Ο Βασιλιάς του Τρόμου

Καλώς ήρθατε στο σπίτι μου! Περάστε ελεύθερα και με τη θέλησή σας.

Με αυτά τα λόγια υποδέχεται ο Κόμης Δράκουλας τον ανυποψίαστο Τζόναθαν Χάρκερ στον πύργο του. Με αυτά τα λόγια υποδέχεται και τους αναγνώστες στη φρίκη.

Η γνωριμία μου με τον Κόμη έγινε πολύ νωρίς, όταν μαζί με τον αδελφό μου, παιδιά του δημοτικού, είδαμε στην τηλεόραση —κρυφά βέβαια από γονείς μας— το «Δράκουλας, ο Βρικόλακας των Καρπαθίων» του Τέρενς Φίσερ από τη Χάμερ Φιλμς. Η ταινία μού χάρισε πολλές νύχτες αγρύπνιας, αλλά η φιγούρα του Δράκουλα άσκησε πάνω μου μια πρωτόγνωρη γοητεία. Έψαξα να βρω το βιβλίο στη βιβλιοθήκη του πατέρα μου — δεν το είχε. Ούτε λόγος βέβαια να πω στους γονείς μου να μου το αγοράσουν. Έτσι, άρχισα να ψάχνω στα βιβλιοπωλεία. Μα δεν υπήρχε πουθενά. Η τύχη μού χαμογέλασε μετά από δύο χρόνια. Η καθηγήτρια των αγγλικών μπήκε με δυο βιβλία στην τάξη. Μας είπε ότι έπρεπε να διαλέξουμε ένα, για να το διαβάσουμε και να εξεταστούμε πάνω σε αυτό στο τέλος του χρόνου. Το ένα ήταν ο «Δράκουλας» του Μπραμ Στόουκερ. Το άλλο δεν το κοίταξα καν. (Μόνο αργότερα έμαθα ότι ήταν το «Λογική και Ευαισθησία» της Όστεν). Από τότε δεν έχει περάσει χρόνος που να μη διαβάσω έστω και αποσπασματικά το βιβλίο.

Σε όλες τις κουλτούρες της υφηλίου υπάρχει ο μύθος του Απέθαντου, που πίνει αίμα ανθρώπων για να διατηρηθεί στην ζωή. Στη δυτική λογοτεχνία, ήδη πριν από τον Στόουκερ, υπήρχε η «Νύφη της Κορίνθου» (1797) του Γκαίτε. Υπήρχε ακόμη ο «Βρικόλακας» του Τζον Πολιντόρι, που γράφτηκε το 1816, τη «χρονιά χωρίς καλοκαίρι» στη Βίλα Ντιοτάτι μετά από παρότρυνση του λόρδου Βύρωνα. Αλλά και ο «Βάρνεϊ ο Βρικόλακας» του Τζέιμς Μαλκολμ Ράιμερ (1847) και φυσικά η εκπληκτική «Καρμίλα» του Λε Φανού (1871). Ο Στόουκερ, έχοντας υπόψη του αυτά τα έργα —και ειδικά την «Καρμίλα»—, αποφάσισε να γράψει μια γοτθική ιστορία τρόμου με παρόμοιο θέμα. Μετά από επτά χρόνια ερευνών και μελέτης σε λαογραφικές και ιστορικές αναφορές , σκόνταψε σε ένα όνομα: του Βλαντ Γ΄ Τσέπες ή Βλαντ Δράκουλα —γιο του Δράκου—, που ανήκε στο ιπποτικό τάγμα Δρακούλ, το τάγμα του Δράκου. Η αγριότητα του μονάρχη, η οποία επιζούσε σε θρύλους που είχαν εξαπλωθεί από τη Ρουμανία ώς την Ουγγαρία, αλλά ακόμα και στη Γερμανία, τον μάγεψε. Άλλαξε το όνομα του πρωταγωνιστή από Κόμη Βαμπίρ σε Δράκουλα, έβαλε τόπο καταγωγής την Τρανσυλβανία και εξέδωσε το μυθιστόρημα στο Λονδίνο το 1897.

Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο εξ ολοκλήρου σε επιστολική μορφή. Διαβάζουμε αποσπάσματα από τα ημερολόγια των πρωταγωνιστών, ημερολόγια πλοίων, επιστολές, άρθρα εφημερίδων, ανακοινώσεις. Αυτό θα μπορούσε να αποξενώσει τον αναγνώστη, μια και η επαφή του με τους χαρακτήρες δεν είναι άμεση. Τελικά όμως λειτουργεί αντίθετα. Διαβάζοντας τις μύχιες σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους, ταυτίζεται απόλυτα μαζί τους. Το εφιαλτικό ταξίδι του Τζόναθαν Χάρκερ, όταν διασχίζει το Μπόργκο επιβάτης μιας στοιχειωμένης άμαξας με τον καταραμένο αμαξά της να τον οδηγεί στον πύργο, η απελπισμένη καταγραφή του πλοιάρχου στο ημερολόγιο του πλοίου «Δήμητρα», το ημερολόγιο της Λούση σε αντιπαραβολή με το ημερολόγιο του Δόκτορα Σιούαρντ, η καταγραφή της εξέλιξης της ψυχασθένειας του Ρέντφιλντ, η καταδίωξη για την εξόντωση του τέρατος στα Καρπάθια: σκηνές απόλυτης μαγευτικής φρίκης. Η πλοκή του έργου κάνει έναν τέλειο κύκλο: από τα Καρπάθια, μέρος αποκλεισμένο από τον σύγχρονο πολιτισμό και γεμάτο δεισιδαιμονίες, στο Γουίτμπι, στο Λονδίνο, μια σύγχρονη μητρόπολη, και τέλος πάλι στα Καρπάθια. Το Γουίτμπι δεν είναι τυχαία επιλεγμένο από τον συγγραφέα: εκεί το 664 μ.Χ. έγινε η Σύνοδος, που αποτέλεσε τη μεγαλύτερη διαμάχη μεταξύ των αντιπροσώπων της Κέλτικης —που ήταν κοντύτερα στην Ορθόδοξη Εκκλησία— και της Ρωμαϊκής Εκκλησίας, η οποία καταγράφηκε ως θρησκευτική ήττα των Κελτών. Σε αυτήν τα αγγλοσαξονικά βασίλεια απέρριψαν την Κέλτικη Εκκλησία και επέλεξαν τη Ρωμαϊκή, με αποτέλεσμα η ρωμαϊκή επιρροή να επεκταθεί βαθμιαία στις κέλτικες χώρες.

Μέσα στον ζόφο ξεχωρίζει η Μίνα. Αστή, εργαζόμενη, αγωνίστρια. Παρόλο που είναι στη δυσμενέστερη θέση, η απαράμιλλη αγάπη της για τον Τζόναθαν, η εξυπνάδα της, η καλοσύνη της είναι ένας φάρος παρηγοριάς, εν αντιθέσει με την ευγενικής καταγωγής φίλη της Λούση, που, ξένοιαστη, απροετοίμαστη για τις δυσκολίες της ζωής, θα γίνει το πρώτο θύμα του Κόμη. Σχόλιο για το ποια κοινωνική τάξη θα επιβιώσει στα χρόνια του 20ού αιώνα; Ίσως. Όλοι όμως οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι ξεχωριστοί: Ο Τζόναθαν, άνθρωπος συνηθισμένος, που όταν χρειαστεί θα δείξει θαυμαστό θάρρος και θα κερδίσει τη μάχη με την τρέλα. Ο Ρέντφιλντ πάλι, παρά την εξυπνάδα και τη μόρφωσή του, θα νικηθεί, ο αναγνώστης τον γνωρίζει έγκλειστο στο ψυχιατρείο. Ο Λόρδος Γκόνταλμινγκ κι ο Κουίνσι Μόρις: ο παλιός και ο νέος κόσμος που θα ενωθούν για να νικήσουν το κακό. Ο ορθολογιστής Δόκτωρ Σιούαρντ, που προσπαθεί με όπλο την επιστήμη του να νικήσει το κακό — και ο καθηγητής Βαν Χέλσινγκ, το καλό alter ego του Κόμη, επιστήμονας με ανοιχτό μυαλό που μπορεί να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι στις παλιές παραδόσεις και να βγει νικητής. Τέλος, φυσικά, ο Δράκουλας, το απόλυτο κακό, ο ξένος που έρχεται να διαφθείρει και να υποτάξει. Σχόλιο για την ξενοφοβία και τον αποικισμό; Η δεισιδαιμονία απέναντι στην επιστήμη; Ίσως. Πιθανότατα. Αλλά και πολλά περισσότερα από αυτό.

Το βιβλίο είναι γεμάτο λαογραφικές παραδόσεις ειδικά στο πρώτο μέρος και μνείες σε ιστορικά γεγονότα. Ο Δράκουλας, απευθυνόμενος στη Μίνα, λέει:

«Και εσύ λοιπόν, όπως κι οι άλλοι, πήγες να τα βάλεις μαζί μου. Θέλησες να βοηθήσεις αυτούς τους ανθρώπους να μ’ εξοντώσουν και να ματαιώσουν τα σχέδιά μου! Ξέρεις τώρα, σ’ ένα βαθμό, και σε λίγο θα καταλάβουν καλά, τι σημαίνει να μπει κανείς στο δρόμο μου. Έπρεπε να φυλάξουν τη δραστηριότητά τους για πιο απλά πράγματα. Θέλησαν όμως να ξεγελάσουν εμένα —εμένα που κυρίεψα έθνη ολόκληρα, έζησα ραδιουργίες και μάχες εκατοντάδες χρόνια πριν γεννηθούν αυτοί— κι όλον αυτό τον καιρό τούς ξέφευγα. Και εσύ τώρα, η πιο αγαπημένη τους ύπαρξη, είσαι μια σάρκα μαζί μου, αίμα μου, σόι μου.

»Ακούστε τα — τα παιδιά της νύχτας. Τι μουσική!...

»Α! κύριε, εσείς οι κάτοικοι των πόλεων δεν μπορείτε να νιώσετε τα αισθήματα του κυνηγού».

Παρά τις εγκωμιαστικές κριτικές, το βιβλίο άργησε να γίνει μπεστ σέλερ. Ο Στόουκερ το 1912, τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από το Βασιλικό Λογοτεχνικό Ταμείο και η χήρα του να πουλήσει τις σημειώσεις και τα σχεδιαγράμματα του μυθιστορήματος σε δημοπρασία στο Σόθμπις, όπου έπιασαν λίγο πάνω από 2 λίρες. Υπήρξαν παρά ταύτα και κάποιοι αναγνώστες που διέκριναν την ποιότητα του έργου· ο Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, π.χ., έγραψε στον Στόουκερ: «Σας γράφω πόσο πολύ μου άρεσε η ανάγνωση του Δράκουλα. Νομίζω ότι είναι η καλύτερη ιστορία τρόμου που διάβασα εδώ και πολλά χρόνια». Μετά όμως ήρθε το θέατρο και ο κινηματογράφος και ο Δράκουλας έγινε εξέχον μέλος της παγκόσμιας ποπ κουλτούρας. Η μορφή του, ή κάποια άλλη εμπνευσμένη από αυτόν, πρωταγωνιστεί σε 217 ταινίες, μόλις δεύτερη μετά από αυτήν του Σέρλοκ Χολμς που προηγείται με 223. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι οι εξής:

1922, Νονσφεράτου του Φρίντριχ Μουρνάου, με τον ρόλο του Κόμη να ενσαρκώνει ο Μαξ Σρεκ. 1931, Κόμης Δράκουλας του Τοντ Μπράουνινγκ, με τον Μπέλα Λουγκόζι στον ομώνυμο ρόλο. 1958, Δράκουλας, ο Βρικόλακας των Καρπαθίων του Τέρενς Φίσερ, με τον Κρίστοφερ Λι. 1979, Δράκουλας: Φυγή απ’ τα Καρπάθια του Τζον Μπάτχαμ, με πρωταγωνιστή τον Φρανκ Λανγκέλα. 1992, Ο Δράκουλας του Μπραμ Στόουκερ, του Φράνσις Φορντ Κόπολα, με τον Γκάρι Όλντμαν.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Στοχαστής σε μετάφραση της Ανέττας Καπόν. Η έκδοση περιλαμβάνει έναν επίλογο των R.T. McNally και R. Florescu από το έργο τους, «In search of Dracula, A true history of Dracula and vampire legends», εκτεταμένη βιβλιογραφία και εικόνες από το παραπάνω βιβλίο καθώς και από το «The Annotated Dracula» που κυκλοφόρησε με επιμέλεια του Leonard Wolf.