Μη φοβάσαι, μίλα!

Ομοφοβικό και τρανσφοβικό μπούλινγκ σήμερα το θέμα μας. Σχολικός εκφοβισμός με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα και έκφραση φύλου, ή, αν θέλετε, τραμπουκισμός και νταηλίκι, πιο λαϊκά.

Γιά να το ξεψαχνίσουμε όμως λίγο το θέμα…

Ο εκφοβισμός, γενικά, μπορεί να οριστεί σαν μια επιθετική, σκόπιμη πράξη ή συμπεριφορά που εκδηλώνεται από ένα άτομο ή μία ομάδα ατόμων συχνά με επαναλαμβανόμενο τρόπο,  έχει διάρκεια και κλιμάκωση, απευθύνεται σε ένα άτομο (ή σε μία ομάδα ανθρώπων) που δεν μπορεί να υπερασπιστεί εύκολα τον εαυτό του, ή που η ασυνείδητη ή συνειδητοποιημένη ιδιότητά του λόγω προκαταλήψεων ή στερεοτύπων το θέτει σε θέση αδυναμίας. Κατηγοριοποιείται σε φυσικό εκφοβισμό (χειρονομίες, σπρώξιμο, επίδειξη φυσικής δύναμης ή και φυσική, σωματική βία), λεκτικό (εκβιασμός, ταπείνωση, καταπίεση, προσβολή, βρίσιμο) και έμμεσο (χειραγώγηση ή και συστηματική εξαίρεση του προσώπου από τις δραστηριότητες μιας ομάδας, για παράδειγμα). Υπάρχει, πλέον, και ο ηλεκτρονικός που ανθεί στις μέρες μας.

Ας μη χαθούμε όμως στους ορισμούς. Ένας από τους λόγους που μπορεί να ασκείται μπούλινγκ, είναι η σεξουαλικότητα ή και η ταυτότητα ή έκφραση φύλου ενός παιδιού. Πόσες φορές άλλωστε δεν βλέπουμε ένα παιδί να λοιδορείται για το πόσο άντρας ή το πόσο γυναίκα είναι. Αν είναι κουνιστό ή πολύ ανδροπρεπές. Ο πιο χαρακτηριστικός τρόπος είναι το κράξιμο. Ιδιαίτερα σε πολύ μικρές ηλικίες, που εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε με ευκολία και βεβαιότητα να μιλήσουμε για σεξουαλικότητα ή για ταυτότητα φύλου, η έκφραση του φύλου και τα στερεότυπα που τη συνοδεύουν είναι ο κύριος λόγος για το μπούλινγκ που —όπως καταγράφουν πολλές έρευνες— θερίζει εκεί έξω.

Μία εξ αυτών είναι και η πολύ πρόσφατη έρευνα που πραγματοποίησε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA), σε σχέση με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι LGBTQI στην Ευρώπη. Έχει μία επιπρόσθετη αξία, καθώς σε αυτήν απάντησαν περίπου 100 τρανς από την Ελλάδα. Εκεί θέλω να επικεντρώσω, καθώς ναι μεν τα ποσοστά είναι πολύ μεγάλα για τους LGBQTI, αλλά όσον αφορά τους τρανς γιγαντώνονται.

Έτσι λοιπόν, το 26% των τρανς ανθρώπων στην Ελλάδα απάντησε στην έρευνα της FRA πως βίωσε διακρίσεις στο χώρο της εκπαίδευσης τους τελευταίους 12 μήνες. Η εικόνα αυτή γίνεται ακόμη πιο ζοφερή όταν μόνο το 9% απαντά πως έχει θετική εικόνα στο σχολικό περιβάλλον (το 29% έχει μικτή, ενώ το 51% καταφανώς αρνητική). Αυτό από μόνο του τα λέει όλα. Δεν θα αναλωθώ σε περιπτωσιολογία, απλώς θα αναφέρω τη χαρακτηριστική περίπτωση μίας τρανς γυναίκας που ο συμμαθητής της την περιέλουσε με βενζίνη και έπαιζε με τα σπίρτα δίπλα της, ενώ η διεύθυνση του σχολείου δεν έκανε τίποτε για να αποτρέψει τις ακραίες διακρίσεις και τη βία που δεχόταν.

Αμηχανία, ντροπή, μοναξιά, απομόνωση, φόβος πως αυτό θα ξανασυμβεί, αίσθημα πως «εγώ φταίω» και όχι ο θύτης, αισθήματα φυγής ή ακόμη και απόπειρες αυτοκτονίας, καταγράφουν άλλες έρευνες για το μπούλινγκ στο σχολικό περιβάλλον.

Τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι πολλά και οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες, καθώς για να αντιμετωπίσουμε αυτό το ιδιαίτερα σοβαρό θέμα πρέπει να το πλησιάσουμε σε τρεις άξονες: τα παιδιά, τους καθηγητές, τους γονείς. Σε όλο το φάσμα του. Και δεν έχω την άποψη πως η καταστολή θα μας βοηθήσει ιδιαίτερα, παρά μόνο όταν η κατάσταση τείνει να ξεφεύγει. Περισσότερο θα μας βοηθήσει η συζήτηση. Να προλάβουμε τις καταστάσεις. Να μιλήσουμε για το φύλο και την έκφρασή του. Τα στερεότυπά του. Να μη μιλάμε γενικά για εκφοβισμό, αλλά να διατυπώνονται ξεκάθαρα οι αιτίες του. Διότι ο σχολικός εκφοβισμός λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας και έκφρασης φύλου είναι ίσως ο πιο υπόγειος, καθώς τα παιδιά αυτά φοβούνται να προσφύγουν για βοήθεια στους γονείς ή στους εκπαιδευτικούς — αφού, για να το κάνουν, θα πρέπει να αποκαλύψουν την ταυτότητά τους (coming out) ή απλώς επειδή φοβούνται την απόρριψη.

Μπορούν να προταθούν πολλά από αυτά που ονομάζουμε θεσμικά μέτρα (σεμινάρια προς τις εκπαιδευτικές κοινότητες και διάφορα άλλα), πέρα όλων όμως αυτό που θα μας βοηθήσει είναι να μιλάμε περισσότερο ανοικτά. Στα σχολεία, στην οικογένεια, παντού.

Η σιωπή είναι ο νούμερο ένα εχθρός.