Η επιβίωση των αρχαίων θεών

Είπατε τω βασιλεί: χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά· ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνιν, ου παγάν λαλέουσαν· απέσβετο και λάλον ύδωρ.

Αυτά έλεγε ο υποτιθέμενος τελευταίος χρησμός του μαντείου των Δελφών, ένας χρησμός που δεν είναι σαφές αν είναι αυθεντικός, ούτε αν πηγή του είναι ο ιστορικός του 4ου μ.Χ. αιώνα Φιλοστόργιος, ή ο Βυζαντινός χρονικογράφος του 11ου μ.Χ. αιώνα Γεώργιος Κεδρηνός. Αλλά στην προκειμένη περίπτωση δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία η πηγή, ούτε η αυθεντικότητα· αυτό που έχει σημασία είναι η αλήθεια που κρύβεται από πίσω, η οποία είναι αδιαμφισβήτητη: με το τέλος του αυτοκράτορα Ιουλιανού (του αποκαλούμενου «Παραβάτη») το 363, τελειώνει οριστικά και η  οποιαδήποτε προσπάθεια επιστροφής στις ιδέες και τις συνήθειες του αρχαίου κόσμου — ενός κόσμου που ουσιαστικά είχε σβήσει πολύ νωρίτερα. Από εκεί και πέρα, ο Χριστιανισμός εδραιώνεται, κάθεται στην καρέκλα της εξουσίας — και τη συνέχεια τη γνωρίζουμε όλοι.

Οι αφηγήσεις όμως δεν πεθαίνουν έτσι εύκολα. Ακόμα και κατά τη διάρκεια του φανατισμένου Μεσαίωνα, τα ονόματα των αρχαίων θεών επιζούν ως αναφορές ή μεταφορές στην τέχνη. Και με την επιστροφή του αρχαίου κόσμου στο προσκήνιο, μέσα από τον ευεργετικά παραμορφωτικό φακό της Αναγέννησης, αυτές οι ανα-μεταφορές πληθαίνουν εντυπωσιακά: ο Δίας, ο Απόλλωνας, η Άρτεμη, ο Ποσειδώνας και η παρέα τους βρίσκονται ξαφνικά σε ποιήματα, πίνακες, γλυπτά, και βέβαια σε μουσικά έργα. Μαδριγάλια, χοροί, κοσμικές καντάτες, κοντσέρτα, κομμάτια για λαούτο, εκμεταλλεύονται στο έπακρο τον αφηγηματικό πλούτο της αρχαίας μυθολογίας και βρίσκουν την ευκαιρία να τον ενσωματώσουν στην καθημερινότητά τους, συνδέοντας το απώτατο παρελθόν με το παρόν, και δημιουργώντας ένα νέο μουσικό είδος, την όπερα, στις αρχές του 17ου αιώνα, σε μια προσπάθεια να αναβιώσουν το αποκορύφωμα, ίσως, του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, το δράμα — όπως τουλάχιστον το αντιλαμβάνονταν εκείνη την εποχή.

Έτσι, οι αρχαίοι θεοί, δημιουργήματα του ανθρώπου που κάποια στιγμή απώλεσαν τη χρησιμότητά τους και παραμερίστηκαν, συνέχισαν να ζουν μέχρι και σήμερα.

Γιατί, όπως έχουμε ξαναπεί, αφήγηση σημαίνει ζωή.

[ Εικονογράφηση: John William Waterhouse (1849-1917), Ηχώ και Νάρκισσος ].