Ο αδυσώπητος δικαστής

Ένα βιβλίο σκάνδαλο. Ένα βιβλίο που, αν και γραμμένο το 1905, έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μεταμοντέρνου νουάρ. Ένα υπαρξιακό θρίλερ. Ένα βιβλίο που δεν φεύγει απ’ το μυαλό μου αν και πέρασαν δυο μήνες από τότε που το διάβασα.

Δοσμένο υπό μορφήν ημερολογίου, μας καλεί σε ένα ταξίδι στο σκοτάδι της ανθρώπινης ψυχής. Μέσα από τις σελίδες του αναδύεται η σπαρακτική κραυγή ενός ανθρώπου που είναι αιχμάλωτος των φόβων και των παθών του. Σκέψεις πρωτόφαντες για την εποχή τους, όπως το δικαίωμα στην άμβλωση και την ευθανασία, στην ενδοοικογενειακή βία, στην αυτοδικία. Απόψεις τολμηρές για τη μοιχεία, τη θρησκεία, την επιστήμη, την ηθική — ο κατάλογος πραγματικά δεν έχει τελειωμό. Η ρέουσα γλώσσα, η απλότητα της γραφής μπορεί να σε κάνουν να χαθείς μέσα στους μαιάνδρους του ταραγμένου μυαλού του πρωταγωνιστή. Ο Σέντερμπεργκ σου βάζει ένα μεγεθυντικό φακό στο μάτι και σε καλεί να προσέξεις και την παραμικρή λεπτομέρεια. Σε μεταμορφώνει από αναγνώστη σε μάρτυρα — και σε συνένοχο του δράματος.

Η ιστορία εκτυλίσσεται όλη μέσα σε λίγους μήνες του καλοκαιριού. Τα πρόσωπα του έργου είναι τρία. Ο γιατρός Τύκο Γκάμπριελ Γκλας, ο πάστορας Γκρεγκόριους και η όμορφη γυναίκα του Χέλγκα. Ο γιατρός είναι ένας ελιτιστής. Απορρίπτει τον Δαρβινισμό ως θεωρία. Περιφρονεί τις κατώτερες τάξεις, τον «λαουτζίκο» όπως λέει. Του αρέσουν τα όμορφα ρούχα, τα καλά κρασιά, οι εκλεπτυσμένες γεύσεις. Οι κοινωνικές του επαφές είναι επιφανειακές· δεν έχει πραγματικούς φίλους. Μέσα από τις σελίδες του ημερολογίου, ξεπροβάλλει ένας άνθρωπος με φοβίες και κόμπλεξ. Παρθένος ακόμα, φοβάται το γυναικείο φύλο, για αυτό και προτιμά γυναίκες που δεν μπορεί να έχει. Διακατέχεται από έναν ιδιότυπο ρομαντισμό που τον κάνει να στρέφεται σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν. Έξυπνος και κυνικός, προτιμά τον ρόλο του θεατή από εκείνον του πρωταγωνιστή.

Στον αντίποδα βρίσκεται ο πάστορας Γκρεγκόριους, πελάτης του γιατρού. Άνθρωπος δραστήριος, βίαιος, υποκριτής, ανήθικος, κομπορρήμων. Είναι παντρεμένος με την κατά πολύ μικρότερή του όμορφη Χέλγκα, στην οποία ασκεί όλα τα δικαιώματα — ακόμα και αν χρειαστεί βία. Ο Γκλας τον περιφρονεί, τον αντιπαθεί μέχρι τα όρια του μίσους.

Ανάμεσά τους η όμορφη Χέλγκα θα πυροδοτήσει τις εξελίξεις. Σε μια επίσκεψή της στον γιατρό θα του εξομολογηθεί ότι δεν αντέχει τον άντρα της. Ότι είναι ερωτευμένη και ότι έχει σχέση με έναν νέο άντρα. Θα ζητήσει από τον γιατρό τη βοήθειά του να απαλλαγεί από τις συζυγικές θωπείες. Ο γιατρός θα συναινέσει. Στην αρχή θα καλέσει τον πάστορα και θα του συστήσει αποχή από τα συζυγικά του καθήκοντα, επικαλούμενος λόγους υγείας. Όταν το κόλπο δεν πιάσει, ο γιατρός θα βρεθεί μπροστά σε ένα δίλλημα: να προχωρήσει σε μια πιο δραστική λύση που θα απαλλάξει τη Χέλγκα ή να παραμείνει θεατής του δράματος. Για χάρη της τελικά θα παρατήσει το θεωρείο του και θα δράσει, γνωρίζοντας πως δεν θα μπορέσει ποτέ να ζήσει το δικό του όνειρο.

Ποτέ δεν θα γίνει δική μου. Ποτέ. Ποτέ δεν στάθηκα εγώ αιτία να κοκκινίσουν τα μάγουλά της, ούτε ευθύνομαι εγώ για τη νεκρική χλομάδα της. Και ποτέ της δεν θα διασχίσει τον δρόμο μέσα στη νύχτα με την καρδιά της γεμάτη πόνο, κρατώντας ένα γράμμα για μένα. Η ζωή πέρασε από μπροστά μου.

Είναι σωστό να σκοτώσεις έναν άνθρωπο για να σώσεις κάποιον άλλο; Μπορεί κάποιος να είναι βέβαιος ότι η ανιδιοτελής πράξη του θα κάνει καλύτερο τον κόσμο; Είναι δυνατόν να ζεις σε έναν κόσμο που έχεις φτιάξει μόνος σου; Και τι συμβαίνει όταν η ψευδαίσθηση συνθλίβεται; Ερωτήματα που θέτει ο συγγραφέας αρνούμενος να δώσει απαντήσεις.

Σελίδες αφάνταστου λυρισμού για τη χαμένη νιότη εναλλάσσονται με τις σπαρακτικές σελίδες για τη βάσανο μιας άρρωστης ψυχής. Ο μονόλογος του πρωταγωνιστή είναι ένα από τα ωραιότερα κομμάτια λογοτεχνίας που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια. Ο Δόκτωρ Γκλας περιδιαβαίνει την αγαπημένη του πόλη τις νύχτες αναζητώντας τη γαλήνη. Οι περιγραφές της πόλης, η ατμόσφαιρα που επιτυγχάνει ο συγγραφέας είναι μαγική. Η ιστορία φτάνει σε ένα ανοιχτό τέλος, αφήνοντας τον αναγνώστη μετέωρο στους προβληματισμούς του.

Μάλλον ερωτεύτηκα αυτό το βιβλίο. Ανήκει στη σπάνια περίπτωση κειμένων που σε κατακτούν από την πρώτη τους σελίδα.

Πολύ καλή μετάφραση από τα σουηδικά, αλλά και επίμετρο, από την Αγγελική Νάτση: ένα κείμενο της μεγάλης Μάργκαρετ Άτγουντ, βιογραφία και εργογραφία του συγγραφέα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Μια πολύ προσεγμένη έκδοση από την Printa.