Ιδανικός ερασιτέχνης

Είναι ωραίο να ανάβει ξαφνικά ένας προβολέας και να ρίχνει φως στο μισοσκόταδο του παρελθόντος, κάνοντας να ξεπροβάλλουν ανάγλυφα οι πτυχώσεις ενός ιστορικού προσώπου για το οποίο γνώριζες μόνο δυο-τρία πράγματα — το εξής ένα: ότι μελοποίησε τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν του Διονύσιου Σολωμού. (Βέβαια, η μονοδιάστατη θεώρηση της ιστορίας είναι γενικότερο πρόβλημα, αλλά αυτό είναι θέμα για άλλη φορά και για άλλο σημείωμα). Ο προβολέας αυτός είναι το βιβλίο του μουσικολόγου, και επίκουρου καθηγητή στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, Κώστα Καρδάμη, με τίτλο Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος, που εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 2015 από τις Εκδόσεις Fagotto στο πλαίσιο της σειράς «Βιογραφίες Ελλήνων συνθετών», την οποία επιμελείται ο Αλέξανδρος Χαρκιολάκης.

Εκτός από συνθέτης του εθνικού μας ύμνου, λοιπόν, ο Μάντζαρος ήταν επιφανής προσωπικότητα που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην κοινωνική, εκπαιδευτική και μουσική ζωή των Επτανήσων κατά τον 19ο αιώνα, ενώ ως μέλος της κερκυραϊκής αριστοκρατίας συμμετείχε και στη διαχείριση της εξουσίας κατά τη διάρκεια της λεγόμενης Βρετανικής Προστασίας (1814-64). Θεωρείται ιδρυτής της Επτανησιακής Σχολής, καθώς οι ενέργειές του στον τομέα της μουσικής εκπαίδευσης οδήγησαν στην εμφάνιση της πρώτης γενιάς Επτανήσιων συνθετών. Ίδρυσε τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας το 1840, ενώ σημαντική για το έργο του ήταν και η στενή φιλική σχέση που διατηρούσε με τον Διονύσιο Σολωμό και με Ιταλούς συνθέτες όπως ο Τζοβάνι Πατσίνι. Βέβαια, πέρα από τη μελοποίηση του Ύμνου εις την Ελευθερίαν, ο Μάντζαρος έγραψε αρκετά ακόμη έργα, και μάλιστα πρωτοπορώντας για την εποχή και για τον τόπο: η μονόπρακτη κωμική όπερά του με τίτλο Don Crepuscolo (1815) είναι η πρώτη σωζόμενη όπερα Έλληνα δημιουργού, τα Partimenti του είναι τα πρώτα γνωστά ελληνικά έργα για κουαρτέτο εγχόρδων, και ο ίδιος ήταν μάλλον ο πρώτος Έλληνας που έγραψε συμφωνίες, καθώς επίσης και το πρώτο ελληνικό δοκίμιο μουσικής ανάλυσης (1851) αλλά και τα πρώτα ελληνικά συγγράμματα μουσικής εκπαίδευσης.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο ίδιος ο Μάντζαρος δεν θεωρούσε τον εαυτό του επαγγελματία μουσικό, και η μετριοφροσύνη του μάλιστα τον οδήγησε στο να αυτοχαρακτηρίζεται απλώς dilettante, λέξη δηλωτική του αριστοκράτη που ασχολούνταν με κάτι (συνήθως με κάποιον τομέα της τέχνης) εντελώς ερασιτεχνικά. Αυτός, μαζί με τη γενναιοδωρία του, ήταν και ο λόγος που δεν δεχόταν να πάρει χρήματα για τις υπηρεσίες που προσέφερε.

Δεν ξέρω να κάνω βιβλιοκριτικές, γι’ αυτό θα πω μόνο ότι το βιβλίο του Κώστα Καρδάμη για τον Νικόλαο Χαλικιόπουλο Μάντζαρο είναι πολύτιμο εργαλείο για έναν μουσικολόγο, καθώς περιέχει λεπτομέρειες για τον Κερκυραίο συνθέτη, την πορεία του και τα έργα του, στα οποία αναφέρεται διεξοδικά, περιλαμβάνοντας πολλές χρήσιμες σημειώσεις, πλήρη εργογραφία και βιβλιογραφία — αλλά παράλληλα είναι ικανό να κινήσει και το ενδιαφέρον του μη ειδικού, μια που περιέχει πολλές πληροφορίες για το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, καθώς και για την πορεία που χάραξε μέσα σε εκείνο το πλαίσιο αυτός ο ιδανικός ερασιτέχνης.

Οπότε, ως εραστής κι εγώ της ιστορίας και της μουσικής (μεταξύ άλλων), σας το συστήνω ανεπιφύλακτα.