Laurent Binet, «HHhH»

Το «HHhH» είναι ακρωνύμιο της φράσης: «Himler’s Hirn heist Heydrich» («Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ»). Πόσο αντιεμπορικός τίτλος, γλωσσοδέτης. «Κατσίκι», «Γλυκούλης», «Χασάπης», «Ο Δήμιος της Πράγας», «Ο άνθρωπος με την σιδερένια καρδιά», «Το ξανθό κτήνος». Πόσα προσωνύμια για έναν άνθρωπο! Έναν άνθρωπο που υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα τέρατα που γέννησε η ανθρωπότητα. Δημιουργός της SD (Sicherheitsdienst), της τρομερότερης οργάνωσης του ναζισμού. Οργανωτής των Einsatzguppen (Τάγματα Ασφαλείας), υπεύθυνων για την εκκαθάριση των κατακτημένων περιοχών. Εμπνευστής και εκτελεστής της Τελικής Λύσης (Endlösung). Πρότυπο του Άρειου άντρα. Αυτός είναι ο Ράινχαρντ Τρίσταν Όιγκεν Χάιντριχ. Αδυσώπητος, σκληρός, με υπερβάλλοντα ζήλο και εργατικότητα για το καλό του κόμματος, φιλόδοξος. Θα ανελιχθεί στην ιεραρχία κερδίζοντας με τις ιδέες και την πετυχημένη εκτέλεσή τους την εύνοια του ίδιου του Χίτλερ, που θα τον ορίσει «Προστάτη του Ράιχ» (Reichprotektor) στην Τσεχοσλοβακία. Εκεί θα εξαλείψει σχεδόν κάθε νησίδα αντίστασης, αλλά παράλληλα δεν θα σταματήσει να δίνει λύσεις στα προβλήματα που προκύπτουν στο έργο ζωής του: την εξαφάνιση του εβραϊκού λαού. Κτηνώδεις, απάνθρωπες ιδέες θα γεννηθούν στο μυαλό του και θα εφαρμοστούν. Από το κίτρινο αστέρι, που θα έπρεπε να φορούν οι εβραίοι, μέχρι το πρόβλημα της λιποψυχίας των στρατιωτών από τις μαζικές εκτελέσεις. Επινόησε, εν πολλοίς, τους θαλάμους αερίων — η εφαρμογή στην αρχή ήταν πολύ απλή: φόρτωναν εβραίους σε ένα φορτηγό ερμητικά κλειστό και διοχέτευαν με έναν σωλήνα τα αέρια της εξάτμισης μέσα στο καμιόνι.

Το 1942 τα πράγματα ήταν ακόμα δύσκολα για τους συμμάχους. Στη Μ. Βρετανία, ο Τσόρτσιλ έψαχνε να βρει τρόπο να στείλει ένα μήνυμα αντίστασης ηχηρό μέχρι τα πέρατα της γης. Η πρόταση του πρωθυπουργού της ελεύθερης, εγκατεστημένης στο Λονδίνο, κυβέρνησης της Τσεχοσλοβακίας, του Μπένες, τον βρίσκει απόλυτα σύμφωνο. Ο ελεύθερος τσεχοσλοβακικός στρατός θα οργανώσει την «Επιχείρηση Ανθρωποειδές». Στόχος ο Χάιντριχ. Εκτελεστές του εγχειρήματος δύο αλεξιπτωτιστές: ο Τσέχος Γιαν Κούμπις και ο Σλοβάκος Γιόζεφ Γκάμπτσικ. Ήταν απαραίτητο οι εκτελεστές της αποστολής να είναι εκπρόσωποι των δύο κοινοτήτων, σύμβολα ενότητας της χώρας. Άψογα εκπαιδευμένοι, ξέρουν ότι μπορούν να βασιστούν μόνο στον εαυτό τους, όπως και ότι δεν θα γυρίσουν πίσω. Αυτή εδώ είναι μια αποστολή αυτοκτονίας.

Τόπος εκτέλεσης η Πράγα. Το άντρο του Κτήνους. Μια παραμυθένιας ομορφιάς πόλη με τα κάστρα και τα παλάτια της, τους καθεδρικούς ναούς και τα καφέ της. Μια πόλη που στενάζει περιμένοντας το μυθικό Γκόλεμ να πάρει εκδίκηση γυρνώντας τις νύχτες τα φιδογυριστά δρομάκια της. Όμως το Γκόλεμ ποτέ δεν θα εμφανιστεί. Ποτέ δεν θα διασχίσει τις στολισμένες με αγάλματα βασιλιάδων γέφυρες. Μόνο τα γκαργκόιλ παρακολουθούν άγρυπνα από ψηλά το δράμα της κατεχόμενης πόλης.

Ένα ιστορικό μυθιστόρημα έρχεται να προστεθεί στη βιβλιογραφία για τον Χάιντριχ. Θέμα δημοφιλές για τους ιστορικούς όσο και για τους συγγραφείς του fiction, ακόμα και για σκηνοθέτες. Πολλούς ενέπνευσε το τέλος του Κτήνους. Ο Φίλιπ Κερ στη «Μοιραία Πράγα» (Εκδόσεις Κέδρος) και ο Μαρκ Σλούκα με τον «Ορατό κόσμο» (Εκδόσεις Πάπυρος) είναι τα πιο πρόσφατα βιβλία που εξετάζουν τη διαβολική προσωπικότητά του. Ο Φριτς Λανγκ θα γυρίσει το 1943 με το ίδιο θέμα το φιλμ «Και οι δήμιοι πεθαίνουν». Το 1943 θα γυριστεί άλλη μια ταινία από τον Ντάγκλας Σερκ, το «Hitler’s madman». Θα ακολουθήσουν και άλλες ταινίες με τελευταία αυτή που περιμένουμε φέτος, το «Anthropoid» του Τζον Έλις.

Ποια η διαφορά σε αυτό το βιβλίο; Ο Laurent Binet δηλώνει από την αρχή κιόλας ότι θέλει να μιλήσει για μια πράξη ηρωισμού. Να κάνει γνωστούς δύο ανθρώπους που, ενώ είναι ήρωες στη χώρα τους, είναι παγκοσμίως άγνωστοι, αν και με την πράξη τους στέρησαν από τον Χίτλερ τον ικανότερο σύμμαχό του. Όμως και αυτός ο συγγραφέας θα υποκύψει στη γοητεία του «Ξανθού Κτήνους», όπως και ο αναγνώστης άλλωστε. Θα παρακολουθήσει τη ζωή του Χάιντριχ από τα παιδικά του χρόνια μέχρι το μοιραίο τέλος. Θα ανατριχιάσει διαβάζοντας αποσπάσματα όπως αυτό που του δίνει μια μητέρα το παιδί της για να το σώσει και διατάζει την εκτέλεση και τον δυο τους. Θα φρίξει για το πώς ξεκίνησαν οι θάλαμοι αερίων — ο Χίμλερ λερώθηκε με λίγο αίμα σε μια εκτέλεση και λιποθύμησε. Παράλληλα θα καρδιοχτυπήσει για τους δυο ήρωες, θα ζήσει τις ατυχίες τους, τη μετακίνηση από σπίτι σε σπίτι, την προετοιμασία. Θα φτάσει στην κορύφωση ασθμαίνοντας, καταβροχθίζοντας το βιβλίο σελίδα-σελίδα. Η εκτέλεση της επιχείρησης θα τον κρατήσει ξάγρυπνο. Μπροστά από τα μάτια του θα περάσουν κινηματογραφικά το αυτόματο Στεν που μπλοκάρει, η χειροβομβίδα που θα πέσει σε λάθος σημείο, η λυσσαλέα καταδίωξη στους δρόμους της Πράγας, το τραγικό τέλος μέσα στον ορθόδοξο ναό της πόλης κάτω από την πολύχρωμη βροχή από σπασμένα βιτρό. Θα τρομάξει με τα αντίποινα — μια και μόνο υποψία θα οδηγήσει στην ολοσχερή καταστροφή του χωριού Λίντιτσε: όλοι οι άντρες θα εκτελεστούν, τα γυναικόπαιδα θα οδηγηθούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα σπίτια θα ισοπεδωθούν και το νεκροταφείο θα βεβηλωθεί. Η λύσσα θα είναι τόση, που θα ρίξουν αλάτι στα χωράφια ώστε το χωριό να μην αναγεννηθεί ποτέ. Γύρω από την κεντρική ιστορία θα περάσει όλο το πολιτικό και στρατιωτικό κλίμα της εποχής. Κανείς δεν θα παραληφθεί.

Η διαφορά του βιβλίου είναι στον τρόπο γραφής. Ο Laurent Binet ανοίγει διαλόγους. Πρώτα με τον αναγνώστη, που τον καθιστά κοινωνό των ερευνών του και των προβληματισμών του: η Μερσεντές του Χάιντριχ τελικά ήταν σκούρα πράσινη ή μαύρη; Μετά, με την ίδια του την τέχνη, τη λογοτεχνία. Δηλώνει ότι περιφρονεί τη μυθοπλασία στα ιστορικά μυθιστορήματα, ότι αποσπά με ψέματα το ενδιαφέρον του αναγνώστη από τα γεγονότα. Γίνεται ο ίδιος ήρωας του μυθιστορήματος: ο αναγνώστης μαθαίνει πράγματα για την προσωπική του ζωή και το πώς σκέφτεται να συνεχίσει το βιβλίο. Οι εξομολογήσεις τον κάνουν τόσο οικείο σαν να σε έχει επισκεφτεί στο σαλόνι σου και να ζητά τη γνώμη σου για το πώς να συνεχίσει. Με το χιούμορ του και την ευφυέστατη γραφή του σε κάνει συνέταιρό του, δρομολογώντας την πορεία προς την κορύφωση του βιβλίου. Έτσι ο αναγνώστης βγαίνει από τον ρόλο του, συμπάσχει μαζί του. Το διάβασμα εξελίσσεται σε μια βιωματική κατάσταση, που οδηγεί τον αναγνώστη να ανασάνει με ανακούφιση όταν τελειώσει το βιβλίο. Η έρευνα στην οποία πήρε μέρος στέφθηκε με επιτυχία, το βιβλίο είναι καλό.

Ο Laurent Binet μόλις εφηύρε το μετα-ιστορικό μυθιστόρημα και δικαίως κέρδισε το βραβείο Goncourt πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα το 2010.

Ο Γιώργος Ξενάριος έκανε μια εξαιρετική μετάφραση, μεταφέροντας ιδανικά τον λόγο και την ατμόσφαιρα του βιβλίου, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος.