Μη επώδυνο ή ενοχλητικό

Προ ολίγων ημερών, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ εξέδωσε την απόφασή του στην υπόθεση Birchfield v. North Dakota (και ορισμένες συναφείς που συνεκδικάστηκαν). Η υπόθεση αφορούσε το ζήτημα των αλκοτέστ — αλλά δεν ήταν καθόλου απλή.

Στις ΗΠΑ, όπως και σε όλο σχεδόν τον πλανήτη, απαγορεύεται η οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ. Η συγκέντρωση του αλκοόλ μετριέται είτε στο αίμα είτε στον εκπνεόμενο αέρα και δεν πρέπει να υπερβαίνει το 0,08% (στην Ελλάδα ο νόμος προβλέπει ως όριο τα 0,50 γραµµάρια οινοπνεύματος ανά λίτρο αίµατος και τα 0,25 χιλιοστά του γραµµαρίου ανά λίτρο εκπνεόµενου αέρα). Το νομικό πρόβλημα αφορούσε τους πολιτειακούς νόμους (στις συγκεκριμένες υποθέσεις, των Πολιτειών Βόρεια Ντακότα και Μιζούρι, αλλά η απόφαση είναι παναμερικανικής εμβελείας) που υποχρέωναν τους οδηγούς να υποβληθούν σε εξέταση αίματος ή σε αλκοτέστ αναπνοής, αμέσως μόλις τυχόν συλλαμβάνονταν ως ύποπτοι για οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ. Η υποχρέωση επιβάλλεται συνήθως έμμεσα, με τη μορφή απειλούμενης ποινής (π.χ., αν δεν δεχτείς να κάνεις αλκοτέστ, επιβάλλεται πρόστιμο ή αυξημένη ποινή για το αδίκημα της οδήγησης σε κατάσταση μέθης).

Το Αμερικανικό Σύνταγμα, και συγκεκριμένα η Τέταρτη Τροποποίησή του, ορίζει τα εξής:

Το δικαίωμα του λαού να απολαμβάνει ασφάλεια σχετικά με το πρόσωπό του, την οικία του, και τα κινητά αντικείμενα που του ανήκουν, ενάντια σε μη εύλογες έρευνες και κατασχέσεις, δεν πρέπει να παραβιάζεται, και ένταλμα δεν θα εκδίδεται χωρίς τη συνδρομή πιθανής αιτίας που θα υποστηρίζεται από ένορκη ή άλλη βεβαίωση και που θα περιγράφει με σαφήνεια το σημείο που πρέπει να ερευνηθεί, καθώς και τα πρόσωπα ή πράγματα που πρέπει να δεσμευθούν. [The right of the people to be secure in their persons, houses, papers, and effects, against unreasonable searches and seizures, shall not be violated, and no Warrants shall issue, but upon probable cause, supported by Oath or affirmation, and particularly describing the place to be searched, and the persons or things to be seized].

Σύμφωνα με πάγια νομολογία, ο σκοπός της διάταξης αυτής είναι να προστατεύσει το δικαίωμα των ανθρώπων στην ιδιωτική ζωή (privacy right) και να τους προφυλάξει από αυθαίρετες κυβερνητικές εισβολές στην ιδιωτικότητά τους. Εξ ου και τέθηκε το ερώτημα εάν η επιβολή υποχρέωσης σε έναν οδηγό να υποβληθεί σε αιμοληψία ή αλκοτέστ αναπνοής χωρίς να υπάρχει ένταλμα έρχεται σε αντίθεση με το γράμμα και το πνεύμα της Τέταρτης Τροποποίησης.

Το Δικαστήριο αποφάσισε, με πλειοψηφία 5 δικαστών (των συντηρητικών Ρόμπερτς και Αλίτο, των προοδευτικών Μπράιερ και Κέιγκαν και του μετριοπαθούς δικαστή Κένεντι), ότι η Τέταρτη Τροποποίηση επιτρέπει το υποχρεωτικό αλκοτέστ (έστω και χωρίς ένταλμα) αμέσως μετά τη σύλληψη κάποιου για οδήγηση σε κατάσταση μέθης, αλλά ότι, αντίθετα αιμοληψία μπορεί να γίνει μόνο με δικαστικό ένταλμα ή με τη συναίνεση του οδηγού. Σύμφωνα με την πλειοψηφία, οι εξετάσεις αίματος είναι «εξαιρετικά σημαντικές προσβολές της ιδιωτικότητας», αφού περιλαμβάνουν τρύπημα του δέρματος του ανθρώπου και αφαίρεση ενός (έστω ελάχιστου) κομματιού από το σώμα του: το αίμα, επισημαίνουν οι δικαστές, είναι κομμάτι του οργανισμού. Αντίθετα, το αλκοτέστ δεν είναι «επώδυνο ή ενοχλητικό», σύμφωνα με το Δικαστήριο, ενώ ο εκπνεόμενος αέρας δεν είναι κομμάτι του ανθρώπινου οργανισμού. Όπως επισημαίνει η απόφαση, ο αέρας προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον, εισέρχεται στο σώμα με την εισπνοή και δεν μπορεί να παραμείνει εντός του σώματος για παραπάνω από μερικά δευτερόλεπτα, καθώς ο άνθρωπος κατά φυσική αναγκαιότητα πρέπει να εκπνέει συνεχώς.

Μειοψήφησε (όπως συχνότατα) ο δικαστής Τόμας, που θεώρησε ότι και η αναγκαστική αιμοληψία έπρεπε να θεωρηθεί επιτρεπτή για λόγους ανάγκης, καθώς επιβάλλεται η αιμοληψία να γίνεται άμεσα (χωρίς την καθυστέρηση που επιφέρει η υποχρέωση να εκδοθεί ένταλμα) επειδή η συγκέντρωση αλκοόλ στο αίμα μειώνεται όσο περνά η ώρα (το οινόπνευμα «μεταβολίζεται» από τον οργανισμό). Μειοψήφησαν επίσης, από την ανάποδη, οι δικαστές Σοτομαγιόρ και Γκίνσμπεργκ, για τις οποίες ακόμη και τα αλκοτέστ αναπνοής δεν θα πρέπει να γίνονται χωρίς δικαστικό ένταλμα. Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησε η απόφαση της πλειοψηφίας για να απαντήσει στις δικαστές Σοτομαγιόρ και Γκίνσμπεργκ ήταν ότι η τυχόν απαίτηση εντάλματος και για το αλκοτέστ αναπνοής θα ήταν ιδιαίτερα επιβαρυντική για τα δικαστήρια. Μόνο το 2014 έγιναν στις ΗΠΑ 1,1 εκατομμύριο συλλήψεις για οδήγηση σε κατάσταση μέθης. Εάν απαιτείτο ένταλμα για να γίνει απλό αλκοτέστ αναπνοής σε κάθε περίπτωση, οι δικαστές που εκδίδουν τα εντάλματα θα πνίγονταν από τον όγκο των αιτήσεων — ειδικά σε αγροτικές και αραιοκατοικημένες περιοχές, όπου ο κάθε δικαστής καλύπτει μεγάλες εδαφικές περιφέρειες και είναι δύσκολο να είναι διαθέσιμος 24 ώρες το εικοσιτετράωρο.

Η συζήτηση αυτή είχε προκαλέσει και γέλια κατά την εκδίκαση της υπόθεσης τον Απρίλιο. Όταν ο δικηγόρος της Βόρειας Ντακότα ισχυρίστηκε ότι ήταν «πιο δύσκολο να βρει κάποιος τον δικαστή στο τηλέφωνο» στις αγροτικές περιοχές από ό,τι στις μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές, ο δικαστής Κένεντι παρενέβη: «Γιατί είναι πιο δύσκολο να βρεις κάποιον στο τηλέφωνο σ’ ένα χωριό από ό,τι σε μια πολυσύχναστη πόλη; Νόμιζα ότι οι άνθρωποι στα χωριά κάθονται όλη μέρα περιμένοντας το τηλέφωνο να χτυπήσει» («I thought people in the rural areas were sitting waiting for the phone to ring»). Το αστείο έχει να κάνει με τα στερεότυπα για τον κόσμο της «βαθιάς» Αμερικής που είναι τόσο προσφιλή στους ανθρώπους των μεγαλουπόλεων.

Με την απόφαση αυτή, που παράγει συνταγματικής ισχύος αποτέλεσμα σε όλες τις ΗΠΑ, η αστυνομία επιτρέπεται να υποχρεώνει τον οδηγό να υποβληθεί σε αλκοτέστ αναπνοής αλλά όχι σε αιμοληψία. Για την τελευταία, εάν ο οδηγός δεν συναινεί, απαιτείται δικαστικό ένταλμα.

ΥΓ. Σημειωτέον ότι στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, ο έλεγχος με αλκοτέστ αναπνοής είναι υποχρεωτικός (ο οδηγός δεν έχει δικαίωμα να αρνηθεί), ενώ σε περίπτωση θανατηφόρου τροχαίου ατυχήματος είναι υποχρεωτική και η αιμοληψία χωρίς να απαιτείται ειδική δικαστική άδεια.