Κόκκινο Μήλο, Άσπρο Κουμπί
Στο κατεξοχήν μουσικό διαδικτυακό ραδιόφωνο που φιλοξενεί αυτά εδώ τα κείμενα, αξίζει κατά καιρούς να γράφονται κάποιες γραμμές και για τα «ακούσματα» στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Μια τέτοια απόπειρα έγινε πριν από δύο και πλέον χρόνια· όπως όμως μου επισήμανε συστηματική αναγνώστρια που μένει μόνιμα στην Κροατία, ήταν ημιτελής. Στο κείμενο εκείνο χώρεσαν το μέγαρο μουσικής Λισίνσκι του Ζάγκρεμπ, τα “turbo-folk” λαϊκά που ακούγονται σε όλη την πρώην Γιουγκοσλαβία, καθώς και η εγχώρια και περιφερειακή ποπ που αναπτύχθηκε κυρίως μετά τους πολέμους της δεκαετίας τού ’90. Υπάρχει όμως κι ένα ακόμη σημαντικό είδος που θα ήταν παράλειψη να μη συμπεριληφθεί στις εμπειρίες από την περιοχή.
Όπως και το αντίστοιχο ελληνικό, έτσι και το «γιουγκοσλαβικό ροκ» (και λίγο ποπ) στην εποχή της αιχμής του γεφύρωσε τα δυτικά, μοντέρνα (τότε) μουσικά κύματα με την ανάγκη έκφρασης στην τοπική γλώσσα. Στην έως τώρα αναζήτηση ραδιοσταθμών στις οδικές μου διαδρομές στην πρώην Γιουγκοσλαβία, δεν έχω βρει σταθμούς που να ειδικεύονται στο συγκεκριμένο μουσικό ύφος. Ωστόσο, από τον χαρακτήρα του ταιριάζει μια χαρά, τόσο στους σταθμούς ξενόγλωσσου ρεπερτορίου όσο και σε αυτούς της σημερινής ελαφράς ποπ σε σερβική, κροατική ή βοσνιακή γλώσσα. Συχνά, λοιπόν, θα τύχει να ακούσεις κάτι που, ακόμη κι αν δεν το γνωρίζεις, σε ταξιδεύει στα χρόνια του ’80 (πιάνοντας και λίγο από τα 70s και τις αρχές των 90s).
Ελπίζοντας στην επιείκεια των αναγνωστών, που τους παρακαλώ να θυμούνται ότι δεν είμαι μουσικός, μουσικολόγος ή οπαδός κανενός από τους αναφερόμενους, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω εδώ τη δική μου πρόχειρη «ενδεκάδα» από καλλιτέχνες και σχήματα που μέχρι στιγμής έχω ξεχωρίσει, ζώντας τα τελευταία χρόνια στο Ζάγκρεμπ και το Σαράγεβο – και έχοντας ταξιδέψει σε τρεις ακόμη από τις γειτονικές χώρες (το Μαυροβούνιο θα περιμένει λίγο ακόμη). Η αναφορά γίνεται με αυστηρά αλφαβητική σειρά, με κριτήριο το επώνυμο ή αντίστοιχα την επωνυμία του συγκροτήματος, και δεν έχει αξιολογική σημασία ούτε τη μορφή αντίστροφης μέτρηση προς την κορυφή.
- Đorđe Balašević (Τζόρτζε Μπαλάσεβιτς). Σέρβος με κροατικές και ουγγρικές ρίζες από το Νόβισαντ της Βοϊβοντίνας (1953-2021), πρόσφατο θύμα πνευμονίας που πιθανολογείται ότι οφείλεται στον κορονοϊό. Επέλεξα το Kad Odem (1989) (Όταν Φύγω), χαρακτηριστικό του μελαγχολικού ύφους που χαρακτήριζε τον δημοφιλή αντιπολεμικό καλλιτέχνη.
- Bijelo Dugme (Μπιέλο Ντούγκμε· σημαίνει «άσπρο κουμπί»). Το συγκρότημα (1974-1989) του γνωστού μας Γκόραν Μπρέγκοβιτς, γεννημένου στο Σαράγεβο με κροατο-σερβική καταγωγή. Το τραγούδι Lipe Cvatu (1984) (Οι Φιλύρες Ανθίζουν), σε ρυθμό 7/8, δίνει μια πρόγευση του κράματος παραδοσιακής φόρμας και beat που γνωρίσαμε όλοι αργότερα.
- Zdravko Čolić (Ζντράβκο Τσόλιτς ή «Τσόλε»). Ο «Τομ Τζόουνς των Βαλκανίων», Ερζεγοβίνιος Σέρβος από το Σαράγεβο (1951-), κάτοικος Βελιγραδίου από το 1989 αλλά εξαιρετικά δημοφιλής και σήμερα στη γενέτειρά του. Με το Ti Si Mi U Krvi (1984) (Είσαι Στο Αίμα Μου) μπορώ να πω ότι θυμίζει αρκετά μπαλάντες από την ιταλική πλευρά της Αδριατικής. Το 1973 είχε εμφανιστεί και στη Γιουροβίζιον.
- Crvena Jabuka (Τσ’ρβένα Γιάμπουκα· σημαίνει «κόκκινο μήλο»). Το γκρουπ από το Σαράγεβο (1985-) συνεχίζει και σήμερα την παρουσία του, με σταθερό μέλος τον Βοσνιο-Κροάτη από το Μόσταρ, Ντράζεν Ζέριτς ή «Ζέρα». Το Tugo, Nesrećo (1987) (Θλίψη και Ατυχία) είναι, όπως και πολλά άλλα τραγούδια τους, τρυφερό και ταυτόχρονα ρυθμικό.
- Oliver Dragojević (Όλιβερ Ντραγκόεβιτς). Κροάτης από το Σπλιτ (1947-2018), πέθανε από καρκίνο. Ίσως ο κοντινότερος από πλευράς ύφους στην κυρίαρχη σήμερα κροατική ποπ, που «πατάει» πολύ στις δαλματικές πολυφωνικές μελωδίες (klape). Δείγμα των επιτυχιών του το Bez Tebe (1992) (Χωρίς Εσένα).
- Mate "Mišo" Kovač (Μάτε «Μίσο» Κόβατς). Κροάτης από το Σίμπενικ (1941-), με πολλές προσωπικές και οικογενειακές περιπέτειες και έντονη συναισθηματική εμπλοκή στα γεγονότα της δεκαετίας του 1990. Από τη γιουγκοσλαβική του εποχή διάλεξα το τραγούδι Ti Si Pjesma Moje Duše (1986) (Είσαι Το Τραγούδι Της Ψυχής Μου), διασκευή του “Seven Spanish Angels” (Willie Nelson & Ray Charles) – και σύνθημα που είδαμε δίπλα σε graffiti της αγαπημένης ομάδας Χάιντουκ σε τοίχους της Δαλματίας.
- Laibach (Λάιμπαχ). Δεν θα μπορούσε να λείπει από την ενδεκάδα μου το πρώτο συγκρότημα της πρώην Γιουγκοσλαβίας που άκουσα στη ζωή μου. Το industrial γκρουπ (1980-) από το Τ’ρμπόβλιε χρησιμοποιεί το γερμανικό όνομα της σλοβενικής πρωτεύουσας και, όχι τυχαία, διακρίθηκε μεταξύ άλλων με μια παρωδία (ή «εκτέλεση») γνωστού αυστριακού χορευτικού άσματος: Life is Life (1987).
- Leb I Sol (Λεμπ Ι Σολ· σημαίνει «ψωμί κι αλάτι»). Τζαζ-ροκ γκρουπ από τα Σκόπια (1975-), με επικεφαλής τον κιθαρίστα Βλάτκο Στεφάνοφσκι που ακολούθησε αργότερα πετυχημένη σόλο καριέρα. Διάλεξα μια οργανική διασκευή του παραδοσιακού τραγουδιού Jovano Jovanke (1986) (Γιάννα Γιαννούλα), γνωστού όπως πληροφορήθηκα και ανάμεσα στους σλαβόφωνους συμπατριώτες μας.
- Parni Valjak (Πάρνι Βάλιακ· σημαίνει «οδοστρωτήρας»). Συγκρότημα «κλασικού» ροκ από την κροατική πρωτεύουσα (1975-), με έντονα στοιχεία Scorpions – συμπεριλαμβανομένων των κατά καιρούς «αποχαιρετισμών» που ακολουθούνται από «επανασυνδέσεις». Τραγουδιστής ο Βορειομακεδονο-Κροάτης Αλεξάνταρ «Άκι» Ραχιμόφσκι από τη σερβική Νις. Ακούστε μεταξύ άλλων το Dođi (1993) (Έλα).
- Prljavo Kazalište (Π’ρλιάβο Κάζαλιστε· σημαίνει «βρόμικο θέατρο»). Γκρουπ από το Ζάγκρεμπ (1977-). Το όνομα του συγκροτήματος προέρχεται από επεισόδιο του, δημοφιλούς εδώ όσο και ο Μπλεκ, ιταλικού κόμικ “Alan Ford”. Από τη new wave φάση τους έμεινε στην ιστορία το εξαιρετικό Crno Bijeli Svijet (1980) (Ασπρόμαυρος Κόσμος).
- Psihomodo Pop (Ψυχομόντο Ποπ). Από το Ζάγκρεμπ και αυτοί (1983-), της πανκ σκηνής. Διάβασα ότι είχαν ανοίξει τις συναυλίες των Ramones σε Λιουμπλιάνα και Ζάγκρεμπ το 1990. Γνώριμο από το ραδιόφωνο το τραγούδι Frida (1988), γραμμένο όπως έμαθα όχι για τη Φρίντα Κάλο αλλά για μια ηρωίδα ραδιοφωνικού μυθιστορήματος (της παρωδίας sci-fi “Blentoni”) που είχε το ίδιο όνομα.
[ Φωτογραφία: Αφίσα από τη συναυλία των Laibach στο Λισίνσκι του Ζάγκρεμπ, το 2017 ].