Μουσουλμάνοι νεκροί στη χώρα της Αντιγόνης

«Το πρόβλημα βρίσκεται μπροστά μας και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε. Κάπου πρέπει να ταφούν και οι άνθρωποι αυτοί. Δεν είναι δυνατόν να τους στέλνουμε στην Ξάνθη». Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γ. Μπουτάρης αναγνωρίζει, ορθά, για άλλη μια φορά την ανάγκη να δημιουργηθεί νεκροταφείο για μουσουλμάνους. Γιατί τώρα; Κάποιοι από τους πρόσφυγες που ζουν εδώ μοιραία θα φτάσουν στο τέλος της ζωής τους. Ήδη κάποιοι πέθαναν και έπρεπε να λυθεί το πρακτικό θέμα του ενταφιασμού τους.

Όμως το πρακτικό πρόβλημα υπάρχει εδώ και δεκαετίες. Από τα μέσα της του ’50 και του ’60 περίπου, πολλές οικογένειες μουσουλμάνων μετανάστευσαν από τη Δυτική Θράκη στη Θεσσαλονίκη για να αναζητήσουν ένα μεροκάματο. Σήμερα στην πόλη και τις γύρω περιοχές ζουν περίπου 4.500 μουσουλμάνοι με καταγωγή από τη Δυτική Θράκη. Πού έθαβαν τους ανθρώπους τους τόσα χρόνια; Μίσθωναν μια νεκροφόρα για τον νεκρό, και ξεκινούσε το καραβάνι των συγγενών με ιδιωτικά αυτοκίνητα για την Ξάνθη, την Κομοτηνή ή την Ορεστιάδα, γιατί δεν υπάρχει άλλο μουσουλμανικό νεκροταφείο σε ακτίνα 250 χιλιομέτρων. Στην παράδοση του Ισλάμ, το σώμα του νεκρού πρέπει να θαφτεί μέσα σε 24 ώρες και κάτω από ορισμένες συνθήκες. Σε εποχές προ Εγνατίας Οδού, αυτό ήταν ταξίδι μιας ημέρας — μιας ημέρας ούτως ή άλλως φορτισμένης και φορτωμένης με πόνο για τους οικείους του νεκρού. Για να μη μιλήσουμε για τα επιπλέον έξοδα, πέραν αυτών που συνεπάγεται η κηδεία. Στη Θράκη θαβόταν ο νεκρός, κι ας είχε ζήσει όλα του τα χρόνια στη Θεσσαλονίκη, κι ας ήταν εδώ οι οικείοι του. Κι ύστερα; Πόσο εύκολη ήταν η επίσκεψη των συγγενών στο νεκροταφείο για τα δέοντα που επιτάσσει η θρησκεία ως τιμή στους νεκρούς;

«Είναι σωστή η σκέψη ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένας χώρος ταφής για τους πρόσφυγες, όμως τι έκανε η πολιτεία όλα αυτά τα χρόνια και για τους Έλληνες πολίτες, μουσουλμάνους στο θρήσκευμα;» μου έλεγε τις προάλλες με παράπονο ένας μουσουλμάνος που γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Η πολιτεία έκανε αυτό που κάνει συνήθως σε τέτοια θέματα. Πετούσε την μπάλα στην κερκίδα. Έπαιζε μονίμως καθυστερήσεις. Έβαζε μπροστά την εκκλησία, που πάντα είχε αντιρρήσεις, είτε τις εξέφραζε δημοσίως είτε όχι. Από κοντά και ο εσμός των φασιστο-site που προειδοποιούσε ότι ταφή χωρίς τελετουργικό δεν γίνεται (!) άρα το νεκροταφείο θα φέρει τον ιμάμη και το τζαμί, κατά συνέπεια και την καταστροφή του έθνους.

Το 2005, ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος έλεγε απευθυνόμενος σε μετανάστες συνδαιτυμόνες και επευφημούμενος από αυτούς: «Όσα δικαιώματα έχουμε εμείς, θέλουμε να έχετε και εσείς. Ήρθατε στη χώρα μας, και πρέπει να βρείτε την αγάπη μας, την υποστήριξη τη βοήθειά μας». Η Ιερά Σύνοδος είχε αποφασίσει από τότε να παραχωρήσει στη μουσουλμανική κοινότητα μία έκταση αρκετών στρεμμάτων στο Σχιστό προκειμένου να ανεγερθεί μουσουλμανικό νεκροταφείο. Μόλις τον Απρίλιο του 2016, η Διαρκής Ιερά Σύνοδος, υπό τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, κατόπιν αιτήματος της Πολιτείας, «αποφάσισε να συναινέσει, ώστε εντός της εκτάσεως, την οποία η Εκκλησία της Ελλάδος είχε παραχωρήσει το 1992 και σήμερα λειτουργεί ως διαδημοτικό κοιμητήριο Σχιστού, να διατεθεί τμήμα 20 στρεμμάτων για τον ενταφιασμό μουσουλμάνων».

Στη Θεσσαλονίκη, επί Παπαγεωργόπουλου, η Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων δρομολογούσε από το 2010 (και ακόμα το δρομολογεί ως φαίνεται) τις διαδικασίες για τη δημιουργία μουσουλμανικού νεκροταφείου στη Θεσσαλονίκη. Το 2013 η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας είχε διατυπώσει το αίτημα στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης (έγγραφο ΠΕΔΚΜ/ΤΠ/19-9-2013 για παραχώρηση χώρου για μουσουλμανικό νεκροταφείο) και το μόνο που απέμενε για να προχωρήσει το θέμα του νεκροταφείου (σύμφωνα με τον δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γ. Μπουτάρη) ήταν η συμφωνία με τον μητροπολίτη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως. Το αίτημα υποβλήθηκε εκ νέου τον Ιανουάριο του 2016 από την ΠΕΔ Κ. Μακεδονίας, ενώ ο δήμος Θεσσαλονίκης ήδη έχει ζητήσει από τις αρμόδιες δημοτικές υπηρεσίες να προετοιμάσουν εισήγηση για τη δημιουργία τμήματος αλλοθρήσκων στον χώρο των κοιμητηρίων Αναστάσεως του Κυρίου.

Σήμερα βρισκόμαστε ξανά στο ίδιο σημείο. Πού να γίνει το νεκροταφείο; Μπορεί το μουσουλμανικό νεκροταφείο να γίνει εντός του χριστιανικού; Μπορούν να συνυπάρχουν, έστω ως νεκροί, άνθρωποι διαφορετικού θρησκεύματος στον ίδιο χώρο; Και, τελικά, ποιος είναι ο ρόλος της πολιτείας σε όλα αυτά; Ρυθμίζει ή απλώς παρατηρεί;

Σε όλα αυτά ήρθε να προστεθεί και ένα ακόμη στοιχείο, που κάνει τα πράγματα πιο περίπλοκα. Τα νεκροταφεία τα διαχειρίζονται οι δήμοι, όχι οι διάφορες θρησκευτικές κοινότητες. Οι διαθέσιμες θέσεις στο δυτικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης είναι λιγοστές και πλέον οι εκταφές γίνονται σε τέσσερα χρόνια, από τα έξι που γίνονταν παλαιότερα (τρία έτη προβλέπει ο νόμος και δίνεται παράταση ενός έτους, με το αζημίωτο πάντα). Όμως στη μουσουλμανική θρησκεία δεν επιτρέπεται εκταφή νεκρών. Άρα; Οι μουσουλμάνοι θα είχαν περισσότερα δικαιώματα από τους χριστιανούς, που ξεθάβονται στα τέσσερα χρόνια; Από την άλλη, όσο δεν υπάρχει διαχωρισμός κράτους-εκκλησίας στην Ελλάδα, οι μη χριστιανοί είναι ντε φάκτο μη ευνοημένοι όσο είναι ζωντανοί, οπότε, ναι, θα μπορούσαν να έχουν περισσότερα δικαιώματα ως νεκροί.

Πέρα από τις τεχνικές (και συχνά μακάβριες) πτυχές του, το θέμα σχετίζεται πρωτίστως με την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χρόνια τώρα συζητούμε για κάτι που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο. Οι Έλληνες μουσουλμάνοι είναι πολίτες που έχουν τις ίδιες φορολογικές υποχρεώσεις αλλά όχι τα ίδια δικαιώματα με τους χριστιανούς, επειδή δεν ακολουθούν την «επικρατούσα θρησκεία» στην Ελλάδα. Αλλά το δικαίωμα δεν συνδέεται καν με τις φορολογικές υποχρεώσεις, ούτε με το αν ο νεκρός είναι Έλληνας πολίτης χώρας ή όχι. Μιλάμε για το στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα, την τελευταία επιθυμία ενός ανθρώπου για το πώς θέλει να ταφεί, σε μια πόλη που έχει κοιμητήριο για Ινδούς, Ρώσους, Σέρβους, Άγγλους και Γάλλους — σε μια χώρα που κάθε καλοκαίρι γεμίζουμε τα αρχαία θέατρα για να απολαύσουμε την Αντιγόνη του Σοφοκλή να μάχεται για να θάψει τον αδελφό της όπως του πρέπει.

[ Εικονογράφηση: Alina Gallo (2013) ].