Ωδή στον Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ [1]

«Το αρχαιότερο και βαθύτερο συναίσθημα του ανθρώπου είναι αυτό του φόβου, και ο αρχαιότερος και βαθύτερος φόβος είναι ο φόβος για το άγνωστο». — Χ.Φ. Λάβκραφτ

«Τρεις φορές ονειρεύτηκε ο Ράντολφ Κάρτερ τη θαυμαστή πόλη, και τρεις φορές κάτι τον άρπαξε μακριά καθώς στεκόταν ακίνητος πάνω στην ψηλή στέγη». — Χ.Φ. Λάβκραφτ (1)

Ερωτήσεις και απορίες

Ποιος είναι τέλος πάντων αυτός ο Χ.Φ. Λάβκραφτ, για τον οποίο οι φαν της λογοτεχνίας του φανταστικού —και όχι μόνο— μιλούν με δέος;

Ποιος είναι αυτός ο μισάνθρωπος, ο μισογύνης, ο μονήρης με το λεπτό χιούμορ, ο υπερευαίσθητος αριστοκράτης χωρίς τίτλους και χωρίς περιουσία, που πέθανε εγκαταλειμμένος, άρρωστος και πάμφτωχος;

Ποιος είναι αυτός ο άσημος συγγραφέας με τη βαθιά γνώση για όλες τις πτυχές της λογοτεχνίας, ο άγνωστος «επιμελητής» και ghost writer που διόρθωνε, βελτίωνε και συχνά ξαναέγραφε από την αρχή, έναντι πενιχρής ή, συνηθέστερα, καμιάς αμοιβής (αρνιόταν πεισματικά την εμπορευματοποίηση της λογοτεχνίας), διηγήματα ταλαντούχων ή ατάλαντων wannabe συγγραφέων;

Ποιος είναι αυτός ο ακάματος γραφιάς-επιστολογράφος (90.000-100.000 επιστολές) που επηρέασε χωρίς να δημοσιεύσει —εκτός από λίγα διηγήματα σε pulp περιοδικά—, όχι μόνο τους συγγραφείς της λογοτεχνίας του υπερφυσικού ή «κοσμικού» τρόμου, αλλά και ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης λογοτεχνίας του ευρύτερου (παράδοξου-παράλογου-θαυμαστού) φανταστικού, όπως έργα των Όγκαστ Ντέρλεθ, Ρόμπερτ Μπλοχ, Κλαρκ Άστον Σμιθ, Ρόμπερτ Χάουαρντ, Φριτς Λάιμπερ, Ράμσεϊ Κάμπελ, Κλάιβ Μπάρκερ, Φίλιπ Ντικ, Ρέι Μπράντμπερι, Στίβεν Κινγκ και αμέτρητων άλλων;

Και από τι αποτελείται, τέλος πάντων, αυτός ο περίφημος τρομακτικός κόσμος των Μεγάλων Παλαιών που δημιούργησε;

Ας ξεκινήσουμε με τα βασικά

Ο Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, γόνος παλιάς βρετανικής οικογένειας αποίκων, γεννήθηκε στο Πρόβιντενς των Ανατολικών ΗΠΑ (Νέα Αγγλία) το 1890. Μεγάλωσε σε πουριτανικό περιβάλλον με ψυχικά ασθενείς γονείς, ενώ ο ίδιος έπασχε από ποικιλοθερμία, μια πάθηση που τον υποχρέωσε να μην πάει σχολείο και να λάβει παιδεία κατ’ οίκον. Υπήρξε παιδί-θαύμα. Στα τρία του γνώριζε γραφή και ανάγνωση και απάγγελλε ποίηση, στα έξι του συνέθετε δικά του ποιήματα και στα εννέα του τύπωνε και εξέδιδε μόνος του έντυπα.

Ο βιομήχανος παππούς του τον μύησε στην Ιλιάδα, την Οδύσσεια και την κλασική λογοτεχνία, ενώ παράλληλα του διήγειρε το ενδιαφέρον για τις παράξενες φανταστικές ιστορίες. Σύντομα ο μικρός Λάβκραφτ, όχι μόνο έπλαθε τις δικές του ιστορίες, αλλά και τις «ζούσε» κιόλας μέσα σε σκηνογραφικά κατασκευασμένες γωνιές του δωματίου του, υποδυόμενος τον Άραβα του Μεσαίωνα ή τον αρχαίο Έλληνα. Στα δεκατέσσερά του χρόνια έχει μάθει να διαβάζει και να γράφει αρχαία ελληνικά και λατινικά.

Προς το τέλος της εφηβείας του η οικογένεια καταστράφηκε οικονομικά, και ο νεαρός, ευαίσθητος και ονειροπόλος Χάουαρντ υπέστη νευρικό κλονισμό και αναπτύσσει αυτοκτονικές τάσεις. Η κατάθλιψη από την οποία υπέφερε και το χρόνιο πρόβλημα της υγείας του του στέρησαν το σχολικό απολυτήριο και η αποτυχία του να εισαχθεί στο Brown University τον στοίχειωσε σε όλη του τη ζωή. Και έκτοτε τάχθηκε «εναντίον του κόσμου, εναντίον της ζωής». (2) Και εναντίον του εαυτού του, βεβαίως.

Ο Λάβκραφτ ήταν άνθρωπος βικτωριανών αντιλήψεων. Σεμνότυφος, απόμακρος, σνομπ και νευρωτικός. Ευγενικός αλλά αγέλαστος, με κλειστό χαρακτήρα, ψηλός, χλομός κι αδύνατος με ζωηρά μάτια και χαρακτηριστικό προεξέχον πιγούνι. Οι ασκητικές του τάσεις ενισχύθηκαν από την εύθραυστη υγεία του: ζούσε σχεδόν απομονωμένος. Πέρασε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του αποκομμένος από τις μόδες και τις τάσεις της εποχής — με εξαίρεση τον κόσμο των βιβλίων και τις επιστημονικές ανακαλύψεις.

Από πολύ νέος ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία (εξέδωσε και το περιοδικό The Conservative), με την ποίηση, τη φανταστική λογοτεχνία και την αστρονομία (έγραψε αρκετά σχετικά άρθρα, μάλιστα). Αρχικά επηρεάστηκε από συγγραφείς που εκπροσωπούσαν τα τρία κύρια ρεύματα της φανταστικής λογοτεχνίας, τα οποία ο ίδιος συνδύασε αργότερα με θαυμαστό τρόπο: τον συνδυασμό επιστημονικής, από τη μία, και επικής-ηρωικής φαντασίας, από την άλλη (είδος που ουσιαστικά δημιούργησε ο λόρδος Ντάνσανι και που σήμερα ονομάζουμε fantasy), τον υπερφυσικό τρόμο των Αμβρόσιου Μπιρς, Ρόμπερτ Τσέιμπερς και Άλτζερνον Μπλάκγουντ, το «αστυνομικό» μυθιστόρημα μυστηρίου σε συνδυασμό με το μακάβριο, που γέννησε ο πατέρας τού american-gothic Έντγκαρ Άλαν Πόε — αλλά και από τον μυστικισμό και το «αρχέγονο κακό» του Άρθουρ Μάχεν. Στο δοκίμιό του «Ο Υπερφυσικός Τρόμος στη Λογοτεχνία» (3) ο Λάβκραφτ μιλά για τη γέννηση και την εξέλιξη του λογοτεχνικού αυτού είδους και μας υποδεικνύει ο ίδιος τους συγγραφείς που τον επηρέασαν: Ντάνσανι, Μάχεν, Μπλάκγουντ, αλλά και Οράτιος Ουόλπολ και Μπραμ Στόουκερ μεταξύ των άλλων — και βεβαίως ο μέγας Πόε.

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να υπενθυμίσουμε τη μεγάλη επιρροή του κινήματος του Ρομαντισμού και την εμβληματική μορφή του Ε.Τ.Α. Χόφμαν, ο οποίος κρύβεται πίσω από πολλούς μεγάλους συγγραφείς του Φανταστικού. Τα έργα του, κυρίως τα «Νυχτερινά κομμάτια» («Nachtstücke», 1816), ήταν από τα πρώτα έργα τρόμου και επηρέασαν βαθιά μεταγενέστερους συγγραφείς, όπως τον Πόε, τον Κάφκα και τον Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον, ενώ η ηλικιωμένη αριστοκράτισσα «Δεσποινίς ντε Σκιντερί» θεωρείται από πολλούς ως ο προάγγελος της Μις Μαρπλ της Άγκαθα Κρίστι. Η γραφή του Ε.Τ.Α. Χόφμαν κινήθηκε με μαεστρία ανάμεσα στον ρεαλισμό, στον ρομαντισμό και το Φανταστικό και ανέδειξε, μέσω ενός κόσμου μεσαιωνικών θρύλων, φαντασμάτων και τρόμου, τον διαταραγμένο ψυχισμό των ηρώων του και την παραμορφωμένη πραγματικότητα που βίωναν. Την εποχή που κυριαρχούσε ο ορθολογισμός του Διαφωτισμού, ο Ε.Τ.Α. Χόφμαν ανέδειξε το δαιμονικό στην ανθρώπινη φύση, το συναίσθημα και τα όνειρα. Στο εξής, η φαντασία δεν είναι ένα μέσον απόδρασης από την πραγματικότητα αλλά συνώνυμο της δημιουργικής εξερεύνησης του εσωτερικού μας κόσμου.

Ο μεγαλοφυής Λάβκραφτ κατάφερε να συνδυάσει τα τρία κύρια είδη του Φανταστικού (επιστημονική φαντασία & fantasy, υπερφυσικός τρόμος και μυστήριο-μακάβριο) με τις μυθολογικές του γνώσεις, τους παράξενους εφιάλτες του, τον αποκρυφισμό και τα επιτεύγματα της επιστήμης του 20ού αιώνα —της οποίας ήταν λάτρης— σε ένα νέο δημιούργημα, που κανείς δεν ήξερε πώς να ονομάσει — ούτε ο ίδιος.

Έτσι, μετά τον θάνατό του, ο λαβκραφτικός κύκλος των συγγραφέων, των θαυμαστών, των φίλων και των συνοδοιπόρων και αλληλογράφων του, με πρώτο ανάμεσά τους τον Όγκαστ Ντέρλεθ, «βάφτισαν» το είδος αυτό Μυθολογία Κθούλου (Cthulhu Mythos). Πρόκειται για ένα πάνθεον που κατοικείται από εξωγήινες, εξωδιαστατικές θεότητες και αποτρόπαια όντα, η ύπαρξη των οποίων υπονοείται σε πανάρχαιους θρύλους και μύθους — όντων που αποζητούν να κάνουν την ανθρωπότητα θήραμά τους…

• Χ.Φ. Λάβκραφτ: «Η Ονειρική Αναζήτηση της Άγνωστης Καντάθ», μτφρ: Τάσος Ρούσσος, εκδ. «Αίολος», 1988.
• Μισέλ Ουελμπέκ: «Εναντίον του κόσμου, εναντίον της ζωής», μτφρ: Βασίλειος Πατσογιάννης, πρόλογος Στίβεν Κινγκ, εκδ. «Εστία», 2008.
• Χ.Φ. Λάβκραφτ: «Ο Υπερφυσικός Τρόμος στη λογοτεχνία», μτφρ: Γιώργος Μπαρουξής, εκδ. «Αίολος», 2008.

[ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ]