Η χρονιά του Παρισιού

Τρία από τα πιο σημαντικά γεγονότα του 2015 συνέβησαν στο Παρίσι. Τα δύο είχαν τη σφραγίδα του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Το τρίτο ήταν η σπάνια εκείνη στιγμή κατά την οποία ηγέτες κρατών από όλο τον κόσμο συμφωνούν να αντιμετωπίσουν από κοινού ένα παγκόσμιο πρόβλημα.

Η επίθεση στο Charlie Hebdo στις 7 Ιανουαρίου έγινε από κάποιους μουσουλμάνους που ένιωσαν ότι το σατιρικό περιοδικό προσέβαλλε τη θρησκεία τους και ότι η ποινή για την προσβολή αυτή ήταν ο θάνατος. Νομοθέτες, κατήγοροι, δικαστές και εκτελεστές οι ίδιοι, εισέβαλαν στα γραφεία και εκτέλεσαν συντάκτες και περιοδικό — ακόμη και τον φύλακα από έξω. Λίγες ημέρες μετά, ένας συνεργός τους σκότωσε πελάτες ενός μανάβικου εξαιτίας ενός άλλου θανάσιμου αμαρτήματος: της εβραϊκής ιδιότητάς τους.

Στις 13 Νοεμβρίου, έξι τρομοκρατικές επιθέσεις, που έγιναν σχεδόν ταυτόχρονα, άφησαν πίσω τους 130 νεκρούς. Αυτή τη φορά οι δράστες δεν ήταν μεμονωμένοι φανατικοί, αλλά όργανα του Ισλαμικού Κράτους της Ανατολής, που ανέλαβε την ευθύνη για την οργάνωση της επίθεσης. Και τα θύματα της επίθεσης αυτής προσέβαλαν το Ισλάμ: δεν ζούσαν σύμφωνα με τις επιταγές του. Το Χαλιφάτο δικαιολόγησε τις επιθέσεις ως τιμωρητικές απέναντι σε μια πόλη που είχε γίνει το κέντρο της πορνείας και της αμαρτίας.

Και στις δύο περιπτώσεις λειτούργησε το σχήμα: «Προσβάλλει τον Προφήτη, είναι Εβραίος, δεν ζει σύμφωνα με τις επιταγές του Κορανίου. Επομένως, η ζωή του, όχι απλώς δεν έχει αξία, αλλά πρέπει να αφαιρεθεί». Ο θάνατος είναι η ποινή για την ελευθερία της γνώμης, για την εθνική και θρησκευτική διαφορετικότητα, για την ανυπακοή στον Θείο νόμο· η εξόντωση όσων αντιστέκονται στο θέλημα του Προφήτη είναι απολύτως αναμενόμενη συνέπεια της στάσης τους. Και ο καθένας μπορεί, είτε μεμονωμένα, είτε οργανωμένα, να παίξει τον ρόλο του Κριτή, έχοντας την αίσθηση της θρησκευτικής ανωτερότητας και της ηθικής καθαρότητας.

Παρότι αυτή η νοοτροπία είναι ταυτισμένη με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, εντούτοις δεν είναι εντελώς άγνωστη στη Δύση, πολύ δε περισσότερο στη χώρα μας. Άλλωστε, στην Ελλάδα η απαξία της τρομοκρατικής βίας ήταν πάντα σχετική — μετά από κάθε τρομοκρατικό χτύπημα, αντί να ακολουθήσει η άμεση, αντανακλαστική καταδίκη του, η πρώτη συζήτηση ξεκινούσε πάντα από τη διερεύνηση για την ευθύνη των θυμάτων: για το κατά πόσο συνάντησαν ή όχι μια τύχη που εντέλει τούς άξιζε. Συχνά, μάλιστα, η οριοθέτηση της συζήτησης γινόταν από την προκήρυξη που η τρομοκρατική οργάνωση άφηνε και με την οποία δικαιολογούσε το δολοφονικό χτύπημά της. Για παράδειγμα, όταν δολοφονήθηκε ο Κωστής Περατικός, οι πάντες συζητούσαν για την εμπλοκή του στην ιδιωτικοποίηση και τη διοίκηση των Ναυπηγείων της Ελευσίνας. Ο Περατικός δικαζόταν μετά θάνατον από την κοινή γνώμη και από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (χωρίς να βγαίνει κάποιος για να υπερασπιστεί τη μνήμη του), και έμενε εντελώς ασχολίαστη, σχεδόν αυτονόητη, η δυνατότητα μιας τρομοκρατικής οργάνωσης να αποφασίζει για τη ζωή ή τον θάνατο ενός συνανθρώπου μας.

Κατά παρόμοιο τρόπο σχετικοποιήθηκαν αμέσως και οι δολοφονικές επιθέσεις στο Παρίσι. Πόσες συζητήσεις δεν ακούσαμε για τις «υπερβολές» στα σκίτσα του Charlie Hebdo — πόσοι δεν σχολίασαν δημοσίως την «προκλητικότητα» της σάτιρας του περιοδικού — με πόση ευκολία παραμερίστηκε, ως μη αυτονόητη, η αξία της ανθρώπινης ζωής καθεαυτήν, με πόση άνεση βγήκε από τη συζήτηση το γεγονός ότι την αφαίρεσή της δεν μπορεί να τη δικαιολογήσει καμία επίκληση «προσβολής». Όμως αυτό δεν είναι φυσικό για μία κοινωνία που αγκάλιασε σαν λαϊκό ήρωα τον Νίκο Κοεμτζή, τον άνθρωπο που έκανε τρεις φόνους για μια «παραγγελιά»; Ευτυχώς που η δολοφονική επίθεση στο εβραϊκό μανάβικο δεν κίνησε, δημοσίως τουλάχιστον, αντισημιτικά αντανακλαστικά.

Το ίδιο ακριβώς συνέβη και τον Νοέμβριο. Αυτή τη φορά, οι επιθέσεις επικεντρώθηκαν στην πολιτική των δυτικών κρατών που, υποτίθεται, είναι αυτά που δημιούργησαν το Ισλαμικό Κράτος. Επανήλθαν μνήμες από τις συζητήσεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, η φρίκη για τη μαζική δολοφονία ανθρώπων που δεν έκαναν κακό σε κανέναν αντικαταστάθηκε από κουτσομπολιά και αναλύσεις καφενειακού επιπέδου και λογικοφανείς συναγωγές που πρόδιδαν πνευματική οκνηρία. Περίπλοκα γεωστρατηγικά ζητήματα παρουσιάζονταν σαν —απλοϊκές— συνωμοσίες, και οι άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους από τους δολοφόνους σχεδόν στιγματίστηκαν και οι ίδιοι ως μέλη της κοινωνίας που φέρεται να προκάλεσε τη «δικαιολογημένη» οργή των ισλαμιστών τρομοκρατών.

Ευτυχώς, φαίνεται ότι η αντίστοιχη φάση στην υπόλοιπη Ευρώπη —η φάση όπου η RAF, οι Ερυθρές Ταξιαρχίες και ο IRA είχαν αποκτήσει ηρωικά χαρακτηριστικά— έχει παρέλθει. Ενώ οι δολοφονικές επιθέσεις που έγιναν για τα σκίτσα του Μωάμεθ το 2005 και το 2006 είχαν οδηγήσει και σε κριτική για την «ασυδοσία» που υπάρχει στα δυτικά κράτη, οι επιθέσεις στο Charlie Hebdo συνάντησαν την ομόθυμη καταδίκη από όλες τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους ευρωπαϊκούς λαούς, ενώ οι επιθέσεις του Νοεμβρίου στο Παρίσι οδήγησαν στη συντονισμένη δράση κατά του Ισλαμικού Κράτους από τα ευρωπαϊκά κράτη, με ευρύτατη στήριξη από την κοινή γνώμη.

Το Παρίσι, διπλό και τριπλό θύμα τρομοκρατικών επιθέσεων εντός του 2015, άρχισε να ξαναβρίσκει τη ζωή του. Πολλοί κάτοικοί του επιδίωξαν να συνεχίσουν τις καθημερινές τους συνήθειες για να αποδείξουν στους τρομοκράτες ότι δεν πτοούνται — και το Παρίσι φιλοξένησε, τον μήνα αυτό που τελειώνει, τη σύνοδο των κρατών που συμμετέχουν στη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Σ’ αυτήν εδώ τη στήλη έχουμε ήδη σχολιάσει την πορεία της διεθνούς προσπάθειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Είδαμε ακόμη και τα πρώτα αποτελέσματα της Συνόδου. Προσεγγίζοντας λοιπόν το τέλος του έτους, ας δούμε τη συμφωνία που επιτεύχθηκε ως οφειλόμενη, σε μεγάλο βαθμό, και στην ακτινοβολία του ίδιου τού Παρισιού ως παγκόσμιου κέντρου του πολιτισμού.

Το Παρίσι είναι η πόλη όπου ο Ορθός Λόγος, για ένα βραχύ διάστημα (της πρώιμης Γαλλικής Επανάστασης), λατρεύτηκε σαν θρησκεία.

Είναι η πόλη που αποτέλεσε το κέντρο του Διαφωτισμού, που με τους Εγκυκλοπαιδιστές οδήγησε στην πληρέστερη συγκέντρωση καθολικής γνώσης μετά τον Αριστοτέλη.

Είναι η πόλη που, ως προπύργιο του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους (της επονομαζόμενης laïcité), ήταν λογικό να βρεθεί στο στόχαστρο των κάθε λογής θρησκευτικών φανατισμών.

Και, με το κλείσιμο του 2015, μας θυμίζει ότι είναι και η πόλη όπου η Λογική μπορεί να θριαμβεύσει και να οδηγήσει απαρέγκλιτα στην πρόοδο.

[ Εικονογράφηση: Paris with Eiffel Tower, Miles Morin ].