη μεταφορά στο Γκουαντάναμο. Η βρετανική κυβέρνηση δεν έδειξε ποτέ τη σορό στην οικογένεια – κάθε προσπάθεια πρόσβασης σε πληροφορίες για τις τελευταίες μέρες του Αντίλ κατέληγε σε ένα αδιέξοδο: τον Καραμάτ Λόνε.

Δεκατρία χρόνια μετά, ο ευκολόπιστος Παρβίζ ξεγελά τις αδερφές του για να ταξιδέψει στη Ράκα. Παρασύρθηκε από τον Φαρούκ, τον άντρα που ισχυρίστηκε ότι γνώριζε τον πατέρα του, πως στο Χαλιφάτο βρίσκονται και άλλοι συμπολεμιστές του Αντίλ, ότι σε αυτό το νέο κράτος ο νεαρός άντρας μπορεί να περπατήσει στα ίχνη του πατέρα που δεν γνώρισε για να εκτιμήσει τον ηρωισμό του, να ανδρωθεί ο ίδιος και να συμβάλει στη νέα επανάσταση.

Ένα χρόνο μετά τη στρατολόγησή του, ο Παρβίζ διαφεύγει στην Κωνσταντινούπολη περιμένοντας βοήθεια για την επιστροφή του στην Αγγλία, με την Ανίκα να είναι ο άγρυπνος στρατιώτης σε αυτή τη σταυροφορία. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται για την οικογένεια Πασά – οι προσπάθειες καταλήγουν στο ίδιο αδιέξοδο: τον Καραμάτ Λόνε.

Πρώτος υπουργός Εσωτερικών μη-βρετανικής καταγωγής, ο Λόνε αναρριχήθηκε στην πολιτική με πλατφόρμα την αφομοίωση των μουσουλμάνων στη Δύση. Στη δημόσια και ιδιωτική ζωή του υποβιβάζει την εθνική ταυτότητα των θρησκευόμενων μουσουλμάνων προτρέποντάς τους να ενταχθούν στη βρετανική κοινωνία και να αποτινάξουν την ανατολίτικη νοοτροπία και την προσκόλληση στο τυπικό της θρησκείας τους.

Στην καφετέρια που περνάει τα πρωινά της μελετώντας, η Ίσμα θα γνωρίσει τον Έιμον, Βρετανό πακιστανικής καταγωγής επίσης. Για λίγο θα πιστέψει ότι ο πλούσιος και ξέγνοιαστος νεαρός που επισκέπτεται συγγενείς της μητέρας του στην Αμερική μπορεί να δείχνει παραπάνω από φιλικό ενδιαφέρον. Μια εντύπωση που θα συντριβεί εξαιτίας του ανιδιοτελώς φιλικού χαρακτήρα του, και, περισσότερο, λόγω του πατέρα του. Ο Έιμον είναι ο γιος του Λόνε, ένα αγόρι που πιστεύει στις καλές προθέσεις και στη δύναμη των ανθρώπων και των σχέσεων μεταξύ τους. Δεν είναι εξοπλισμένος ηθικά για να αναγνωρίσει ό,τι βλέπουν οι άλλοι στον πατέρα του. Έτοιμος να γίνει προστατευτικός με όλους επειδή μεγάλωσε προστατευμένος, έχει εκλογικεύσει τα κίνητρα της πολιτικής ατζέντας του Καραμάτ Λόνε.

Αν και η σχέση του με την Ίσμα «πάγωσε» μετά την αποκάλυψη της ταυτότητάς του, προθυμοποιείται να παραδώσει έναν φάκελο στην Ανίκα όταν επιστρέψει στο Λονδίνο, περισσότερο επειδή θέλει να γνωρίσει την όμορφη κοπέλα στις φωτογραφίες της αδερφής της. Από το πρώτο βλέμμα η σχέση τους θα είναι σαρωτική. Η Ανίκα γνωρίζει ποιος είναι —εκείνη έστειλε στην Ίσμα την είδηση του διορισμού του Λόνε στο υπουργείο—, επιδιώκει να εξυπηρετήσει τον δικό της σκοπό, μα δεν αρνείται πως αγαπάει τον ερωτοχτυπημένο Έιμον.

Για τον Έιμον υπάρχει μόνο ένας δρόμος και οδηγεί στο γραφείο του πατέρα του για να τον παρακαλέσει για την επιστροφή του Παρβίζ. Για να υπάρξει θρήνος όμως, σύμφωνα με τους κανόνες της τραγωδίας, πρέπει να υπάρξει δράμα: να μαρτυρήσει ο τραγικός ήρωας. Τον οποίο ενσαρκώνει ιδανικά ο Παρβίζ.

Η «ιδέα» του βιβλίου, το κεντρικό θέμα, βασίζεται στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. Δύο αδερφές κολυμπάνε σε βαθιά νερά για να προστατέψουν και να τιμήσουν όση οικογένεια τους έχει απομείνει. Ο αδερφός που πίστεψε πως θα βρει το ριζικό του στα χνάρια του πατέρα του, πως επιτελεί ιερό σκοπό, αλλά προδόθηκε από τον αθώο ενθουσιασμό. Ο άντρας στο υψηλό αξίωμα, στα χέρια του οποίου βρίσκεται η τύχη του αδερφού, εκμεταλλεύεται πρόσωπα και γεγονότα, τη ζωή και τον θάνατο, ανυποχώρητος στη δημόσια ατζέντα του.

Στην αριστοτελική απόδοση της τραγωδίας, ο τραγικός ήρωας είναι πρόσωπο σημαντικό με ακέραιο χαρακτήρα, έντιμος, ενάρετος. Για την οικογένειά του και την τοπική κοινωνία, ο Παρβίζ είναι το παιδί που εργάζεται σε μανάβικο για να συμπληρώσει το εισόδημα της Ίσμα, είναι ο «καλλιτέχνης» που καταγράφει με μικρόφωνο τους καθημερινούς ήχους της γειτονιάς για την εισαγωγή του σε σχολή ηχοληψίας, είναι ο ένθερμος οργανωτής φιλανθρωπικών δράσεων με στόχο την ενίσχυση της δημοτική βιβλιοθήκης. Η ευαισθησία και ο ανθρωπισμός του Παρβίζ δεν γεμίζουν το κενό που άφησε η πατρική απουσία. Αυτό το αναλαμβάνουν οι καλοθελητές-στρατολόγοι του IS αναπληρώνοντας την αντρική παρουσία που επιζητά το αγόρι. Όταν ο Παρβίζ δυστυχεί «δι’ αμαρτίαν μεγάλην» κατά τον Αριστοτέλη, λόγω ανθρώπινου σφάλματος, θέτει σε λειτουργία τον μηχανισμό της τραγωδίας που θα ξετυλιχτεί στις τελευταίες εκατό σελίδες του βιβλίου.

Η Σάμσι, γνωστή και έμπειρη συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και αρθρογράφος, σκιαγραφεί χαρακτήρες με ιδιοσυγκρασία, με συναισθηματικό βάθος, ελαττώματα, ελλείψεις και ανάγκες. Η γραφή της είναι άμεση και λυρική στην αισθαντικότητά της. Γεγονότα προκαλούν συναισθήματα, συναισθήματα ανακαλούν γεγονότα. Στις παραγράφους της απώλειας και του πένθους, η συγγραφέας δίνει τον καλύτερο εαυτό της, με την ποιητική πρόζα να μεταφράζει τον πόνο σε λέξεις. Οι διάλογοι στοχεύουν κατευθείαν στην καρδιά της συζήτησης, οι χαρακτήρες διαθέτουν τόσο συναισθηματικό βάθος που δεν τους περισσεύουν οι περιφράσεις και ξεστομίζουν αυτά που συνδέουν τη σκέψη με την ψυχή τους.

Η Σάμσι μεταγράφει μια από τις πανανθρώπινες τραγωδίες στο σήμερα, δείχνει ότι η απώλεια, η υπερεκτίμηση δυνατοτήτων, η έπαρση, ο θρήνος, δεν έχουν εποχή, εθνικότητα, γεωγραφικά σύνορα. Η τραγικότητα ενσαρκώνεται σε όσα δεν κρατά ανείπωτα η Ανίκα μετά τον θάνατο του Παρβίζ. Διαβάζουμε την ειλικρινή παραδοχή της για τη σκοπιμότητα της σχέσης με τον Έιμον και βεβαιωνόμαστε για τη διαχρονικότητα της Αντιγόνης σαν ηρωίδα που μετεμψυχώνεται αλώβητη στις μέρες μας και τον προοδευτισμό (ή ιδεαλισμό;) με τον οποίο την έπλασε ο Σοφοκλής. Η Σάμσι εντείνει το δράμα και τη βαρύτητα της «αποστολής» της Ανίκα κάνοντάς τη δίδυμη του Παρβίζ. Ο βιολογικός δεσμός των διδύμων αποτελεί βαθύτερη σχέση από οτιδήποτε ισχύει ανάμεσα σε δύο κοινά αδέλφια και η συγγραφέας ενισχύει την τραγικότητα της εκσυγχρονισμένης πλοκής με αυτή τη σύλληψη.

Το βιβλίο τιμήθηκε με το Women’s Prize for Fiction 2018. Επίσης, ήταν υποψήφιο για τα Βραβεία Man Booker Prize και Costa 2017.

ΥΓ. Μέχρι την κυκλοφορία του βιβλίου η ανάληψη υπουργικής θέσης στο βρετανικό κοινοβούλιο από έναν μουσουλμάνο γιο μεταναστών ήταν λογοτεχνικό δημιούργημα. Περίπου ένα χρόνο μετά την έκδοση, η πραγματικότητα μιμήθηκε τη λογοτεχνία. Στις 30 Απριλίου 2018 ο Sajid Javid, γιος μεροκαματιάρηδων Πακιστανών μεταναστών, διορίστηκε υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση της Τερέζα Μέι, μετά από προϋπηρεσία στον τραπεζικό κλάδο και την τοπική αυτοδιοίκηση. Μια πορεία, λες, βγαλμένη από τις σελίδες της Σάμσι.

[ Πηγή φωτογραφίας ]