John le Carré (1931-2020)

Χάσαμε τον David Cornwell.

Αν αυτή η φράση δεν ξυπνάει συναισθήματα απώλειας, ας γραφτεί αλλιώς. Χάσαμε τον John le Carré.

Με τον θάνατο του le Carré —πόσα χτυπήματα ώσπου να λήξει το 2020;— δεν σήμανε μόνο το τέλος του spy fiction. Σήμανε η απώλεια μιας ολόκληρης εποχής. Κλισέ αλλά αλήθεια.

Ο John le Carré δεν ήταν μόνο συγγραφέας. Προσδιόρισε την αναπαράσταση της ψυχροπολεμικής εποχής στη συλλογική συνείδηση. Η πολιτιστική προσλαμβάνουσα του Ψυχρού Πολέμου όπως την απολαμβάνουμε σε ταινίες και βιβλία οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην πένα και την ιδιοσυγκρασία του le Carré. Χωρίς να αγνοήσει τα μυθιστορηματικά tropes του είδους και με έμφαση στις τυπικές λεπτομέρειες, έπλασε το genre από την αρχή. Οι κατάσκοποι δεν είναι μονοδιάστατες γωνιώδεις σκιές κάτω από τα φώτα του δρόμου — ο πολιτικός αναβρασμός και οι ανακατατάξεις που καθόρισαν το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα συντελούν στη σκιαγράφηση των πρωταγωνιστών του le Carré.

Δεν υπάρχει τίποτα περιττό στη γραφή του. Και τι γραφή! Η προσωπική έρευνα των συνθηκών σε κάθε μυθιστόρημά του αποτελεί βιβλίο από μόνη της, όπως και έγινε — τα απομνημονεύματα με τίτλο Η Σήραγγα των Περιστεριών θα σας μετατρέψει σε φαν ακόμα κι αν δεν έχετε διαβάσει ποτέ κανένα βιβλίο του. Από γνωριμίες με αμφιλεγόμενες πολιτικές προσωπικότητες μέχρι την προσαρμογή σε ολοκληρωτικά καθεστώτα με κίνδυνο της ζωής του, ο «λογοτεχνικός λιποτάκτης» τής MI6 αναζητούσε το υπόβαθρο των ηρώων του στην πραγματικότητα. Για ποιο λόγο να επινοήσει μια συνθήκη όταν μπορεί να την επισκεφτεί και να τη βιώσει;

Όμως το διαχρονικό χαρακτηριστικό των βιβλίων του John le Carré είναι κάτι βαθύτερο από την ενδελεχή έρευνα γεγονότων και προσώπων. Είναι η αισθαντικότητα με την οποία προσεγγίζει τους ήρωές του. Κάθε βιβλίο, από την πρώτη γνωριμία με τον αγαπημένο George Smiley ώς τον Επίμονο Κηπουρό και τον Ράφτη του Παναμά, διαβάζεται σαν λογοτεχνία παρά σαν genre. Η γραφή του le Carré δεν ανήκει στη λογοτεχνία είδους — είναι παναθρώπινη, άμεση και λυρική ταυτόχρονα, σκιαγραφεί και αναδεικνύει πρόσωπα που επηρεάστηκαν από τον Ψυχρό Πόλεμο, από τα γεγονότα στη Μέση Ανατολή, από την εισβολή στον Παναμά, ή που έπεσαν θύματα της Big Pharma.

Ο αείμνηστος πλέον John le Carré έγραψε για όλους. Με φιλοπερίεργη και διεισδυτική πένα άφησε ανεξίτηλα ίχνη στο χαρτί. Όσοι τα ακολουθήσουν θα ανακαλύψουν μιαν ιδιαίτερη και δυσεύρετη προσωπικότητα, έναν λογοτέχνη σπάνιο και διακριτικό, έναν μελετητή τής ανθρώπινης φύσης.

Αντίο John le Carré.

Αντίο David Cornwell.