Ο ιδανικός αναγνώστης

Ο Αλμπέρτο Μανγκέλ (Alberto Manguel) γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες το 1948 και έζησε μεγάλα διαστήματα της ζωής του, εκτός από την Αργεντινή, στο Ισραήλ, στον Καναδά και στο Λονδίνο, ενώ σήμερα κατοικεί στη Γαλλία, όπου έχει μεταφέρει και τους τριάντα χιλιάδες τόμους των βιβλίων του. Είναι ένας κοσμοπολίτης ουμανιστής, ένας φανατικός βιβλιόφιλος, ένας εμβληματικός αναγνώστης, που έφηβος ακόμη ξεκίνησε την  καριέρα του ως αναγνώστης και συνομιλητής του τυφλού Μπόρχες. Στο κείμενό του που μεταφράζεται εδώ, με τίτλο «Σημειώσεις για τον ορισμό του ιδανικού αναγνώστη», περιέχονται εξήντα έξι απόπειρες να οριστεί ο ιδανικός αναγνώστης — εκ των οποίων μία μόνο αστοχεί.

 

«Να τ’ ακούσουμε», είπε ο Χάμπτυ Ντάμπτυ. «Μπορώ να εξηγήσω όλα τα ποιήματα που έχουν γραφτεί ως σήμερα —  και πολλά απ’ αυτά που δεν έχουν γραφτεί ακόμα». — Λιούις Κάρολ, Μες στον καθρέφτη και τι βρήκε η Αλίκη εκεί (μτφρ. Σωτήρη Κακίση).

 

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι ο συγγραφέας μια στιγμή ακριβώς πριν σμίξουν οι λέξεις του επάνω στη σελίδα.

Ο ιδανικός αναγνώστης υφίσταται τη στιγμή που προηγείται της στιγμής της δημιουργίας.

Οι ιδανικοί αναγνώστες δεν αναπλάθουν μια ιστορία: την αναδημιουργούν.

Οι ιδανικοί αναγνώστες δεν ακολουθούν μια ιστορία: συμμετέχουν σε αυτήν.

Ένα πολύ γνωστό πρόγραμμα στο BBC για τα παιδικά βιβλία ξεκινούσε πάντα με τον οικοδεσπότη να ρωτά: «Κάθεστε αναπαυτικά; Ας ξεκινήσουμε λοιπόν». Ο ιδανικός αναγνώστης είναι επίσης αυτός που κάθεται στην ιδανική θέση.

Ο Άγιος Ιερώνυμος απεικονίζεται συγκεντρωμένος πάνω από τη μετάφρασή του της Αγίας Γραφής να ακούει τον λόγο του Θεού. Ο ιδανικός αναγνώστης πρέπει να μάθει να ακούει.

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι ο μεταφραστής, ικανός να επιχειρήσει τομές στο κείμενο, να τραβήξει το δέρμα, να κόψει μέχρι τον μυελό, να ακολουθήσει κάθε αρτηρία και κάθε φλέβα, και ύστερα να στήσει στα πόδια του ζωντανό ένα νέο συνειδητό πλάσμα. Ο ιδανικός αναγνώστης δεν είναι ένας ταριχευτής.

Όλες οι συσκευές είναι οικείες στον ιδανικό αναγνώστη.

Όλα τα αστεία είναι καινούρια για τον ιδανικό αναγνώστη.

«Θα πρέπει κανείς να είναι εφευρέτης για να διαβάζει καλά». Ραλφ Γουόλντο Έμερσον.

Ο ιδανικός αναγνώστης έχει μιαν απεριόριστη ικανότητα να ξεχνά και μπορεί να διαγράψει από τη μνήμη του τη γνώση ότι ο δόκτωρ Τζέκιλ και ο κύριος Χάιντ είναι ένα και το αυτό πρόσωπο, ότι ο Ζιλιέν Σορέλ θα αποκεφαλιστεί, ότι ο δολοφόνος του Ρότζερ Ακρόιντ ονομάζεται Τάδε.

Ο ιδανικός αναγνώστης δεν έχει το παραμικρό ενδιαφέρον για τα γραπτά του Μπρετ Ίστον Έλις.

Ο ιδανικός αναγνώστης ξέρει όσα ο συγγραφέας μόνο διαισθάνεται.

Ο ιδανικός αναγνώστης ανατρέπει το κείμενο. Ο ιδανικός αναγνώστης δεν θεωρεί τις λέξεις του συγγραφέα δεδομένες. 

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι ένας σωρευτικός αναγνώστης· κάθε ανάγνωση ενός βιβλίου προσθέτει ένα νέο στρώμα ανάμνησης στην αφήγηση.

Κάθε ιδανικός αναγνώστης είναι ένας συνειρμικός αναγνώστης και διαβάζει λες και όλα τα βιβλία είναι το έργο ενός αγέραστου και εξαιρετικά παραγωγικού συγγραφέα.

Οι ιδανικοί αναγνώστες δεν μπορούν να βάλουν τη γνώση που έχουν σε λέξεις.

Μόλις κλείσουν το βιβλίο, οι ιδανικοί αναγνώστες αισθάνονται πως, αν δεν το είχαν διαβάσει, ο κόσμος θα ήταν φτωχότερος.

Ο ιδανικός αναγνώστης έχει κακή αίσθηση του χιούμορ.

Οι ιδανικοί αναγνώστες δεν μετράνε ποτέ τα βιβλία τους.

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι και τα δύο: και γενναιόδωρος και άπληστος.

Ο ιδανικός αναγνώστης διαβάζει όλη τη λογοτεχνία σαν να ήταν ανώνυμη.

Ο ιδανικός αναγνώστης χαίρεται να χρησιμοποιεί το λεξικό.

Ο ιδανικός αναγνώστης κρίνει ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του.

Καθώς διαβάζει ένα βιβλίο που γράφτηκε αιώνες πριν, ο ιδανικός αναγνώστης αισθάνεται αθάνατος.

Ο Πάολο και η Φραντζέσκα δεν ήταν ιδανικοί αναγνώστες, αφού ομολόγησαν στον Δάντη πως ύστερα από το πρώτο τους φιλί δεν διάβασαν άλλο. Οι ιδανικοί αναγνώστες θα είχαν φιληθεί και μετά θα συνέχιζαν την ανάγνωση. Μια αγάπη δεν αποκλείει μιαν άλλη.

Οι ιδανικοί αναγνώστες δεν ξέρουν ότι είναι ιδανικοί αναγνώστες μέχρι να φτάσουν στο τέλος του βιβλίου.

Ο ιδανικός αναγνώστης έχει τον ηθικό κώδικα του Δον Κιχώτη, την επιθυμία της μαντάμ Μποβαρί, τη λαγνεία της Συζύγου στο Μπαθ, το περιπετειώδες πνεύμα του Οδυσσέα, το τσαγανό του Χόλντεν Κόλφιλντ, όσο τουλάχιστον κρατά η ιστορία.

Ο ιδανικός αναγνώστης ακολουθεί την πεπατημένη. «Ένας καλός αναγνώστης, μείζων αναγνώστης, ένας ενεργητικός και δημιουργικός αναγνώστης είναι αυτός που διαβάζει δεύτερη φορά». Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ. 

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι πολυθεϊστής.

Ο ιδανικός αναγνώστης τηρεί, για το βιβλίο, την υπόσχεση της αναστάσεως.

Ο Ροβινσώνας Κρούσος δεν είναι ένας ιδανικός αναγνώστης. Διαβάζει την Αγία Γραφή για να βρει απαντήσεις. Ένας ιδανικός αναγνώστης διαβάζει για να βρει ερωτήσεις.

Κάθε βιβλίο, καλό ή κακό, έχει τον ιδανικό του αναγνώστη.

Για τον ιδανικό αναγνώστη, κάθε βιβλίο διαβάζεται, σε κάποιο βαθμό, σαν αυτοβιογραφία.

Ο ιδανικός αναγνώστης δεν έχει συγκεκριμένη εθνικότητα.

Καμιά φορά ένας συγγραφέας πρέπει να περιμένει αρκετούς αιώνες για να βρει τον ιδανικό αναγνώστη του. Ο Μπλέικ χρειάστηκε εκατόν πενήντα χρόνια για να βρει τον Νόρθροπ Φράι.

Ο ιδανικός αναγνώστης του Σταντάλ: «Δεν γράφω για περισσότερους από εκατό αναγνώστες, γράφω για κάποιους δυστυχισμένους, ευγενικούς, γοητευτικούς ανθρώπους, ούτε ηθικολόγους ούτε υποκριτικές, στους οποίους θα χαιρόμουν να προσφέρω ευχαρίστηση· δεν γνωρίζω πάνω από έναν ή δύο».

Ο ιδανικός αναγνώστης έχει γνωρίσει τη δυστυχία.

Οι ιδανικοί αναγνώστες αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου. Ο δεκατετράχρονος ιδανικός αναγνώστης των Είκοσι ερωτικών ποιημάτων του Πάμπλο Νερούδα δεν είναι πια ο ιδανικός τους αναγνώστης στα τριάντα του. Η εμπειρία θαμπώνει κάποια διαβάσματα.

Ο Πινοσέτ, που απαγόρευσε τον Δον Κιχώτη γιατί πίστευε πως ενισχύει την πολιτική ανυπακοή, ήταν ιδανικός αναγνώστης αυτού του βιβλίου.  

Ο ιδανικός αναγνώστης ποτέ δεν εξαντλεί τη γεωγραφία ενός βιβλίου.

Ο ιδανικός αναγνώστης πρέπει να είναι πρόθυμος, όχι μόνο να αποβάλει τη δυσπιστία, αλλά και να ασπαστεί μια νέα πίστη.

Ο ιδανικός αναγνώστης ποτέ δεν σκέφτεται. «Ας γινόταν να…»

Το να γράφει κανείς στα περιθώρια της σελίδας είναι ένδειξη ιδανικού αναγνώστη.

Ο ιδανικός αναγνώστης προσηλυτίζει.

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι χωρίς ενοχές φιλοπαίγμων.

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι ικανός να ερωτευτεί έναν από τους ήρωες του βιβλίου.

Ο ιδανικός αναγνώστης δεν ανησυχεί για τους αναχρονισμούς, την τεκμηρίωση της αλήθειας, την ιστορική ορθότητα, την τοπογραφική ακρίβεια. Ο ιδανικός αναγνώστης δεν είναι αρχαιολόγος.

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι ένας άτεγκτος τηρητής των νόμων και των κανόνων που κάθε βιβλίο δημιουργεί για τον εαυτό του. 

«Υπάρχουν τριών ειδών αναγνώστες: ο πρώτος είναι εκείνος που απολαμβάνει χωρίς να κρίνει· ο τρίτος, εκείνος που κρίνει χωρίς να απολαμβάνει· κι ένας άλλος ενδιάμεσα, εκείνος που κρίνει την ώρα που απολαμβάνει και απολαμβάνει την ώρα που κρίνει. Η τελευταία κατηγορία στ’ αλήθεια αναδημιουργεί ένα έργο τέχνης από την αρχή· τα μέλη της δεν είναι πολλά». Ο Γκαίτε σε επιστολή του προς τον Γιόχαν Φρίντριχ-Ρόχλιτζ.

Οι αναγνώστες που έκαναν απόπειρα αυτοκτονίας αφού διάβασαν τον Βέρθερο δεν ήταν ιδανικοί αλλά απλώς συναισθηματικοί αναγνώστες.

Οι ιδανικοί αναγνώστες πολύ σπάνια είναι συναισθηματικοί.

Ο ιδανικός αναγνώστης εύχεται συγχρόνως και να φτάσει στο τέλος του βιβλίου και να ξέρει πως το βιβλίο δεν τελειώνει ποτέ.

Ο ιδανικός αναγνώστης δεν είναι ποτέ ανυπόμονος.

Ο ιδανικός αναγνώστης δεν νοιάζεται για τα λογοτεχνικά είδη.

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι (ή φαίνεται να είναι) πιο έξυπνος από τον συγγραφέα· ο ιδανικός αναγνώστης δεν κρατάει γι’ αυτό τον λόγο κακία στον συγγραφέα.

Έρχεται κάποια στιγμή που κάθε αναγνώστης θεωρεί ότι είναι ο ιδανικός αναγνώστης.

Οι καλές προθέσεις δεν αρκούν για να δημιουργηθεί ένας ιδανικός αναγνώστης.

Ο Μαρκήσιος ντε Σαντ: «Δεν γράφω παρά μόνο για όσους είναι ικανοί να με καταλάβουν, και αυτοί θα με διαβάσουν χωρίς κίνδυνο».

Ο Μαρκήσιος ντε Σαντ κάνει λάθος: ο ιδανικός αναγνώστης κινδυνεύει πάντα.

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι ο κεντρικός χαρακτήρας ενός μυθιστορήματος.

Πολ Βαλερί: «Ένα λογοτεχνικό ιδανικό: να ξέρεις τελικά να γεμίζεις τη σελίδα μόνο με τον “αναγνώστη” και τίποτε άλλο».

Ο ιδανικός αναγνώστης είναι κάποιος με τον οποίο ο συγγραφέας δεν θα κακοπερνούσε ένα βραδάκι πίνοντας ένα ποτήρι κρασί. 

Δεν πρέπει να συγχέουμε τον ιδανικό αναγνώστη με τον εικονικό αναγνώστη.

Οι συγγραφείς δεν είναι ποτέ οι ιδανικοί αναγνώστες του έργου τους.

Η λογοτεχνία δεν στηρίζεται στους ιδανικούς αναγνώστες αλλά απλώς στους αρκετά καλούς αναγνώστες.

 [ Μετάφραση: Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος, εικονογράφηση: Édouard Manet, Ο αναγνώστης, 1861 ].