Ωδή στον Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ [3]

[ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ]

Η λύτρωση

Εισάγοντας τον υλισμό στην καρδιά του τρομακτικού και του θαυμαστού, ο Λάβκραφτ δημιούργησε ένα πέρα για πέρα νέο είδος, μια νέα «κατασκευή» λογοτεχνικών πραγματικοτήτων, αποτελούμενη από έναν τεράστιο πλούτο παράξενων κόσμων, ιδεών και φιλοσοφικών αναζητήσεων (για να μην αναφέρουμε την καθαυτό λογοτεχνική αξία της πρόζας του — αλλά και της ποίησής του) και στα τρία είδη του Φανταστικού με τα οποία ασχολήθηκε: τις Ονειροχώρες (Fantasy), την Επιστημονική Φαντασία και τον Υπερφυσικό Τρόμο.

Το σκοτεινό σύμπαν του Λάβκραφτ δεν έχει επίπεδα και οι ιεραρχίες είναι θολές και ακαθόριστες. Υπάρχουν, όπως προαναφέραμε, αναφορές στα απύθμενα βάθη, στα «Τάρταρα», στην ελληνική —αλλά όχι μόνο— μυθολογία και στο σχήμα Καλό-Κακό, αλλά εδώ δεν υπάρχει συγγνώμη ούτε άφεση αμαρτιών. Εδώ, δεν σου ζητά κανείς απλοϊκός —ενίοτε γοητευτικός— αντιρρησίας, «επαναστάτης»-έκπτωτος Άγγελος, που δρα ενάντια στους νόμους του καλού Θεού, να πουλήσεις την ψυχή σου. Το Κακό σε περιτριγυρίζει με αμέτρητους τρόπους και με σαδιστική προοδευτικότητα, ώσπου να σε βυθίσει στο σκοτάδι — εδώ, και η τρέλα είναι το πιο ανακουφιστικό, το πιο λυτρωτικό που μπορεί να σου συμβεί, αν εξαιρέσουμε τον θάνατο.

Οι «ξένοι»

Ο Λάβκραφτ είχε εθνοκεντρικές απόψεις, αρνητική στάση ως προς την επιμειξία των φυλών και των εθνικοτήτων (θεωρούσε την πολυπολιτισμικότητα στοιχείο παρακμής), σεβασμό στον θεσμό της κληρονομικότητας της κοινωνικής θέσης, ενώ υποστήριζε τον περιορισμό των γυναικών στους παραδοσιακούς τους ρόλους.

Αυτά όλα ισχύουν, τα γνωρίζουμε καλά και έχουν αποτυπωθεί στο λαβκραφτιανό έργο, όπου πολλοί δύσμορφοι «ξένοι», γήινα alien που έχουν τις ρίζες τους κάπου αλλού, παραμονεύουν πίσω από σκοτεινές γωνίες ή χτυπούν την πόρτα σου τα βράδια. Αλλά δεν πρέπει, σε μία συζήτηση για τον ρατσισμό του Λάβκραφτ που γίνεται σήμερα, να ξεχνάμε ότι το πουριτανικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε ευνοούσε αυτές τις συντηρητικές-ρατσιστικές αντιλήψεις, που συμβάδιζαν αγαστά με το κλίμα της εποχής. Το κίνημα του ευγονισμού ήταν διαδεδομένο στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η φυλετική απομόνωση ήταν νομικά παγιωμένη στο μεγαλύτερο μέρος του Νέου Κόσμου.

Από την άλλη, η αλήθεια είναι ότι η γυναίκα του, η Σόνια, ήταν Ουκρανή-Εβραία και ότι είχε φίλους και συνοδοιπόρους Εβραίους, παρότι ο ίδιος, ως φανατικός αγγλόφιλος και θαυμαστής του αγγλοσαξονικού πολιτισμού, θεωρούσε σχεδόν όλους τους άλλους λαούς, συμπεριλαμβανομένων των λοιπών Ευρωπαίων αλλά και των Αμερικανών εποίκων και μεταναστών, υποδεέστερους.

Τέλος, αν πρόκειται να συγχωρήσουμε τον Πόε για τις δικές του, εξίσου ρατσιστικές αντιλήψεις, μάλλον το ίδιο θα πρέπει να κάνουμε και για τον αριστοκράτη ερημίτη της Πρόβιντενς…

Ο γάμος, τα ταξίδια και τα pulp περιοδικά

Ο Λάβκραφτ γνώρισε την επτά χρόνια μεγαλύτερή του Σόνια Γκριν το 1921. Το ζευγάρι παντρεύτηκε το 1924, χώρισε το 1926 και πήρε —συναινετικό— διαζύγιο το 1929. Πιστεύεται ότι η αιτία για τον χωρισμό ήταν το γεγονός ότι ο Λάβκραφτ δεν μπορούσε να ανεχτεί ότι τον συντηρούσε η σύζυγός του. Φυσικά δεν ήταν μόνο αυτό. Ο Λάβκραφτ δεν συμπαθούσε τα ταξίδια ούτε τις μεγάλες αλλαγές. Έφτασε στο σημείο να αρνηθεί τη θέση του αρχισυντάκτη του Weird Τales για να αποφύγει τη μετακόμιση στο Σικάγο όπου βρίσκονται τα γραφεία του περιοδικού. Η αναγκαστική μετακόμιση του νιόπαντρου ζεύγους στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης (τόπο που ο Λάβκραφτ δεν μπόρεσε να ανεχτεί) αλλά και οι προσπάθειές του να εργαστεί εκεί —και μάλιστα ως πλασιέ— ήταν για τον ίδιο μια εφιαλτική εμπειρία.

Ο Λάβκραφτ επέστρεψε στην αγαπημένη γενέτειρά του, αυτό τον ψυχολογικό μαγνήτη αίματος, όπου και άρχισε η πιο γόνιμη συγγραφική του περίοδος (το 1928 δημοσιεύεται στο Weird Τales η νουβέλα του «Το κάλεσμα του Κθούλου»). Τα χρόνια εκείνα τόλμησε να κάνει κάποια ελάχιστα, μόνο, ταξίδια στον Καναδά και μόλις ένα στη Φλόριντα για διακοπές.

Ο Λάβκραφτ δεν κατάφερε ποτέ να δει διηγήματά του σε περιοδικά ευρείας κυκλοφορίας. Μερικές δεκάδες από τις ιστορίες του δημοσιεύτηκαν στο —θρυλικό σήμερα— περιοδικό Weird Tales και σε άλλα pulp περιοδικά μικρότερης απήχησης. Απίστευτο για κάποιον που διέθετε έναν τεράστιο κύκλο θαυμαστών, στον οποίο μάλιστα συγκαταλέγονται και αρκετοί γνωστοί συγγραφείς. Αναγνωρίστηκε ουσιαστικά μόνο μετά θάνατον, χάρη στην αφοσίωση του θαυμαστή, αλληλογράφου και αξιόλογου συγγραφέα Όγκαστ Ντέρλεθ, ο οποίος έκανε σκοπό της ζωής του να ολοκληρώσει ο ίδιος πολλά από τα ημιτελή διηγήματα του πρόωρα χαμένου φίλου του και να κάνει, τόσο τον ίδιο, όσο και το έργο του, ευρύτερα γνωστά.  (1) Αξίζει να τονιστεί ότι ο Ντέρλεθ είδε για πρώτη φορά τον Λάβκραφτ, νεκρό. Οι δυο τους δεν συναντήθηκαν ποτέ προσωπικά, παρά μόνο αλληλογραφούσαν. Το ίδιο ισχύει και για τον Κλαρκ Άστον Σμιθ και τον Ρόμπερτ Χάουαρντ (ο θρυλικός δημιουργός τού Κόναν και πολλών-πολλών άλλων ηρώων της fantasy), η αυτοκτονία του οποίου στα 30 του χρόνια κλόνισε ιδιαίτερα τον Λάβκραφτ.

Η επίσημη κριτική άργησε πολύ να δεχτεί τον Λάβκραφτ ως μεγάλο λογοτέχνη λόγω του «απαρχαιωμένου» και συχνά πομπώδους ύφους του. Σήμερα θεωρείται ως ο μέγας συγγραφέας του Φανταστικού του 2οού αιώνα, ενώ η τεχνική της γραφής του μελετάται σε ακαδημαϊκό επίπεδο και διδάσκεται σε πλήθος πανεπιστημιακών σχολών, καθώς η ικανότητά του να δημιουργεί ονειρικές-φανταστικές ατμόσφαιρες, και η ιδιαιτερότητα του γλωσσικού του ύφους, ακόμα και δίχως διάλογο, συντονίζει συναισθηματικά και υποβάλλει τον αναγνώστη.

Πόε ή Λάβκραφτ;

Το (ψευδο) ερώτημα αυτό απασχόλησε συχνά τους αναγνώστες της λογοτεχνίας του Φανταστικού. Η απάντηση είναι μία και απλή: και οι δύο. Οι προσωπικότητες των δύο μεγάλων συγγραφέων σημάδεψαν και επηρέασαν όσο λίγοι την παγκόσμια λογοτεχνία. Ο Πόε προηγήθηκε έναν αιώνα του Λάβκραφτ, αλλά ο δεύτερος, σαν καλός και ικανός μαθητής, ξέφυγε από την επιρροή των «δασκάλων» του και δημιούργησε γρήγορα τους δικούς του φανταστικούς κόσμους.

Πόε και Λάβκραφτ γεννήθηκαν στη Νέα Αγγλία, πέρασαν δύσκολα παιδικά χρόνια, αγάπησαν την ποίηση, κι έφυγαν νέοι από τη ζωή (40 ο Πόε, 47 ο Λάβκραφτ), και μάλιστα με επώδυνο τρόπο (ψυχολογική κατάρρευση ο Πόε, από καρκίνο ο Λάβκραφτ). Κατά τα άλλα, υπήρξαν εντελώς διαφορετικοί χαρακτήρες και άφησαν πίσω τους διαφορετικό έργο. Ο Πόε —σε αντίθεση με τον μονήρη και φιλάσθενο Λάβκραφτ— ήταν χαρτοπαίκτης, τζογαδόρος και αλκοολικός. Πέρασε για ένα διάστημα από τη στρατιωτική ακαδημία του Γουέστ Πόιντ και εργάστηκε περιστασιακά ως αρχισυντάκτης και κριτικός σε περιοδικά. Είχαν και οι δύο γνώση για τη λογοτεχνία της εποχής τους, ο Λάβκραφτ μάλιστα εμφανίζεται να γνωρίζει το έργο των Προυστ, Τζόις και Φρόιντ. Ο Λάβκραφτ είναι ο μετρ του υπερφυσικού-αλλόκοτου τρόμου με εκατοντάδες επιγόνους, ο Πόε ταυτίζεται με τον ρομαντισμό. Είναι ο πατέρας του αμερικανικού gothic αλλά και του αστυνομικού μυθιστορήματος. Ο κόσμος του είναι γεμάτος περιπέτεια, τρόμο, αστυνομικό μυστήριο και αλλόκοτες γοητευτικές εικόνες. Επηρέασε —εκτός από τον Λάβκραφτ— και τους Άρθρουρ Κόναν Ντόιλ, Ιούλιο Βερν, Όσκαρ Ουάιλντ, τον Χόρχε-Λουίς Μπόρχες και πολλούς-πολλούς άλλους. Και οι δύο, συνδιαμόρφωσαν τον κόσμο όπου ζούμε — την εποχή μας.

Τέλος;

Το λαβκραφτικό σύμπαν έχει αποτελέσει και αποτελεί αντικείμενο χιλιάδων μελετών και έχει γεμίσει βιβλιοθήκες ολόκληρες αφιερωμένες στο έργο του. Έχει επηρεάσει ένα πολύ μεγάλο μέρος από τον κινηματογράφο του Φανταστικού. (2) Έχει εμπνεύσει ακόμη —εκτός από αμέτρητους λογοτέχνες— μουσικούς, (3) ζωγράφους (όπως ο Paul Carrick) και εικαστικούς-σκηνογράφους, με πιο γνωστό από όλους τον βραβευμένος και με Όσκαρ για το «Άλιεν», εκτός όλων των άλλων, Χανς Ρούντολφ Γκίγκερ. Αλλά και δεκάδες ηλεκτρονικά παιχνίδια. (4)

Τελειώνουμε —αν και η αναζήτηση του γνωστού, και άγνωστου, Λάβκραφτ δεν τελειώνει ούτε και θα τελειώσει ποτέ— με μια γενναία «ιντερνετική-φεϊσμπουκική» δήλωση του Λάβκραφτ για την επαφή του με πολλά διαφορετικά άτομα μέσω της επιστολογραφίας:

«Βρέθηκα εκτεθειμένος σε δεκάδες διαφορετικές απόψεις, τις οποίες υπό άλλες συνθήκες δεν υπήρχε περίπτωση να γνωρίσω. Τόσο η κατανόησή μου όσο και οι προτιμήσεις μου διευρύνθηκαν, και πολλές από τις αντιλήψεις μου σε ζητήματα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα άλλαξαν, επειδή αυξήθηκαν οι αντίστοιχες γνώσεις μου».

Ας το ξανασκεφτούμε αυτό — μας αφορά όλους.

Κι έτσι, φτάνοντας στον επίλογο της Ωδής του ατέλειωτου λαβκραφτικού σύμπαντος, παραθέτουμε ως στοιχειώδες τρομακτικό στοιχείο το περίφημο δίστιχο που γράφουν ανελλιπώς με σπρέι στον τάφο του οι θαυμαστές του — γιατί ποτέ δεν θα ξεχαστεί, και πάντα θα μας τέρπει και θα μας διδάσκει διά του ολότελα προσωπικού του Τρόμου:

Δεν είναι νεκρό αυτό που αιώνια κείται, και, στο διάβα των παράξενων αιώνων, μέχρι και ο θάνατος μπορεί να πεθάνει.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ο S. T. Joshi, στην περίφημη βιογραφία του Λάβκραφτ, «H. P. Lovecraft. A Life (1890-1937)», υποστηρίζει πως «ο κόσμος που οραματίστηκε ο Λάβκραφτ εκχριστιανίστηκε από τον Ντέρλεθ, με αποτέλεσμα να χάσει την αρχική του υπόσταση, του αλλόκοτου και του τρομακτικού, και να γίνει πιο θρησκευτικός. Και όλοι οι συνεχιστές έκαναν το ίδιο λάθος».

2. Σημαντικές διασκευές (μεταξύ πολλών άλλων): «Alien (1979· τα τέρατα του Χανς Ρούντολφ Γκίγκερ είναι εμπνευσμένα από το «Νεκροκομικόν»). «Στο στόμα της Τρέλας» (1994). «The Dunwich Horror» (1970). «Dagon» (2001· βασισμένο στα διηγήματα «Dagon» και «The Shadow Over Innsmouth»). «Castle Freak» (1995· βασισμένο στο διήγημα «The Outsider»). «The Whisperer in Darkness» (2011). «Necronomicon» (1993). «The Thing» (1982· το φιλμ του John Carpenter βασίστηκε στο «From the Mountains of Madness» και στο «Who Goes There?» του John W.Cambel). «In the Mouth of Madness» (1994· επίσης του John Carpenter, ένα από τα πιο «άγνωστα» λαβκραφτικά φιλμ — και από τα καλύτερα). «Evil Dead 2» (1987· του Sam Raimi). «Πέρα από τον Τοίχο του Ύπνου» (με πρωταγωνιστή τον Βίνσεντ Πράις, κυκλοφόρησε με τον τίτλο: «Το στοιχειωμένο Παλάτι του Έντγκαρ Άλαν Πόε»). Ο Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, μεγάλος φαν του Λάβκραφτ, έχει πολλές φορές δηλώσει ότι σχεδιάζει να σκηνοθετήσει τα «Βουνά της Τρέλας».

3. Μεταξύ πολλών άλλων, τους Metallica και το ψυχεδελικό ροκ συγκρότημα H. P. Lovecraft, ενώ οι Black Sabbath, στον πρώτο ομώνυμο δίσκο τους (1970), συμπεριέλαβαν το τραγούδι «Behind the Wall of Sleep», ευθεία αναφορά στο ομώνυμο διήγημα του Λάβκραφτ.
4. «Call of Cthulhu: Dark Corners of the Earth», «Πέρα από τα βουνά της Τρέλας». «Silent Hill», και πολλά-πολλά άλλα.

Χρησιμοποιήθηκαν μεταφράσεις έργων του Χ.Φ.Λ. που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις: «Αίολος», «Locus-7» (Γ. Μπαλάνος), «Ωρόρα», «Νεφέλη», «Ερατώ», «Αιγόκερως», καθώς και το βιβλίο του Παντελή Γιαννουλάκη, «Χ.Φ. Λάβκραφτ, Ταξίδι στη Μοναξιά τον Χρόνου» (εκδ. «Αρχέτυπο», 1999).