Ωδή στον Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ [2]

 [ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ]

Η Μυθολογία Κθούλου, το «Νεκρονομικόν» και ο τρομακτικός κόσμος του Χ.Φ. Λάβκραφτ

«Κρατήστε τα αντίγραφα αυτής της λατινικής μετάφρασης αλυσοδεμένα και κλειδωμένα. Κανείς απ’ όσους τη διαβάσουν να μη μιλήσει για το περιεχόμενό της και κανείς απ’ όσους τη γνωρίζουν να μην αποκαλύψει την ύπαρξή της στους αδαείς — είναι ακατάλληλοι να σηκώσουν ένα τόσο βαρύ φορτίο… Καλύτερα να βγουν τα μάτια του με πυρωμένα κάρβουνα και να ραφτούν τα χείλη του με κερωμένη κλωστή, παρά να προφέρει κανείς φωναχτά τα λόγια αυτού του βιβλίου, γραμμένα στην ξεχασμένη γλώσσα που ποτέ δεν ήταν προορισμένη να μιληθεί από γιους του Αδάμ, αλλά μονάχα από εκείνους που δεν έχουν στόματα και που κατοικούν στις σκιές ανάμεσα στ’ αστέρια». — «Νεκρονομικόν», Πρόλογος.

Οι Θεοί

Στο διάστημα, στον αστερισμό του Ωρίωνα, κατοικούν οι Πρεσβύτεροι Θεοί, οι δυνάμεις του Καλού. Στο απώτατο παρελθόν, έχουν επέμβει αρκετές φορές στις μάχες των οντοτήτων, των μη ανθρώπινων φυλών, που κατοικούσαν στον πλανήτη ενάντια στις δυνάμεις του Κακού. Οι δυνάμεις του Κακού αναφέρονται στο «Νεκρονομικόν», (1) πόνημα του «άγνωστου παράφρονα» Άραβα συγγραφέα Αμπντούλ Αλχαζρέντ, ως Αρχαίοι ή Μεγάλοι Παλαιοί. Πρόκειται για φρικτά εξωγήινα όντα, με ηγέτη-αρχιερέα τον χταποδόμορφο, φτερωτό Κθούλου, που μετανάστευσαν στη Γη πριν από εκατομμύρια χρόνια. Έχτισαν πόλεις στην Ανταρκτική και στα βάθη της θάλασσας, όπως την R’lyeh (Ρ’λυέ) —μία μεγαλιθική μητρόπολη στον Ειρηνικό που θυμίζει έντονα μιαν άλλη Ατλαντίδα—, με τη βοήθεια των άνοων Σογγώθ, που έχουν τη μορφή πρωτοπλασματικών φυσαλίδων. Οι Σογγώθ ξέφυγαν από την επιρροή τους και, μαζί με άλλα φρικαλέα πλάσματα, κατάφεραν να περιορίσουν την εξουσία των Μεγάλων Παλαιών. Δεν μπόρεσαν όμως να τους εξαλείψουν, αφού αρκετοί από τους Μεγάλους Παλαιούς, αν και αρχικά λατρεύτηκαν σαν θεότητες, αποδείχτηκαν κακόβουλοι και ασκούσαν τη μαγεία, με συνέπεια οι Πρεσβύτεροι Θεοί να τους εξορίσουν στο υπερπέραν. Έκτοτε, επιβιώνουν σε μιαν άλλη διάσταση —θυμίζοντας με τη σειρά τους τη Γιγαντομαχία της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, όπου οι ηττημένοι από τους Δώδεκα Θεούς Γίγαντες έχουν ριφθεί στα Τάρταρα, καταδικασμένοι στο αιώνιο σκοτάδι—, σε μια διάσταση όπου δεν ισχύουν οι φυσικοί νόμοι, προσμένοντας μια μεγάλη πλανητική συζυγία ώστε να ανοίξουν οι πύλες της φυλακής τους και να επιστρέψουν ξανά στη γη. Από αυτούς, μόνο ο Κθούλου παραμένει αιώνια στη βυθισμένη Ρ’λυέ, όπου κοιμάται και ονειρεύεται έως ότου ξυπνήσει και καλέσει πίσω στη Γη τους αδελφούς του.

Εκτός από τον Κθούλου, που επικοινωνεί με τους ανθρώπους μέσα από τα όνειρα, και τις συν αυτώ κατώτερες θεότητες, υπάρχουν και οι Εξώτεροι Θεοί, «κοσμικής κλίμακας και απροσμέτρητης δύναμης», όπως είναι οι Αζαθώθ, Γιογκ Σοθώθ, Νυαρλαθοτέπ και άλλοι. Μάλιστα, λατρεύονται και αυτοί μέσα από φρικτές τελετές από μυστικά θρησκευτικά τάγματα, παρότι βέβαια η ενασχόληση με τους Μεγάλους Παλαιούς εγκυμονεί φρικτότατους κινδύνους, είτε λατρεύει κανείς τους Κατώτερους Θεούς είτε τους Εξώτερους.

Παρά την ισχύ τους πάντως, οι (κακές) αυτές θεότητες ηττήθηκαν από τους (καλούς) Πρεσβύτερους και εξορίστηκαν, ενώ είναι, επίσης, ευάλωτες σε ορισμένες τελετουργίες αλλά και σε μερικά ανθρώπινα όπλα. Παρ’ όλ’ αυτά, πάντα κάποιος ή κάποιοι, ένας ερευνητής των σκοτεινών μυστικών ή κάποιο κρυφό μυστικιστικό τάγμα, ή μια κρυμμένη ορδή πιστών, θα φροντίσουν να τους επαναφέρουν στην αρχική τους θέση — ό,τι και να σημαίνει αυτό, και όσες επιπτώσεις και αν έχει στη Γη, αλλά και στο σύμπαν ολόκληρο…

Διαβάζοντας τον Λάβκραφτ

Διαβάζοντας τον Λάβκραφτ, ο ορθολογισμός σου πάει κυριολεκτικά περίπατο παρέα με τον ορθολογισμό του κεντρικού ήρωα. Στην πορεία προς τον σκοτεινό λαβκραφτικό κόσμο, οι άνθρωποι βρίσκονται στο έλεος άγνωστων και απειλητικών δυνάμεων που μπορούν να τους καταστρέψουν με κάθε τρόπο, ανά πάσα στιγμή. Εδώ ο Θεός είναι απών και ο άνθρωπος μένει μόνος να αντιπαρατεθεί σε δυνάμεις που τον ξεπερνούν. Πλάσμα της φύσης και ο ίδιος, επομένως φορέας του Καλού και του Κακού, είναι υποχρεωμένος να παλέψει με κάθε τρόπο, χρησιμοποιώντας κάθε μέσον, για την επιβίωσή του. Ένα μέρος από τη σαγήνη που ασκείται στο σύγχρονο αναγνωστικό κοινό οφείλεται σε αυτή τη μάχη ορθολογικού-ανορθολογικού, του μεταφυσικού φόβου για το άγνωστο, του ενστίκτου της επιβίωσης απέναντι στη διαρκώς αιωρούμενη απειλή της παραφροσύνης ή του θανάτου.

Στο «Πράγμα στο Κατώφλι», κρατιέσαι με δυσκολία για να μην κοιτάζεις κάτω από το κρεβάτι, στην «Περίπτωση του Τσαρλς Ντέξτερ Ουόρντ», σκέφτεσαι μήπως πρέπει να ανάψεις τα φώτα του σπιτιού, κρυφογελώντας με τον εαυτό σου, και, στον «Κυνηγό του Σκοταδιού», το βλέμμα σου κατευθύνεται ασυναίσθητα προς στις ντουλάπες. Ο πρωτόγονος, ζοφερός τρόμος που αναδεύεται και εκλύεται από έργα όπως το «Χρώμα από το Διάστημα», η «Σκιά πάνω από το Ίνσμουθ», ο «Νιαρλαθοτέπ», το «Κάλεσμα του Κθούλου», τα «Βουνά της Τρέλας» (εδώ ξεκίνησε η ιστορία με τους Μεγάλους Παλαιούς),ο «Τρόμος του Ντάνγουιτς», ο «Ναός του τρόμου», ο «Τύμβος» κ.ά., γεννά μέσα σου την αίσθηση ότι δεν απειλείται μόνο η φυσική σου ασφάλεια αλλά και η πνευματική σου υπόσταση. Σε τυλίγει το απόλυτο σκοτάδι και ο ύψιστος φόβος να βρεθείς μόνος στην απεραντοσύνη του απείρου. Στα «Ποντίκια στους Τοίχους», σταματάς κάθε τόσο να διαβάζεις — και αφουγκράζεσαι.

Υπάρχουν και απορίες

Μα… αυτός λοιπόν είναι ο Λάβκραφτ; Αυτός είναι ο μέγας εκπρόσωπος της περιβόητης Φανταστικής Λογοτεχνίας, της Λογοτεχνίας Τρόμου του 20ού αιώνα; Και ποιος είναι τελικά ο σκοπός της τέχνης του; Να ανεβάζει την αδρεναλίνη προσφέροντας στον αναγνώστη την «αρνητική» ευχαρίστηση του φόβου; Να τρομάζει αφηγούμενος «ιστορίες-παραμύθια με τέρατα»;

Όχι δα. Για τον Λάβκραφτ, η αξία του Φανταστικού συνδέεται στενά με βασικά στοιχεία της ανθρώπινης συνείδησης, με την απόλυτη γνώση ότι «τα πάντα οδεύουν με τρόπο αναπόφευκτο και μυστηριώδη στο μοιραίο». Οι απόκοσμοι κόσμοι του είναι μια εκβάθυνση στα άδυτα του άγνωστου, σκοτεινού εαυτού μας. Αποκρυπτογραφώντας —και αποδομώντας— ορθολογιστικά το ανορθολογικό, ο Λάβκραφτ εξερευνά τα εσωτερικά μας Τάρταρα, ωθώντας μας όλο και πιο κοντά στο μεγαλείο —ή την κατάρα— της αυτογνωσίας. Ό,τι ακριβώς κάνει η κλασική (ρεαλιστική, νατουραλιστική) λογοτεχνία το κάνει και η καλή λογοτεχνία του Φανταστικού, το κάνει ο Λάβκραφτ με τη συγγραφική του δεινότητα και τον αριστουργηματικά διαθλασμένο τρόπο ανάγνωσης της (πολύπλοκης και απατηλής) πραγματικότητας.

Ο Μισέλ Ουελμπέκ γράφει ότι ο Λάβκραφτ έσπασε το συμβατικό πλαίσιο αφήγησης του Φανταστικού περνώντας αμέσως στην ουσία, χωρίς ρουτινιάρικες περιγραφές, και εισάγοντας έννοιες των επιστημονικών τομέων, καθώς οι επιστήμες, στην προσπάθειά τους να περιγράψουν αντικειμενικά το πραγματικό, τον εφοδίασαν με τα απαραίτητα εργαλεία για να μεταδώσει έναν τρόμο αντικειμενικό.

Και πράγματι: Στα «Όνειρα του Σπιτιού της Μάγισσας», ο ήρωάς του, ο Γκίλμαν, μελετά μη ευκλείδεια γεωμετρία και κβαντική φυσική. Είναι προφανές ότι βόλεψαν τον Λάβκραφτ οι νέες ανακαλύψεις, όταν ο ίδιος βρισκόταν στην εποχή της έντονης δημιουργικότητάς του. Είχαν ήδη γίνει γνωστές η Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, η αρχή της Απροσδιοριστίας (ή αβεβαιότητας) του Χάιζενμπεργκ και η εξίσωση του Σρέντινγκερ (κβαντομηχανική, δυϊσμός σωματιδίου-κύματος), οι οποίες ακυρώνουν εν μέρει —στον μικρόκοσμο— την αρχή της αιτιοκρατίας (η ισχύ τους περιορίζεται αρκετά στην Κλασική Φυσική). «Η Θεωρητική Φυσική γίνεται ολοένα και πιο αποκρυφιστική», όπως είχε πει και ο Άρθουρ Κέσλερ. Αλλά και πέρα από αυτό: η Θεωρητική Φυσική μπορούσε να γεννήσει τον πυρηνικό όλεθρο: οι Μεγάλοι Παλαιοί ήταν η φαντασιακή συνεκδοχή της ατομικής βόμβας, και του πυρηνικού ολέθρου. Ο Λάβκραφτ διάβαζε αχόρταγα, και με τρόμο, για τις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις, στο ερημητήριό του.

Μεγάλο ενδιαφέρον για τις επιστήμες είχε άλλωστε και ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, και βεβαίως ένας άλλος μεγάλος μετρ του ευρύτερου Φανταστικού —και όχι μόνο—, ο πολυσχιδής Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Ο Μπόρχες μάλιστα αφιερώνει στον Λάβκραφτ το διήγημά του «Υπάρχουν πράματα πολλά» (2) και ο Στίβεν Κινγκ γράφει γι’ αυτόν την «Ομίχλη». Ο δεύτερος μάλιστα, στον πρόλογο του βιβλίου του Ουελμπέκ για τον Λάβκραφτ, αποδίδει τα σέβη του στο δάσκαλο, ενώ σε πολλές δηλώσεις του, όπως για παράδειγμα στο περιοδικό American Heritage, χαρακτηρίζει τον Χ.Φ. Λάβκραφτ «τον αξεπέραστο συγγραφέα του κλασικού τρόμου στον 20ό αιώνα».

• (α΄) «Σχετικά με το “Νεκρονομικόν”, πρέπει να ομολογήσω πως αυτό το τερατώδες και απεχθές έργο δεν είναι παρά γέννημα της δικής μου φαντασίας. Η δημιουργία φρικτών βιβλίων είναι μια από τις αγαπημένες διασκεδάσεις των αφοσιωμένων στο παράξενο». Απόσπασμα επιστολής του Χ.Φ. Λάβκραφτ προς τη M. Sylverster: 13.01.1934. (α΄) «Τώρα, σχετικά με αυτά τα τρομερά και απαγορευμένα βιβλία […] είμαι υποχρεωμένος να πω ότι τα περισσότερα από αυτά ήταν καθαρά φανταστικά. Δεν υπήρξε ποτέ κανένας Αμπντούλ Αλχαζρέντ ή “Νεκρονομικόν”, και το ξέρω γιατί εγώ τα επινόησα και τα ονόμασα έτσι». Απόσπασμα επιστολής του Χ.Φ. Λάβκραφτ προς τον Ουίλις Κόνοβερ.
• Χ.Λ. Μπόρχες: «Το Βιβλίο της Άμμου», μτφρ. Σπύρος Τσακνιάς, εκδ. «Νεφέλη», 1982.

[ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ ]