«Νέο κράτος» χτισμένο με υλικά του 19ου αιώνα

Λίγο μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, στο όχι τόσο μακρινό τελικά 1830, ο Ιωάννης Καποδίστριας θέτει δύο στόχους για τον μετασχηματισμό της παλιάς οθωμανικής επαρχίας σε κράτος: τη συγκρότηση ενός τακτικού στρατού και την κεντρική οργάνωση του συστήματος Εκπαίδευσης, ακολουθώντας επί της ουσίας τη γραμμή διοίκησης του εμβληματικού Γάλλου πρωθυπουργού Guizot, που λίγα χρόνια πριν δήλωνε ότι οι πραγματικά χρήσιμες και εθνικές απόψεις πρέπει να συγκεντρώνονται και να δίνονται με κατανοητό τρόπο στους μαθητές μέσα από το σχολείο. Η κατακλείδα του Γάλλου πρωθυπουργού ήταν σαφής: «Το συμφέρον του Κράτους απαιτεί να το αναλάβει». Ο Καποδίστριας ιδρύει θεματικές Παιδαγωγικές Σχολές όπως η Γεωργική, η Στρατιωτική και η Εκκλησιαστική. Οι Βαυαροί, όχι μόνο θα πατήσουν πάνω στις καποδιστριακές βάσεις, αλλά θα τις επεκτείνουν κιόλας: πολύ γρήγορα, η Ελλάδα αποκτά εκπαιδευτικούς νόμους, ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό σύστημα και μία κρατική Εκκλησία πλήρως ενταγμένη στο κρατικό γίγνεσθαι. Στρατός-εκπαίδευση-εκκλησία, τα δομικά συστατικά του ελληνικού κράτους, είναι εδώ — όχι απλοί πυλώνες, είναι τα ίδια τα κύτταρα του, τα μέσα από τα οποία διοχετεύεται και νομιμοποιείται η εξουσία του.

Το 2015 ο πρωθυπουργός Α. Τσίπρας κερδίζει δύο εκλογές — και αν το Γενάρη η πρώτη του κίνηση ήταν να προσκυνήσει στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, σε μία κίνηση συναισθηματικής φόρτισης, το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους, μετά από τη δεύτερη εκλογική του νίκη, επιλέγει να μεταβεί στην άσκηση Παρμενίων, κάτι που δεν είχαν κάνει οι δύο προκάτοχοί του, σε μια κίνηση με ισχυρή πολιτική και ενδυματολογική νοηματοδότηση, αφού μαζί με τον πληθωρικό υπουργό Άμυνας εμφανίζονται με στρατιωτικά τζάκετ πάνω από πουκάμισα, σε μια εμφάνιση που θύμιζε πιο πολύ εαρινή σύναξη κυνηγών στην ορεινή Ηλεία.

Λίγο αργότερα, θα γίνει γνωστό ότι η Εκκλησία εξαιρείται από τα capital controls, ενώ ακολούθησε τρίωρο (!) γεύμα του Αρχιεπισκόπου με τον κ. Τσίπρα, όπου επιβεβαιώθηκε η « θερμή επικοινωνία» των δύο αντρών — επιβεβαιώνοντας παράλληλα ότι το όποιο νομοθετικό έργο αφορά με άμεσο τρόπο την Εκκλησία ή την όποια εξουσία τυγχάνει της αυστηρής επιτήρησης της.

Θα είχαμε κενό στην εκπαίδευση, αν δεν ερχόταν μια αδιανόητη δικαστική απόφαση να επιβεβαιώσει την πλήρη κρατική επιβολή στο κομμάτι της εκπαίδευσης και τη σύνθλιψη της ιδιωτικής σφαίρας. Μια γυναίκα που επέλεξε για το παιδί της την αποσχολειοποίηση, μια συνήθη διαδικασία στο εξωτερικό, απειλείται με την αφαίρεση της επιμέλειας του παιδιού της…

Στο «νέο κράτος» Τσίπρα δεν χωρούν ομάδες δικαιωμάτων ή πνευματικές ελίτ που προωθούν ατζέντες, όπως αφελώς κάποιοι ακαδημαϊκοί πίστευαν προεκλογικά· οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες είναι επικίνδυνες αποκλίσεις, η καινοτομία ύποπτη, η αριστεία απαράδεκτη· δεν χωρούν ούτε καν προοδευτικές αριστερές ατζέντες, ενώ το ευρωπαϊκό κεκτημένο γίνεται αποδεκτό επειδή χρηματοδοτεί το σύστημα εξουσίας.

Βάση του νέου κράτους είναι τα γνώριμα πρωτογενή δομικά υλικά του: στρατός-εκκλησία-εκπαίδευση, τάξη, μαζικότητα, έλεγχος της γνώσης — ένα νέο ιδιότυπο περονικό μόρφωμα με μπόλικους βαλκανισμούς έρχεται στο προσκήνιο, ένα μόρφωμα που καλύπτει την έλλειψη οράματος διακυβέρνησης και που στοχεύει στη διαιώνιση μιας κυριαρχίας που θα γίνεται εν ονόματι του λαού χωρίς τον λαό. Η παρουσία του τελευταίου θα επιτρέπεται, στην καλύτερη περίπτωση, σε τίποτα πανηγυριώτικους κυκλωτικούς χορούς στο Σύνταγμα.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Nique, C., François Guizot. L’Ecole au service du gouvernement des esprits, Hachette, Paris, 1999.

Veremis, Th., “Kapodistrias and the French. The formation of Regular Greek army”, στο Conference on war society: East Central Europe during the Eighteenth and Nineteenth Century, Athens, 1979.

Δημαράς, Α., «Η εκπαίδευση 1830-1871. Η διαμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος», στο Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ. 4, Αθήνα, 2003.

Μαυροσκούφης, Δ., Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα 1821-1832, Θεσσαλονίκη, 1996.

Μεταλληνός, Γ., Ελλαδικού αυτοκεφάλου παραλειπόμενα, «Δόμος», Αθήνα, β΄ έκδ. 1989.