Ιδεολογικοί μετασχηματισμοί

Παρατηρώ, με αφορμή την αποτυχία διεξαγωγής των εσωκομματικών εκλογών της Νέας Δημοκρατίας —του κόμματος που μεταπολιτευτικά εξέφρασε τη συντηρητική παράταξη και τη σύγχρονη κεντροδεξιά στα πρότυπα αντίστοιχων κομμάτων του Νότου της Ευρώπης, κυρίως της Γαλλίας και εν συνεχεία της Ισπανίας—, πολλά σχόλια, άρθρα που έρχονται από άλλους ιδεολογικούς χώρους και καταδεικνύουν την άγνοια, στην καλύτερη περίπτωση, των σχολιαστών. Δεν είναι βέβαια αποκλειστικά δική τους ευθύνη αλλά και ευθύνη του τεράστιου ιστοριογραφικού κενού, αφού η ελληνική Δεξιά —αλλά και ο Στρατός, και το Παλάτι—, για λόγους που δεν είναι της παρούσης, αποκλείστηκαν ή δαιμονοποιήθηκαν από τη σύγχρονη ακαδημαϊκή έρευνα.

Στον φιλόξενο χώρο του Amagi θα προσπαθήσω να αποσαφηνίσω μερικά πράγματα από ιστορικής τουλάχιστον πλευράς:

(1) H Νέα Δημοκρατία δεν είναι ο διάδοχος του Λαϊκού Κόμματος. Το Λαϊκό Κόμμα έχει τις ρίζες του στη σοβαρή προσπάθεια του αστικού ριζοσπαστισμού των αρχών του 20ού αιώνα και στην προσπάθεια μετάβασης του ελληνικού πολιτικού συστήματος και της ελληνικής κοινωνίας ευρύτερα από τον 19ο στον 20ό αιώνα, από την προνεωτερική κοινωνία σ ένα πιο σύγχρονο αστικό κράτος. Αν και η ιστοριογραφία παρουσιάζει ως γενέθλια πράξη αυτής της μετάβασης το κίνημα στο Γουδί το 1909 και την έλευση του Ελ. Βενιζέλου στα πολιτικά πράγματα, έχει προηγηθεί μια άλλη ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία στην κατεύθυνση της ανανεωτικής πνοής του πολιτικού κόσμου. Τον Ιούνιο του 1906 δημιουργήθηκε η πολιτική «Ομάδα των Ιαπώνων»: ονομάστηκε έτσι από τον εκδότη της Ακροπόλεως, Βλάση Γαβριηλίδη, λόγω της μαχητικότητάς της, που είχε —κατά τον Γαβριηλίδη— ομοιότητες με τη μαχητικότητα των Ιαπώνων στρατιωτών κατά τον την εποχή εκείνη διεξαγόμενο Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο. Η ομάδα αυτή αποτελούνταν από τους Στέφανο Δραγούμη, Δημήτριο Γούναρη, Εμμανουήλ Ρέπουλη, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, Χαράλαμπο Βοζίκη, Απόστολο Αλεξανδρή και Ανδρέα Παναγιωτόπουλο. Αρχηγός τέθηκε ο Στέφανος Δραγούμης, κυρίως λόγω του κύρους του, αλλά ουσιαστικός καθοδηγητής ήταν ο Γούναρης. Για πρώτη φορά θα τεθούν σε συγκροτημένο πλαίσιο αιτήματα όπως η αποτελεσματικότητα της διοίκησης, η εισαγωγή αρχών και θέσεων στο πολιτικό σύστημα, αντί των αμιγώς προσωποπαγών κομμάτων που υφίσταντο μέχρι τότε, και η προστασία των  συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών. Αν και η κίνηση της ομάδας υποσκελίστηκε από την κίνηση του Βενιζέλου, που είχε και στρατιωτική υποστήριξη, και από τη φθορά λόγω της συμμετοχής των μελών της σε προηγούμενες κυβερνήσεις, οι πρωτεργάτες της δεν πτοήθηκαν, και το 1911 συγκροτούν σε μια μυστική συνάντηση στη Γαστούνη —στο αρχοντικό Σισίνη— το Λαϊκό Κόμμα: πρόκειται ουσιαστικά για το πρώτο κόμμα αρχών στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της χώρας. Η Μικρασιατική Καταστροφή και η εκτέλεση των Έξι —δηλαδή της ηγετικής ομάδας του Λαϊκού Κόμματος, ουσιαστικά— θα το εξαφανίσουν, αν και η περίοδος του Μεσοπολέμου, με την προεδρία και πρωθυπουργία του Π. Τσαλδάρη, θα είναι μια φωτεινή αναλαμπή, αφού ο Κορίνθιος πολιτικός διαχειρίστηκε με σύνεση τη χρεοκοπία του 1932 και εμφύσησε εκ νέου ζωή στην ελληνική οικονομία.
(2) Η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση του Κων. Καραμανλή ως έκφραση του ελληνικού αστισμού μεταπολεμικά, όχι μόνο δεν είχε συμπαραστάτη το Λαϊκό Κόμμα, αλλά το αντιμετώπισε και στις εκλογές του 1956 ως μέρος της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης. Ο Καραμανλής άφησε έξω από το νέο κόμμα παραδοσιακά στελέχη του Λαϊκού Κόμματος, ενώ παράλληλα ξεκίνησε και τις πρώτες αμφίπλευρες διευρύνσεις, με στελέχη όπως ο Αβέρωφ από τον φιλελεύθερο χώρο, ο Ράλλης από τη βασιλόφρονα Δεξιά και ο Παναγής Παπαληγούρας — ο μόνιμος υπουργός Οικονομικών του. Αν το Λαϊκό Κόμμα κατηγορήθηκε για την υπερβολική πρόσδεσή του με το Παλάτι, ο Καραμανλής θα εγκαινιάσει τη σύγκρουση μαζί του σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους της Μοναρχίας. Παράλληλα, η ΕΡΕ διεύρυνε σημαντικά την εκλογική της βάση, αφού απευθύνθηκε και σε ψηφοφόρους που μέχρι τότε το Λαϊκό Κόμμα δεν μπορούσε να προσεγγίσει, δηλαδή των Νέων Χωρών, ενσωματώνοντας οριστικά στο εθνικό αφήγημα μια επίσης μεγάλη και ενδιαφέρουσα κουβέντα.
(3) Η ΝΔ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως διάδοχος της ΕΡΕ λόγω της παρουσίας Καραμανλή και της συνέχειας των αμφίπλευρων ανοιγμάτων. Όμως και εδώ υπάρχουν αισθητές διαφορές. Πρόκειται για ένα πιο καλά τοποθετημένο στον ιδεολογικό άξονα κόμμα, πιο τολμηρό σε μεταρρυθμίσεις, ευρωπαϊκό, κοινοβουλευτικό, δημοκρατικό.
Αυτές είναι περίπου οι τρεις φάσεις της ελληνικής Δεξιάς grosso modo. Ιδεολογικά νήματα υπάρχουν ασφαλώς, όπως και κοινά ανθρωποδίκτυα, αλλά θα ήταν λάθος να εξετάζουμε την ιστορία της σαν μια ενότητα στον χώρο και στον χρόνο.

Η παρουσία της ως πυλώνας του συστήματος είναι ίσως πιο κρίσιμη από κάθε άλλη φορά, δεδομένης της ακροδεξιάς λαίλαπας αλλά και της ανάγκης ύπαρξης ενός σχεδίου εξόδου της χώρας από τη δυσμενέστερη ίσως θέση στην οποία βρέθηκε μεταπολιτευτικά. Μιλούμε όμως για μια Δεξιά που θα καταφέρει να μετασχηματιστεί για ακόμη μια φορά, ενσωματώνοντας σύγχρονα προτάγματα στον παραδοσιακό καμβά των θέσεων της.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Gunnar Herring, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, τ. Α & Β, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 2004.

Γιώργος Ρωμαίος , Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα, τ. Α, Αθήνα, Πατάκης, 2011.

Mark Mazower, Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 2009.

Νίκη Μαρωνίτη, Το κίνημα στο Γουδί εκατό χρόνια μετά, Αθήνα, «Αλεξάνδρεια», 2010.