Η εκθετική ανάπτυξη και η καταστροφή

Ο Νταν Κάρλιν είναι πρωτοπόρος των διαδικτυακών ραδιοφωνικών μεταδόσεων, των εκπομπών που ο ακροατής τις κατεβάζει και ακούει όποτε θέλει και αν του αρέσουν. Η σειρά των μεταδόσεών του ονομάζεται Hardcore History —άρα ασχολείται με κρίσιμα θέματα από την ιστορία.

Το βιβλίο του «Το τέλος είναι πάντα κοντά» είναι λοιπόν ένα βιβλίο ιστορίας που βασίζεται στην ιστορική έρευνα (το δείχνουν οι 300+ υποσημειώσεις και αναφορές που συνοδεύουν το βιβλίο) και σε αυτά τα διαδικτυακά πόντκαστ. Ο σκοπός και το κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι να θυμίσει στον αναγνώστη ότι στην ανθρώπινη ιστορία υπήρξαν μεγάλες και ακλόνητες αυτοκρατορίες με πολλές εκατονταετίες ζωής και δράσης που έπεσαν και σήμερα δεν τις θυμάται σχεδόν κανείς.

Ο Κάρλιν δείχνει ότι, παρά την εκθετική ανάπτυξη της ανθρωπότητας τις τελευταίες δεκαετίες, η καταστροφή ποτέ δεν είναι μακριά. Κι αυτό όχι από πρωτοφανείς απειλές του μέλλοντος (όπως η οικολογική, με την οποία δεν ασχολείται στο βιβλίο, αφού δεν είναι θέμα ιστορίας) αλλά από αίτια που η ανθρωπότητα γνωρίζει από το παρελθόν: τις αλλαγές στην ισορροπία των δυνάμεων, τις μετακινήσεις των πληθυσμών, τις πανδημίες και τον πόλεμο — και, το χειρότερο, τον ατομικό πόλεμο.

Ο συγγραφέας δεν καταφεύγει στον διδακτισμό, ο αναγνώστης βγάζει μόνος του τα συμπεράσματά του. Πολλές φορές, μάλιστα, θα θυμίσει στις υποσημειώσεις του την άποψη της άλλης πλευράς.

Στην ανάπτυξη του βιβλίου, ο Κάρλιν ξεκινάει από τους πρωταγωνιστές της ιστορίας: τους ανθρώπους. Τους εξετάζει ως γέννημα των συνθηκών της εποχής τους και αναρωτιέται αν ισχύει η διαδεδομένη άποψη πως οι δύσκολοι καιροί κάνουν πιο ανθεκτικούς τους ανθρώπους. Εξετάζει επίσης τη διαχρονική συμπεριφορά της ανθρωπότητας στα παιδιά της και μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε πόσο πρόσφατη κατάκτηση είναι η προστατευμένη παιδική ηλικία.

Στη συνέχεια, μπαίνει στη σκληρή ιστορία. Πρώτα παρουσιάζει διεξοδικά τον κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου αρχίζοντας γύρω στα 1400 π.Χ. και περιγράφει όσα ξέρουμε για το τέλος εκείνου του κόσμου που συνέβη γύρω στο 1100 π.Χ., τέλος για το οποίο μαθαίνουμε συνεχώς περισσότερα, χωρίς όμως να ξέρουμε ακόμα ακριβώς το πώς και το γιατί. Στη συνέχεια, ο αναγνώστης γνωρίζει (ίσως και για πρώτη του φορά) μια τεράστια αυτοκρατορία που δυνάστευσε πάνω από χίλια χρόνια τη Μέση Ανατολή και, μετά, εξαφανίστηκε από το πρόσωπο της Γης, και από τη μεγάλη πρωτεύουσά της απέμειναν άμορφα ερείπια που τα κατάπιαν η έρημος και η άμμος.

Ακολουθεί ο «κύκλος ζωής των βαρβάρων». Ο συγγραφέας θυμίζει στον αναγνώστη ότι οι μετακινήσεις των πληθυσμών, συνήθως ειρηνικές, όχι σπάνια ματοβαμμένες, είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο της ανθρώπινης ιστορίας, για το οποίο στην πραγματικότητα ελάχιστα γνωρίζουμε. Μπορεί να έγραψαν μεγάλοι και ελάσσονες ιστορικοί για εισβολές βαρβάρων και τη ζωή στα σύνορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας π.χ., αλλά κανείς δεν έγραψε ποτέ και δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα για την ιστορία της ανθρωπότητας και τη ζωή στις αχανείς εκτάσεις πέρα από τον Ρήνο, τον Δούναβη, τον Εύξεινο, την Κασπία, για τους βασιλιάδες και τους πολέμους τους, τις καταστροφές και την πείνα που «εξωθούσαν» διαχρονικά εκείνους τους πληθυσμούς να εισβάλουν στις περιοχές του γραπτού πολιτισμού.

Προχωρώντας στον χρόνο, το κέντρο βάρους του βιβλίου περνάει στην επόμενη διαχρονική απειλή για την ανθρωπότητα: τα επιδημικά και πανδημικά περιστατικά. Το κεφάλαιο είναι συγκλονιστικό γιατί, αναπάντεχα, βρεθήκαμε να ζούμε σε μια τέτοια απρόβλεπτη στιγμή της ιστορίας. Μια και το βιβλίο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ τον Οκτώβριο του 2019, ο συγγραφέας δεν ήξερε. Όμως θα μπορούσε να θεωρηθεί προφητικός. Στην πράξη, πάντως, δίνει κι εδώ στον αναγνώστη μπόλικα ιστορικά στοιχεία που τον βοηθούν να αποκτήσει εικόνα των πανδημικών καταστροφών στο παρελθόν και να συνειδητοποιήσει πόσο έχει προχωρήσει η πολλαπλάσια πολυάνθρωπη ανθρωπότητα στην αναγνώριση και αντιμετώπιση τέτοιων κινδύνων.

Στη συνέχεια ακολουθεί πολεμική ιστορία. Ο συγγραφέας ασχολείται με τον πόλεμο και θυμίζει στον αναγνώστη πώς εξελίχτηκε διαχρονικά και τι έφτασε να σημαίνει μέχρι πριν μερικές δεκαετίες αυτή η μάστιγα των ανθρώπων. Βοηθάει να καταλάβουμε ότι η «ανθεκτικότητα» και η «σκληρότητα» των παππούδων μας ήταν άμεση συνέπεια των καιρών. Μας οδηγεί να κατανοήσουμε ακόμη και την απόφαση για τη χρήση των ατομικών όπλων — μια απόφαση που, δικαιολογημένα, όσο περνάει ο καιρός, τόσο πιο φρικτή φαίνεται σε όλους μας.

Η φρίκη των ατομικών όπλων οδήγησε στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου και της ισορροπίας του τρόμου. Πώς και γιατί χτίστηκε αυτή η ισορροπία αποτελεί θέμα του τελευταίου κεφαλαίου. Ο αναγνώστης θα βρει εδώ και την εξήγηση του φαινομενικού παράδοξου να εξοπλίζονται οι πυρηνικές υπερδυνάμεις μέχρι τα δόντια και με συμβατικά όπλα: το μυστικό βρίσκεται στη δυνατότητα να απαντήσουν σε μικρές προκλήσεις με μειωμένη ένταση.

* * *

Τελειώνοντας, κάτι μικρό «επί προσωπικού». Πρώτα-πρώτα, ευχαριστώ και πάλι την επιμελήτριά μου στο βιβλίο, τη Βίκυ Κατσαρού, που φρόντισε να έχετε στα χέρια σας ένα συναρπαστικό βιβλίο. Τις μέρες που μετάφραζα το κεφάλαιο περί πανδημιών είχαν αρχίσει να γεμίζουν οι οθόνες των τηλεοράσεων και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τις πρώτες ειδήσεις και, μετά, με τις εξωπραγματικές εικόνες από την επιδημία του κοροναϊού και το λοκάουτ στη Γουχάν. Η αίσθηση να μεταφράζεις κάτι που περιγράφεται στο βιβλίο ως μια πιθανότητα, ένα μελλοντικό ενδεχόμενο, την ώρα που ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια σου ήταν συνταρακτική.

Σας εύχομαι καλό διάβασμα!