Labas rytas

«Έχω δει το μέλλον και δουλεύει». Αυτό τουλάχιστον υποστήριζε σε ένα γράμμα του το 1919 ο Αμερικανός δημοσιογράφος Lincoln Steffens, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι του στη Σοβιετική Ένωση. Επισκεπτόμενος για πρώτη φορά τη Λιθουανία, μία χώρα που ήταν για πενήντα χρόνια σοβιετική επαρχία, η αποστροφή του Steffens έχει έρθει αρκετές φορές στον νου μου — αν και μάλλον αποδίδω σε αυτήν ελαφρώς διαφορετικό περιεχόμενο.

Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, η Λιθουανία —και πάντως σίγουρα το Βίλνιους— δεν είναι ακριβώς αυτό που θα έλεγε κανείς η ιδανική πόλη για να ζεις: γκρι εγκαταλελειμμένα κτίρια, κουφάρια μιας άλλης εποχής, οικονομική στενότητα —αλλά όχι πλέον φτώχεια— και κρύο, πολύ κρύο. Δεν είναι να απορεί κανείς που όλοι οι Λιθουανοί που γνώρισα, από τη ρεσεψιονίστ του ξενοδοχείου μέχρι την υπεύθυνη του ιδρύματος που έκανε την παρουσίαση για την όποια ήρθα, είχαν έρθει τουλάχιστον μία φορά στην Ελλάδα για διακοπές.

Αλλά όλα αυτά δεν έχουν τόση σημασία γιατί οι Λιθουανοί διαθέτουν κάτι σημαντικότερο: το προνόμιο να προσβλέπουν σε καλύτερες μέρες, η αξία του οποίου ξεπερνά οποιαδήποτε άλλο πλεονέκτημα που μπορεί να διαθέτουν άλλες χώρες. Και αυτή η ματιά αισιοδοξίας και αυτοπεποίθησης που διέκρινα σε όλους τους Λιθουανούς με τους οποίους ήρθα σε επαφή μπορεί εύκολα να εξηγηθεί αν δει κανείς τα επιτεύγματα της χώρας τα τελευταία 25 χρόνια.

Όπως και οι υπόλοιπες χώρες της Βαλτικής, η Λιθουανία είχε μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης μία εν πολλοίς ομαλή μετάβαση στη δημοκρατία. Μετά από δύο δημοψηφίσματα σε διάστημα δύο ετών που αφορούσαν τη μορφή του πολιτεύματος, διαμορφώθηκε τελικά ένα σύστημα ημιπροεδρικής δημοκρατίας, με τον πρόεδρο της χώρας να διατηρεί αποφασιστικές αρμοδιότητες για θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, και την κυβέρνηση —στην οποία επικεφαλής είναι ο πρωθυπουργός— να επιλαμβάνεται των εσωτερικών υποθέσεων. Εξίσου επιτυχημένη ήταν τόσο η μετάβαση στην οικονομία στης αγοράς όσο και η πορεία της στη συνέχεια. Στην εικοσαετία 1995-2015, αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς, με την κατά κεφαλήν αύξηση του ΑΕΠ να φτάνει στο ίδιο διάστημα το 186% (PPP, World Bank).

Αν και το οικονομικό αυτό θαύμα ήταν αποτέλεσμα μίας σειράς πολιτικών που εφαρμόστηκαν στη διάρκεια αυτών των χρόνων, ορισμένες διαδραμάτισαν προεξάρχοντα ρόλο.

Η πρώτη ήταν η φορολογική της πολιτική. Η Λιθουανία είναι από τις λίγες χώρες που έχει υιοθετήσει flat tax 15%, ενώ το συνολικό φορολογικό βάρος για φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις ανέρχεται στο 29,5% τους ΑΕΠ της (Eurostat, 2015), το δεύτερο χαμηλότερο ανάμεσα στα κράτη μέλη τής ΕΕ. Η δεύτερη είναι η επένδυση στις νέες τεχνολογίες και ειδικότερα η έμφαση στην ευκολότερη και γρηγορότερη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Το δημόσιο wifi της Λιθουανίας θεωρείται το γρηγορότερο στον κόσμο, κάτι που διαπιστώνει κανείς αμέσως μόλις φτάσει στο αεροδρόμιο. Η τρίτη και ίσως η σημαντικότερη είναι η μεταφορά κρίσιμων αρμοδιοτήτων στους εξήντα δήμους της χώρας, οι οποίοι συγκροτούν και τις βασικές διοικητικές μονάδες. Η αποκέντρωση, μέσω της υιοθέτησης της αρχής της επικουρικότητας, εξοικονόμησε πόρους, βελτίωσε την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και κατέστησε πιο εύκολη τη διαδικασία ελέγχου των αποφάσεων από τους πολίτες. Εκτός αυτών, ένα λιθουανικό think tank, το Lithuanian Free Market Institute, αξιολογεί συστηματικά τους δήμους και τους κατατάσσει ανάλογα με την απόδοσή τους σε ένα σύνολο δεικτών. Η συγκεκριμένη έρευνα, που οποία διεξάγεται τα τελευταία έξι χρόνια, έχει προσελκύσει τα φώτα της δημοσιότητας, και έχει de facto καταστεί μοχλός πίεσης για τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Η Λιθουανία δεν είναι ένα ιδανικό μέρος — όχι μόνο για τους λόγους που αναφέρονται στην αρχή αυτού του σημειώματος, αλλά για λόγους που έχουν άμεσα ή έμμεσα σχέση με την πολιτική. Παραμένει από πολλές απόψεις μία συντηρητική χώρα —ο καθολικισμός αποδείχθηκε κάπως πιο ανθεκτικός από τον κομουνισμό—, ενώ οι σχέσεις της με τη Ρωσία είναι κάτι παραπάνω από τεταμένες. Είναι όμως μία χώρα που κατάφερε να λύσει τα βασικά προβλήματα με τα οποία ήρθε αντιμέτωπη και να προετοιμαστεί —όσο αυτό είναι εφικτό στον σημερινό κόσμο— για τις προκλήσεις του μέλλοντος. Διανύοντας μία περίοδο κατά την οποία σχεδόν όλες οι πολιτικές εξελίξεις έχουν αρνητικό πρόσημο —από το Brexit μέχρι την εκλογή Τραμπ και από την άνοδο της Λεπέν μέχρι τον δικό μας καθημερινό τραγέλαφο—, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα πράγματα δεν πηγαίνουν παντού και πάντα προς το χειρότερο. Η θεσμική και οικονομική οπισθοδρόμηση δεν είναι νομοτέλεια. Σε τελική ανάλυση, είναι αποτέλεσμα επιλογών. Και ως τέτοιο μπορεί να αλλάξει.

[ Για τον τίτλο: «Καλημέρα» στα λιθουανικά.  Φωτογραφία: εσωτερική αυλή του πανεπιστημίου του Βίλνιους, ένα από τα παλαιότερα στην Ευρώπη (ιδρύθηκε το 1579) ].