Με την υπογραφή μας

Όταν αγόραζα το Μέλλον, ο Θανάσης από τον Αναγνώστη, γνωρίζοντας την ευκολία μου στο να εκνευρίζομαι με ορισμένα αφηγήματα, με προειδοποίησε: «Δεν είστε στο ίδιο μήκος κύματος με τον Higgs». Κι έτσι πήγα διστακτικά να τον ακούσω να περιγράφει τον δικό του 21ο αιώνα. Και, ναι, προφανώς δεν είμαστε στο ίδιο μήκος κύματος. Aλλά ήταν μια υπέροχη, διαφωτιστικότατη συζήτηση, αυτή που εικονικά κάναμε στις 390 σελίδες του βιβλίου, με στιγμές που μπορεί να εξοργιζόμουν με την οπτική του, αλλά ακόμη περισσότερες παραγράφους που με έμαθαν δεδομένα, οπτικές, νέα ερωτήματα. Αυτό κάνει ο Higgs εδώ: αναρωτιέται για το πώς διαμορφώνεται το παρόν και τι να περιμένουμε από το μέλλον, ρωτάει, επιθυμεί να μάθει, ακούει, επεκτείνει τον συλλογισμό του και συνεχίζει να ρωτά, αναζητά το μισογεμάτο αλλά και το μισοάδειο του ποτηριού, επιστρέφει στον αρχικό πυρήνα της απορίας του και την επανατοποθετεί. Κοινώς: μαθαίνει. Και μαθαίνεις κι εσύ μαζί του. Μαθαίνεις τρόπους να βλέπεις το παρόν και το μέλλον. Κάνεις ένα συναρπαστικό ταξίδι, και ίσως πείθεσαι να δοκιμάσεις μια διαφορετική οπτική, πιο φωτεινή, σαν το εξώφυλλο του βιβλίου με όλα τα χρώματα της ίριδας.

Ο Higgs ξεκινά να διερευνήσει πόσο διαφορετικός είναι αυτός ο νέος κόσμος που ζούμε, αλλά και πόσο αναπόφευκτη είναι η μελλοντική δυστοπία που οι περισσότεροι αναπαράγουν/αναπαράγουμε. Εφόδιά του η έμφυτη περιέργεια και ο καταδεκτικός (υπερβολικά ίσως) νους. Αρχίζει με την απορία:

Γιατί δεν έχουμε μια κινηματογραφική ευτυχισμένη αναπαράσταση του μέλλοντος που να είναι της προκοπής, και μένουμε με τις νεροτσουλήθρες του Bill &Ted; Γιατί είναι ασαφή τα αισιόδοξα σενάρια, απλά γενικόλογα ευχολόγια;

Επιστρέφει λοιπόν στον τρόπο που αυτο-ορίζεται ο σύγχρονος άνθρωπος (από τους μύθους που θέτει, υλικούς και άυλους) για να εξηγήσει τον λόγο που αποτυγχάνουμε να σχηματοποιήσουμε ένα ουσιαστικό, σαφές, αίσιο μέλλον. Γιατί η επιστημονική φαντασία που παράγουμε δεν έχει άλλη βάση, παρά μόνο τις ανησυχίες του παρόντος μας.

Εστιάζει, για παράδειγμα, στην τεχνητή νοημοσύνη, περιγράφει πώς έχουν καταντήσει να γράφονται δημοσιογραφικά άρθρα από μια εικονική πένα, αποδέχεται την επίδρασή της σε θέσεις εργασίας, και αναλύει αυτά που ΔΕΝ μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη, και που δεν θα μπορεί να κάνει (ακόμη κι αν υπερεξελιχθεί): «Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αποπειραθεί να μιμηθεί το ύφος των καλύτερων συγγραφέων, μα δεν μπορεί να δημιουργήσει αφήγηση, ιστορία, δεν μπορεί να εκφράσει συναίσθηση, συνείδηση». Μα η τεχνητή νοημοσύνη ενδέχεται να αποδειχθεί υπερπολύτιμη στον εντοπισμό εξαφανισμένων παιδιών για παράδειγμα, αν εμείς την καθοδηγήσουμε έτσι. Γιατί εργαλείο μας θα είναι, όχι υπέρτατη οντότητα. Εξηγεί ο Higgs περαιτέρω ότι, στην ιστορία της ανθρωπότητας, επαναστάσεις έφεραν εξαφάνιση θέσεων εργασίας και επαναπροσδιορισμό αυτών των θέσεων, γέννηση νέων. Κι αμέσως μετά αρχίζει τη συναρπαστική εξιστόρηση της ευφυίας των χταποδιών, σε μια εντυπωσιακά φυσική νοητική ροή. Κι εκεί, εσύ ο αναγνώστης, σταματάς κι αρχίζεις να ψάχνεις πληροφορίες για τη νοημοσύνη των χταποδιών — το έχει αυτό ο Higgs, αυτή τη μεταδοτική περιέργεια/φιλομάθεια, στις επόμενες σελίδες άλλωστε θα συζητήσει γιατί τελικά δεν έχει ο καθένας αυτούς τους ατομικούς προωθητήρες που είχαμε δει στους Ολυμπιακούς του Λος Άντζελες το 1984. We were promised jetpacks κύριοι, τι συνέβη; (Τίποτε, απλά δεν ήταν χρήσιμοι και ασφαλείς).

Και ύστερα εστιάζει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: περιγράφει με ακρίβεια το επίπλαστο της εικόνας μας σε αυτά (αντίστοιχα των σοβαροφανών παλιών οικογενειακών φωτογραφιών, όλο πόζα και τα καλά μας ρούχα). Επισημαίνει το αναπόφευκτο της σύγκλισης προς το, ενίοτε αδιάφορο, μέσον, που έχουν όλοι οι αλγόριθμοί τους. Αλλά επισημαίνει και το πώς ένας ολόκληρος πραγματικός, όχι απαραίτητα αθώος, κόσμος συνεχίζει να κινείται έξω από αυτά. Θυμάται τον Τίμοθι Λίρι για να περιγράψει την υποκειμενική πραγματικότητα του καθενός, το «τούνελ πραγματικότητας» που αναγνωρίζει ως αληθινά δεδομένα που του ταιριάζουν επιμηκύνοντας έτσι το τούνελ και περιορίζοντας περαιτέρω τον ορίζοντα. Αλλά αναγνωρίζει, κλείνοντας το μάτι σε ορισμένους μυημένους, πως «τα έχει ήδη πει όλα για το μέλλον ο Στάνισλαβ Λεμ» και να τον ψάξουμε — και τα είπε επειδή ξεκινούσε όχι από τη μελλοντική τεχνολογία αυτή καθαυτή, αλλά από τους ανθρώπους που την ανέπτυξαν και τη χρησιμοποίησαν. Κι εκεί αφήνεις για λίγο το βιβλίο στην άκρη, ξαναβλέπεις το Solaris του Αντρέι, και επιστρέφεις στις αναζητήσεις του Higgs…

Κι αυτές οι αναζητήσεις είναι οι γενιές, που τόσο εντυπωσιακά αλλάζουν και τόσο δυσνόητες μας φαίνονται. Από τον σεξισμό του Breakfast Club του 1985 (αλλά για το τραγούδι δεν είπε τίποτε, βέβαια, έχει μέταλ κλίση...), που οι συνομήλικοί του μπορεί να βλέπουν με νοσταλγία μα οι σημερινοί νέοι βλέπουν με απορία για το βάρβαρο του «ήρωα». Οι μιλένιαλ, οι μπούμερ, οι γενιές X και Z, ο ατομικισμός, η ενσυναίσθηση: η υπερβολικά καλοπροαίρετη στάση του Higgs απέναντι στη γενιά του 21ου αιώνα. (Εδώ θα διαφωνούσαμε, θα με έλεγε αρτηριοσκληρυντικό, θα του έλεγα ότι χαϊδεύει ομάδες-στόχους για να φαίνεται επίκαιρος, αλλά θα αποδεχόμουν ότι προσπαθεί να κατανοήσει τις επόμενες γενιές, κι αυτό είναι αξιέπαινο).

Ακόμη περισσότερο όμως, οι αναζητήσεις του Higgs είναι το μέλλον ΜΑΣ. Στέκεται με θαυμασμό μεν μπροστά στη λογική του Elon Musk (δεν υπάρχει ανέφικτο), αλλά επεξηγεί επιστημονικά πως το μέλλον μας είναι στον πλανήτη Γη (γιατί να πάμε σε υπόγειες στοές στον Άρη, ας πάμε στην Ανταρκτική σε υπόγειες στοές). Και ψάχνει, εκτιμά, προτάσεις σωτηρίας του πλανήτη που κατοικούμε. Αναλύει πως ιδέες που μπορεί να φαντάζουν μεγαλόστομα σχέδια μπορεί μελλοντικά να εφαρμοστούν (προλαβαίνουμε) και να θεωρούνται αυτονόητες. (Ειδικά το εντυπωσιακό project Της Μισής Γης, όπου σταδιακά θα επιστρέφεται στη φύση ένα κομμάτι της Γης, μια πορεία όπου και το 1% θα αποτελεί νίκη και γιορτή και αισιοδοξία). Γιατί «η ανθρωπότητα αποτελεί κομμάτι του οικοσυστήματος του πλανήτη Γη».

Μα ο πολίτης, κάθε γενιάς, φτιάχνεται και από την πληροφορία που λαμβάνει. Και αναπόφευκτα ο Higgs θα εστιάσει κι εκεί, και αναπόφευκτα θα δώσει κι αυτός πληροφορία και είδηση χρωματισμένη από την εμπειρία του. (Και θα με βάλει να ψάχνω κάτι φουτουριστικές κοινότητες του Νταμανχούρ. Υπόγειους ναούς δεν βρήκα, Τζον, θα διαφωνούσαμε σφόδρα κι εδώ). Στον 21ο αιώνα, προφανές το συμπέρασμα, υπάρχει περίσσεια πληροφορίας και δυσχέρεια αξιολόγησης. Ταυτόχρονα, μετατράπηκε και η Silicon Valley από χώρος ονείρων σε χώρο παραγωγής αδίστακτων κερδοφόρων χειρισμών μαζών. Βοήθησε και η γνώση της νευρολογικής χημείας, των υποδοχέων ντοπαμίνης, των ερεθισμάτων που τους διεγείρουν, των αποτελεσμάτων από τη συστηματική υπερφόρτωσή τους. Αλλά παραμένει αισιόδοξος ο Higgs, όλοι οι χειρισμοί είναι αντιστρέψιμοι, ακόμη και το Facebook έγινε τιμιότερο, σου λέει. Κι ας αστοχεί ορισμένες φορές στις προσδοκίες του: πού να του εξηγούμε ότι το άλλο μεγάλο φαντασιακό του όραμα, το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, είναι προεκλογικός χαρτοπόλεμος εν Ελλάδι...

«Τον 20ό αιώνα, έπρεπε να ξεφύγεις από τον τόπο σου, τα κοινωνικά, οικογενειακά, θρησκευτικά δεσμά, για να ζήσεις ελεύθερος», λέει ο Higgs, ενθυμούμενος τον Σέιλορ από την Ατίθαση Καρδιά με το τζάκετ-σύμβολο της ατομικότητάς του. «Τώρα, αντίθετα, φεύγοντας από τον τόπο σου παραδίδεις και την ατομικότητά σου στο αχανές δίκτυο επαφών και πληροφοριών και αλληλεπίδρασης/αλληλεξάρτησης που χτίζει ο νέος κόσμος».

Σε κάθε γενιά υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Κάποιοι άνθρωποι ταίριαξαν τέλεια στην Αναγέννηση, ενώ άλλοι άκμασαν κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση. Και ο επερχόμενος κόσμος δεν θα είναι διαφορετικός. Ποτέ δεν θα υπάρξει απόλυτη ουτοπία ή δυστοπία. Υπάρχουν πάντα μόνο μεταβαλλόμενες, εναλλασσόμενες καταστάσεις.

Και ο Higgs αισιοδοξεί: σε πείθει πως αυτές οι καταστάσεις μπορούν να έχουν την υπογραφή μας.

Η μετάφραση του Ανδρέα Παππά αποτελεί επίτευγμα, πάνω σε ένα κείμενο πολυσύνθετης εξειδικευμένης ορολογίας.

[ Φωτ. ]