Κυβέρνηση συγγενών και φίλων

Η πρόσφατη είδηση του διορισμού συγγενών και φίλων του γραμματέα της νεολαίας του ΣΥΡΙΖΑ σε θέσεις μετακλητών υπαλλήλων της Κυβέρνησης σίγουρα δεν εκπλήσσει. Πρόκειται για ακόμη ένα επιφαινόμενο της πολιτικής μας κουλτούρας, όπως αυτή έχει αναδειχθεί καθ’ όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο. Και βέβαια πρέπει να θυμόμαστε ότι στον πυρήνα της πρόσφατης οικονομικής κατάρρευσης της χώρας ενδημεί η νεοελληνική κουλτούρα, διαφορετικές όψεις της οποίας συναντούμε στη στρεβλή αντίληψη για το κράτος δικαίου, στην αναιμική κοινωνία των πολιτών και στην απουσία της ατομικής ευθύνης απέναντι στους θεσμούς και τους συμπολίτες μας.

Ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα (The Origins of Political Order, 2011) προσδιορίζει τις ρίζες της σύγχρονης πολιτικής ανάπτυξης στο αποτελεσματικό κράτος, το κράτος δικαίου και τη λογοδοσία των κυβερνώντων στους κυβερνωμένους. Και αντιδιαστέλλει το ευνομούμενο και αποτελεσματικό κράτος με το κράτος όπου κυριαρχούν οι προσωπικές σχέσεις. Χρησιμοποιώντας τον γνωστό όρο του κοινωνικού ανθρωπολόγου Έρνεστ Γκέλνερ, ο Φουκουγιάμα κάνει λόγο για την «τυραννία των ξαδέλφων», δηλαδή μία κοινωνία όπου τα διάφορα οικογενειακά, εθνοτικά και λοιπά κοινωνικά δίκτυα επικαθορίζουν τις σχέσεις ανάμεσα στους πολίτες και το κράτος. Στην πραγματικότητα, τα δίκτυα αυτά λειτουργούν με καθαρά προσοδοθηρική λογική απέναντι στα όσα επιτάσσει το γενικό συμφέρον. Υπονομεύουν την πολιτική και την οικονομική ανάπτυξη, στη βάση των οποίων βρίσκονται οι απρόσωπες σχέσεις.

Η πολιτική ιστορία της χώρας μας φαίνεται ένα ατέλειωτο γαϊτανάκι νεποτισμού, διακρίσεων και ευνοιοκρατίας, όπου παρελαύνει ένα πλήθος γιων, αδερφών, ξαδέλφων και κολλητών. Επιβεβαιώνουν τη ρήση του Στέλιου Ράμφου για τον «Ρωμιό, που συνταυτίζει το μέλλον με το ορατό αύριο [και] αποφασίζει με γνώμονα το άμεσο προσωπικό είτε οικογενειακό του συμφέρον» (Ιστορία στην κόψη του χρόνου, 2000). Στις παραδοσιακές κοινωνίες, όπως η δική μας, η ιδιωτική σφαίρα (κατεξοχήν χώρος ανάπτυξης της κοινωνίας των πολιτών) μονοπωλείται από την οικογένεια (συνήθως στη διευρυμένη μορφή της, το «σόι») και λειτουργεί συχνά ως παράγοντας κοινωνικής αδράνειας. Το κράτος αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως «αξία χρήσης». Φαίνεται έτσι να επιβιώνει ακόμη και σήμερα η βυζαντινή ανομία (οι νόμοι γίνονται σεβαστοί όταν μας εξυπηρετούν). Και, σε αυτό το πλαίσιο, το πελατειακό σύστημα αναδεικνύεται στο κύριο μέσο προώθησης των ατομικών και οικογενειακών συμφερόντων των πολιτών.

Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε ότι η πολιτική είναι πρωτίστως η διαχείριση των συμβόλων. Οι πολιτικές ελίτ πρέπει να λειτουργούν παραδειγματικά, προβάλλοντας πρότυπα ηγεσίας που στέκονται θαρραλέα απέναντι στις προκλήσεις των καιρών και δεν παρασύρονται από τις σειρήνες του πολιτικού κόστους, τις ευκολίες του λαϊκισμού και τους συμβιβασμούς της μετριότητας. Το πολιτικό προσωπικό οφείλει να πορευτεί με πυξίδα μία «ηθική της ευθύνης», η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με την ηθικολογία. Αντίθετα, η ηθική της ευθύνης βασίζεται στη συναίσθηση ότι στη δημόσια σφαίρα αξιολογούνται και κρίνονται συμπεριφορές, η σημασία των οποίων υπερβαίνει την προσωπική ηθική και αφορά τις δεοντολογικές συνιστώσες της πολιτικής συμβίωσης πάνω στις οποίες οικοδομείται το αναγκαίο κοινωνικό συμβόλαιο.

Ωστόσο, αν προσθέτει κάτι νέο στη σχετική συζήτηση το τελευταίο περιστατικό κυβερνητικού νεποτισμού, αυτό είναι η απροσχημάτιστα προβαλλόμενη δικαιολόγησή του: Διορίζουμε τους συγγενείς μας γιατί είμαστε αριστεροί. Και κάπως έτσι, στα μυαλά των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ, οι ιδέες της Αριστεράς, από θεωρίες προσανατολισμένες στη χειραφέτηση και στην κοινωνική εξέλιξη, μετατρέπονται σε εργαλείο πολιτικής νομιμοποίησης προνεωτερικών μορφών κοινωνικής οργάνωσης. Τούτο βέβαια είναι κάτι που ήδη γνωρίζαμε. Ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως αναδείχτηκε στα χρόνια της Κρίσης, αποτελεί μία συντηρητική πολιτική δύναμη που μάχεται να διατηρήσει ανέγγιχτες ορισμένες από τις πιο οπισθοδρομικές όψεις της ελληνικής κοινωνίας. Προσφέροντας πρόθυμα ιδεολογικό προκάλυμμα στην απόρριψη κάθε προσπάθειας εκσυγχρονισμού της χώρας.

Δυστυχώς, θα δούμε ακόμη πολλά.

[ Εικονογράφηση: Chris Moss ].