Ο μάτσο

«Οι άντρες προσπαθούν να σε πλησιάσουν όλη την ώρα. Όσο μόνη και αν νιώθεις, σίγουρα σε έχουν πλησιάσει αρκετές φορές αυτόν τον μήνα, είτε στο λεωφορείο είτε στον εργασιακό σου χώρο είτε σε κάποιο μπαρ. Πιθανόν να μην το πρόσεξες ή να μην ενδιαφερόσουν, ακόμα και να μην είχες τη διάθεση. Όμως, πίστεψέ με, οι άντρες ήταν εκεί. […] Όταν πλησιάζω μια γυναίκα, κινούμαι προς αυτήν με γρήγορους ρυθμούς. Δεν υπάρχει δισταγμός ή δεύτερη σκέψη. Οι άντρες που θεωρούνται έμπειροι και ικανοί στην τεχνική της προσέγγισης μοιάζουν με τους μεγάλους λευκούς καρχαρίες. Κινούνται αθόρυβα και επιτίθενται αιφνιδιαστικά». Στιβ Σανταγκάτι.

Πριν ολοκληρώσουμε τον κύκλο των κειμένων σχετικά με την απουσία του φεμινισμού στην καθημερινότητα των γυναικών, θα κάνουμε μερικές σύντομες αναφορές στην απουσία της ιδεολογίας από το αφήγημα της αντρικής εμπειρίας. Πώς βιώνεται ο φεμινισμός και η έλλειψή του στη ζωή των αντρών; Χάριν έμφασης σε κοινωνικά φαινόμενα και νοοτροπίες που επηρεάζουν άμεσα και δραστικά τις γυναίκες, αλλά και για να αποφύγουμε τις κακοτοπιές περί γενίκευσης (π.χ., not all men, yes all women), θα ασχοληθούμε με συγκεκριμένους τύπους αντρών. Στο σημερινό κείμενο μιλάμε για τον καταπιεσμένο ανδρισμό και τον τύπο τού macho.

Πολλοί γνωρίζετε τον πίνακα του Ρέμπραντ Η Αυτοκτονία της Λουκρητίας, ενώ άλλοι θα έχετε δει τη χαρακτηριστική ελαιογραφία του Τιτσιάνο Ταρκύνιος και Λουκρητία. Κατά τον θρύλο, η Λουκρητία, σύζυγος Ρωμαίου ευγενή τον 4^ο αι. π.Χ., ήταν η πιο ενάρετη σύζυγος στην Αυλή του βασιλιά – έγνεθε με τις δούλες κάθε μέρα, περιμένοντας τον άντρα της να γυρίσει από τις εκστρατείες και τα λουκούλλεια συμπόσια. Η αρετή της «αναστάτωσε» τον άξεστο γιο του βασιλιά Σέξτο Ταρκύνιο, που την πόθησε και έβαλε σκοπό να την κάνει «δική» του. Ξεμοναχιάζοντας τη Λουκρητία, ο Σέξτος Ταρκύνιος τη βιάζει με την απειλή μαχαιριού και εκβιασμού πως, αν δεν υποκύψει στις ορέξεις του, θα καταγγείλει ότι την είδε να απατά τον άντρα της με έναν δούλο. Η Λουκρητία αναγκάστηκε να υποστεί τον βιασμό για να μην ατιμαστεί (!) το όνομα της οικογένειάς της. Κατόπιν κατήγγειλε τον βιασμό στην οικογένειά της, ζήτησε εκδίκηση για τον βιαστή και αυτοκτόνησε με μαχαίρι μπροστά σε όλους ώστε να τιμωρηθεί (!) το σώμα της.

Θα ήθελα πολύ να γράψω ότι τέτοιου είδους νοοτροπίες ανήκουν στους θρύλους ή στις οπισθοδρομικές συμπεριφορές του παρελθόντος, όμως η καθημερινή ειδησεογραφία με διαψεύδει. Είναι πολύ νωπή στη συνείδησή μας η περίπτωση της δολοφονημένης φοιτήτριας στη Ρόδο για να προχωρήσουμε σε αντικειμενική αναφορά. Ό,τι και αν αποφανθεί η Δικαιοσύνη, αυτό που συνέβη στην αδικοχαμένη κοπέλα δεν αποτελεί κτηνώδη εξαίρεση αλλά μοιραία εξέλιξη της συναναστροφής οποιασδήποτε γυναίκας με άντρες που νομίζουν πως έχουν δικαιώματα επάνω της. Ο μονολεκτικός χαρακτηρισμός “entitled” συνοψίζει τις τοξικές συμπεριφορές των μάτσο αντρών που θεωρούν το γυναικείο σώμα και τον ρόλο της γυναίκας στη ζωή τους εξαρτώμενα από εκείνους. Οι entitled άντρες αποδίδουν τίτλους τιμής ή ατιμίας στις γυναίκες αναλόγως των σεξουαλικών ορέξεών τους και χαρτογραφούν την επιρροή τους στο σώμα και τη συμπεριφορά όποιων γυναικών μπουν στο στόχαστρό τους. Για τον μάτσο άντρα, τον σοβινιστή, οι γυναίκες είναι αναξιόπιστες όταν δεν εκδηλώνουν πίστη και αφοσίωση σε ένα μόνο αρσενικό (χωρίς να ισχύει το αντίστοιχο όταν αντιστρέφονται οι ρόλοι).

Τέτοιες πατριαρχικές πεποιθήσεις βρήκαν πάτημα σε επιστημονικά ευρήματα των δύο προηγούμενων αιώνων.

Το 1948, ο γενετιστής βοτανολόγος Άνγκους Τζον Μπέιτμαν παρατήρησε ότι στις φρουτόμυγες τα αρσενικά είναι λιγότερο επιλεκτικά από τα θηλυκά όταν η επιλογή αφορά σύντροφο για αναπαραγωγή· συμπέρασμα που κληροδοτήθηκε στην επιστήμη της βιολογίας από τον Δαρβίνο. Το 1972, ο Τρίβερς σύστησε ξανά τη θεωρία του Μπέιτμαν ενισχύοντάς τη με τη μελέτη της συμπεριφοράς των περιστεριών. Όταν τα περιστέρια κουρνιάζουν για ύπνο, το κυρίαρχο αρσενικό της ομάδας απομονώνει τη σύντροφό του αναγκάζοντάς τη να κοιμηθεί στην άκρη της διάταξης (π.χ., στο κλαδί ή σε γείσο κτιρίου) ή, ακόμα χειρότερα, σε διαφορετικό σημείο από τα υπόλοιπα μέλη, ακόμα κι αν εκεί δεν υπάρχει χώρος ή άνεση για ύπνο. Τέτοιες «μετακομίσεις» βλάπτουν τα θηλυκά περιστέρια επειδή δεν τους εξασφαλίζουν την ανάπαυση που θα χρειαστούν για την περίοδο αναπαραγωγής. Επιπλέον, η συγκεκριμένη συμπεριφορά εκθέτει την ανασφάλεια του αρσενικού όσον αφορά την επικράτησή του στη σεξουαλική ζωή του θηλυκού. Το ενδιαφέρον είναι πως τα θηλυκά περιστέρια επιστρέφουν στην υπόλοιπη ομάδα με την πρώτη ευκαιρία μόλις το αρσενικό πέσει σε βαθύ ύπνο – ένα συμπέρασμα για την ποικιλία που αναζητούν στη δική τους σεξουαλική ζωή, το οποίο παρερμηνεύεται ή αγνοείται.

Με τεκμήριο την υποκειμενική ερμηνεία θεωριών σαν την παραπάνω, το ελαφρυντικό της βιολογικής προδιάθεσης δίνει ελαφρυντικά σε καταχρηστικές και βίαιες σεξουαλικές συμπεριφορές αντρών απέναντι σε γυναίκες. Η κοινωνική εφαρμογή των θεωριών περιλαμβάνει τη λογική της αγέλης ή την έννοια homosociality (ομοκοινωνικότητα), όπως διατυπώθηκε από τη θεωρητικό Ιβ Σέτζγουικ – σχέσεις συντροφικότητας μεταξύ αντρών με κοινό στοιχείο την αντικειμενοποίηση των γυναικών. Όλοι θυμόμαστε συμμαθητές που σχημάτιζαν παρέες με άλλα αγόρια επειδή είχαν «κοινό» το σεξ με κάποια μαθήτρια. Επίσης, θυμόμαστε ότι η πλειοψηφία τους δεν είχε ακουμπήσει την εν λόγω κοπέλα· ένας-δύο μπορεί να είχαν κάνει σχέση μαζί της ή να βγήκαν για καφέ και να διέδωσαν τα «προσόντα» της και τις «επιδόσεις» τους στους υπόλοιπους. Εφηβικά καμώματα;

Στις ειδήσεις που απασχόλησαν τα διεθνή μέσα ενημέρωσης το 2018 παρακολουθήσαμε τον παραλίγο αποκλεισμό του Μπρετ Κάβανο από την υποψηφιότητα για το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Η κατάθεση μιας γυναίκας την οποία αποπειράθηκε να βιάσει ο τότε φοιτητής Κάβανο μαζί με φίλους του σε πάρτι ενισχύθηκε με μαρτυρίες άλλων συμφοιτητών και των δύο φύλων. Η νοοτροπία των αδελφοτήτων και της αντροπαρέας στην οποία όλα επιτρέπονται σχολιάστηκε και μελετήθηκε μαζί με την αδιάρρηκτη σύνδεση του ανδρισμού με την –επιθετική– ετερόφυλη σεξουαλικότητα. Η ανάγκη της επιβεβαίωσης μέσω τρίτων εντοπίζεται στην πρώιμη κοινωνικότητα του ανθρώπινου είδους – όταν ανήκεις σε ομάδα, οι εξωγενείς κίνδυνοι αντιμετωπίζονται δραστικότερα: είσαι προστατευμένος (έστω και από τον ίδιο σου τον εαυτό). Λόγω της πατριαρχικής νοοτροπίας που υπαγορεύει την ενεργητικότητα στους άντρες και την παθητικότητα στις γυναίκες, η άμεση και ευθεία σεξουαλική κρούση ενός άντρα σε μια γυναίκα θεωρείται δεδομένη συμπεριφορά και ενθαρρύνεται από το ίδιο καθεστώς. Στις αντροπαρέες, τα σιγονταρίσματα και τα ενθαρρυντικά «συνθήματα» προς εκείνον που θα προσεγγίσει μια γυναίκα στο μπαρ, στις κερκίδες του γηπέδου ή σε μία βραδινή έξοδο είναι ενδεικτικά της «κατάκτησης» ως αυτοσκοπού, με τη γυναίκα-στόχο να αποπροσωποποιείται για να εξυπηρετήσει τη μύηση του άντρα στην ομάδα η οποία τον δοκιμάζει πριν τον αποδεχτεί, μονιμοποιώντας τη θέση του στο αρσενικό στερέωμα.

Στις αντροπαρέες οι «πλάκες» και οι «φάρσες» με χοντροκομμένο περιεχόμενο και θύμα οποιονδήποτε αδύναμο ενισχύουν τους δεσμούς της αδελφοσύνης μεταξύ των μελών και καθιστούν δέσμιους τους άντρες που έχουν διαφορετική ιδιοσυγκρασία αλλά εύθραυστη αυτοπεποίθηση. Η τοξικότητα του κοινά αποδεκτού ανδρισμού αντικειμενοποιεί και τους εκπροσώπους του. Επιβάλλει στους «αρσενικούς» να είναι υποχρεωτικά «δυνατοί», «ανώτεροι», επιθετικοί και αποφασιστικοί, διεκδικητικοί και ενταγμένοι σε ομοιογενείς ομάδες που μοιράζονται την ίδια επίπεδη και εκβιαστική συλλογική συνείδηση: αν συμμορφωθείς, είσαι ένας από μας με όλα τα προνόμια που κληρονομήσαμε από την πατριαρχία· αν διαφωνείς, καλύτερα να σωπάσεις ή να αναθεωρήσεις.

Στα επεισόδια εξευτελισμού και κακοποίησης, οι άντρες που δεν συμμετέχουν αλλά είναι παρόντες, οι άντρες που θέλουν να αντιδράσουν αλλά φοβούνται τις επιπτώσεις είναι εξίσου ένοχοι με τους θύτες στο παράπτωμα ή έγκλημα που συντελείται μπροστά τους, ενώ διαιωνίζουν το πατριαρχικό αφήγημα και συμβάλλουν στο χτίσιμο μιας εκδοχής ανδρισμού που αποβαίνει επιζήμια σε όσους αισθάνονται υποχρεωμένοι να την ενσαρκώσουν και, κατά συνέπεια, σε όσες γυναίκες υπόκεινται τις επιπτώσεις της.

[ Για το παρόν κείμενο χρησίμευσαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Στιβ Σανταγκάτι, Άντρες, οδηγίες (κατά)χρησης, Ψυχογιός 2008· Christine de Pizan, The City of Ladies, Penguin Books 2005· Mary Wollstonecraft, A vindication of the rights of woman, Penguin Books 2004· Angela Saini, Inferior. The true power of women and the science that shows it, 4^th Estate 2018· Tara Isabella Burton, The “male bonding” of Brett Kavanaugh’s youth had a human cost, www.vox.com 2018· Clementine Ford, Macho ‘pranks’ and the devastating cost of male emotional repression, www.theguardian.com 2018. Εικονογράφηση: Tala Madani, “Smiley Clean” (2015, λεπτ.· φωτ.: Josh White, Museum of Contemporary Art, Los Angeles) ].