Μισγάγγειες και ζαρντινιέρες

Δεκαοχτώ στους είκοσι νομούς της Κροατίας συνορεύουν με γειτονικές χώρες. Το σχήμα Λ της χώρας, απότοκο ιστορικών διεργασιών (και κυρίως της οθωμανικής παρουσίας στη σημερινή Βοσνία), καθιστά ιδιαίτερα εύκολο το να την εγκαταλείψεις από ξηράς ― όπου κι αν βρίσκεσαι, το πολύ σε 50 χιλιόμετρα συναντάς τουλάχιστον ένα σύνορο. Η πιο εκτεταμένη μεθόριος είναι με τη Βοσνία: 931 χιλιόμετρα, τα μισά περίπου σε μισγάγγειες ποταμών. Όταν «μεθαύριο» η Κροατία ενταχθεί στο Σένγκεν ―ένας χρονικός κινούμενος στόχος αυτό το «μεθαύριο», τώρα με το προσφυγικό―, ο έλεγχος των εισόδων από την εν μέρει μουσουλμανική χώρα θα αποτελεί τον νούμερο ένα πονοκέφαλο των συνοριοφυλάκων.

Προς το παρόν, η πίεση εντοπίζεται στην αντίθετη πλευρά. Το μποτιλιάρισμα των συνόρων Κροατίας-Σλοβενίας, στη σημερινή γραμμή Σένγκεν, αποτελεί το μόνο σταθερό περιεχόμενο των ενημερωτικών δελτίων για την κίνηση στους δρόμους, όλες τις εποχές ― και ιδίως τα καλοκαίρια. Τα εκατομμύρια τουριστών που συρρέουν οδικώς προς τις ακτές της ανατολικής Αδριατικής προϋπολογίζουν από φέτος ακόμη μεγαλύτερη σπατάλη χρόνου και καυσίμων στην Μπρεγκάνα και στα άλλα «καυτά σημεία». Αιτία, η εφαρμογή αυστηρότερων ελέγχων στα διαβατήρια των Ευρωπαίων πολιτών κατά την είσοδο ή έξοδο από τον ενιαίο ελεγχόμενο χώρο.

Την κατάσταση περιπλέκουν οι διακυμάνσεις των σχέσεων μεταξύ Κροατίας και Σλοβενίας. Αντίθετα με ό,τι θα περίμενε κανείς από δύο χώρες που σχεδόν ταυτόχρονα αποσχίστηκαν από την παλιά ομοσπονδία, τα μεταξύ τους σύννεφα δεν λείπουν. Η ένταξη της Κροατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήρθε μόνο μετά από συμφωνία για διαιτησία στη διαμάχη περί των χωρικών υδάτων: οι Σλοβένοι διεκδικούν διάδρομο που θα τους δίνει απευθείας πρόσβαση στα διεθνή νερά της Αδριατικής, κάτι που οι Κροάτες αρνούνται, επικαλούμενοι την αρχή της μέσης γραμμής. Το πόρισμα της διαιτησίας αναμένεται στις 29 Ιουνίου, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσει την τελεσίδικη λύση. Μαζί με την εκκρεμότητα παρατείνεται και η δυσπιστία, που ―όσον αφορά τη διαχείριση της συνοριακής κίνησης― εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους. Οι δύο πλευρές διαφωνούσαν ως προς την αιτία και τον τρόπο αντιμετώπισης των καθυστερήσεων, με αποτέλεσμα να συγκληθεί έκτακτη σύσκεψη για το θέμα με συμμετοχή του Γιούνκερ και των δύο πρωθυπουργών στο τέλος Απριλίου. Παρά τη συμφωνία που επετεύχθη, πρόσφατα δημοσιεύματα πάνε να ρίξουν πάλι λάδι στη φωτιά, μιλώντας για ενδεχόμενη κατάργηση των κοινών ελέγχων στους μεγάλους σταθμούς ― μέτρο που είχε εισαχθεί το 2013 ως δείγμα φιλικής συνεργασίας, που όμως σήμερα κρίνεται από κάποιους ως «μη αποτελεσματική».

Όσοι κατοικούμε στο Ζάγκρεμπ, πάντως, έχουμε τον τρόπο μας να παρακάμπτουμε τις ουρές. Μαζί με τις τεράστιες εγκαταστάσεις επί του αυτοκινητοδρόμου Ε-70, η Μπρεγκάνα έχει και ένα δεύτερο σημείο ελέγχου, μερικές εκατοντάδες μέτρα δυτικότερα. Το ομώνυμο χωριό ήταν κάποτε ενωμένο με το γειτονικό Σλοβένσκα Βας. Ακόμη και μετά την ανεξαρτησία, ο Κροάτης της Μπρεγκάνα μπορούσε να πεταχτεί για μια μπίρα στην ταβέρνα Kalin, δείχνοντας τα χαρτιά του στο φυλάκιο και περνώντας από το άνοιγμα ανάμεσα στις ζαρντινιέρες, που οριοθετούσαν την είσοδο στη Σλοβενία. Παρόλο που σήμερα αυτό το γραφικό πέρασμα έχει περιφραχθεί κανονικά, η διέλευση από τον διλώριδο δρόμο έχει αισθητά μικρότερη κίνηση, δίνοντάς μας την ευκαιρία να πεταγόμαστε για έναν καφέ «στο εξωτερικό» σε λιγότερο από μισή ώρα.

Ίσως δεν θα έπρεπε να βάλω τα εισαγωγικά. Η διαφορετικότητα της Σλοβενίας δεν αργεί να γίνει αισθητή. Ο Σάβος του Βελιγραδίου και του Ζάγκρεμπ είναι ένας διαφορετικός ποταμός στον άνω ρου του: η φιδωτή, καμπίσια διαδρομή που συναντάς στην Κροατία δίνει τη θέση της σε στενή και δασωμένη κοιλάδα. Κάστρα με γερμανικά ονόματα όπως Ράιχενμπουργκ δεσπόζουν στην περιοχή γύρω από τη Σέβνιτσα, γενέτειρα της πρώτης κυρίας των ΗΠΑ ― όπου μαζί με το αδιάφορο παγωτό “Melanija” μπορεί κανείς να αγοράσει και ειδική σειρά τροφίμων και άλλων αναλωσίμων προϊόντων μάρκας “First Lady” στο πανέμορφο φρούριο της πόλης. Ίσως το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα σε αυτή τη γωνιά της Σλοβενίας είναι η συνύπαρξη γοτθικού ρυθμού εκκλησιών με φουγάρα εργοστασίων, μέχρι και με πυρηνικό σταθμό παραγωγής ενέργειας. Σκέφτεσαι ότι δεν είναι τυχαίο που αυτή η πρώην ομόσπονδη δημοκρατία ―με κατά κεφαλήν ΑΕΠ κοντά στο ελληνικό ή και παραπάνω, ήδη από την εποχή της Γιουγκοσλαβίας― ήταν η πρώτη από τις όμοιές της που μπήκε, όχι μόνο στο Σένγκεν, αλλά και στην Ευρωζώνη, μέχρι και στον ΟΟΣΑ.

Είναι μεγάλη η συζήτηση για το πού σταματούν τα Βαλκάνια. Συχνά λέγεται ότι η Σλοβενία ―λόγω της οικονομικής, κυρίως, ιδιαιτερότητας που περιγράφηκε νωρίτερα― δεν ανήκει σε αυτά, ενώ η Κροατία μόνο εν μέρει. Άλλοι, πάλι, εξετάζουν γεωγραφικούς παράγοντες (π.χ., «Τα Βαλκάνια σταματούν στον Σάβο») ή ιστορικούς, όπως το πόσο βόρεια έφτασαν οι επιδρομές των Οθωμανών ― κατά μία εκδοχή, το όριο ήταν η κωμόπολη Κοστάνιεβιτσα, εντός Σλοβενίας.

Όπως κι αν την αποκαλέσεις την περιοχή μας, αν θέλεις να μιλήσεις για σύνορα ―είτε έχουν τη μορφή μισγάγγειας, είτε ζαρντινιέρας―, βρίσκεσαι στο κατάλληλο μέρος.