Οι άντρες που κλαίνε

«Το “γιατί” είναι ακόμα άπιαστο. Γιατί θέλω να ταυτίζομαι σαν “αγόρι” και σαν “κορίτσι”; Ακόμα δεν το έχω καταλάβει». Έντι Ίζαρντ.

Μια μέρα τον περασμένο Αύγουστο περίμενα τη σειρά μου στα ταμεία ενός πολυκαταστήματος. Μπροστά από τις ταμειακές μηχανές βρίσκονταν ράφια με μικροπράγματα — ανάμεσά τους πλαστικά μπουκάλια για νερό με ροζ σχέδια. Ένα μικρό αγόρι έπιασε ένα μπουκάλι για να το περιεργαστεί. Έρχεται ένα άλλο αγοράκι ένα-δύο χρόνια μεγαλύτερο —περίπου έξι ή επτά ετών— και κάνει δύο φορές παρατήρηση στο μικρό: «Μην παίζεις με αυτά, είναι ροζ, είναι για κορίτσια». Καμία από τις μητέρες των παιδιών δεν παρενέβη.

Μελέτες σε παιδάκια προνηπιακής ηλικίας δείχνουν ότι κοριτσάκια και αγοράκια κάτω των δύο ετών προτιμούν τα βασικά χρώματα κόκκινο και μπλε. Παρατηρούν το ροζ, ωστόσο κανένα φύλο δεν του δίνει ιδιαίτερη προσοχή. Όσο περνούν από το κατώφλι των δύο και μέχρι την ηλικία των τεσσάρων, τα παιδιά επιλέγουν χρώματα που έχουν συσχετίσει με το φύλο — ροζ τα κορίτσια, μπλε τα αγόρια. Πρόκειται για την περίοδο κατά την οποία οι γονείς, η ευρύτερη οικογένεια, νταντάδες, παιδαγωγοί στον παιδικό σταθμό, «δείχνουν» στα παιδιά ποιο είναι το φύλο τους και του επισυνάπτουν τις αντίστοιχες κοινωνικές συμβάσεις.

Ποιες είναι αυτές οι συμβάσεις; Η τεστοστερόνη στον αντρικό οργανισμό αυξάνεται από τη γέννηση μέχρι τα τριάντα περίπου χρόνια. Η «αντρική» ορμόνη ανεβάζει τα επίπεδα ενέργειας επειδή διευκολύνει την κυκλοφορία του αίματος και τη μυϊκή ενδυνάμωση — το τέλειο επιχείρημα για την αιτιολόγηση της επιθετικότητας των αγοριών και της φαινομενικής αδιαφορίας τους για δραστηριότητες που δεν περιλαμβάνουν σωματική άσκηση. Στο χτίσιμο του «αντρικού» προφίλ αποσιωπείται επιμελώς ο ρόλος της τεστοστερόνης στη βελτίωση της λεκτικής μνήμης και της ταχύτερης νοητικής επεξεργασίας και αναφέρεται μόνο στις περιπτώσεις τεκμηρίωσης της ανωτερότητας απέναντι στο γυναικείο φύλο.

Οι κοινωνικές ιδιότητες που αποδίδονται στις αντρικές και γυναικείες ορμόνες προδιαγράφουν την κατεύθυνση που τα παιδιά αναμένεται να ακολουθήσουν ανάλογα με το φύλο τους, ιδιαίτερα όταν οι ίδιες ιδιότητες ενσαρκώνονται από τους γονείς. Στην οικογένεια όπου η μητέρα επιφορτίζεται με τη διδασκαλία όσων «τιθασεύουν» την ορμή των αγοριών (τρόποι καλής συμπεριφοράς, κανόνες υγιεινής, μεθοδολογία στη μελέτη των μαθημάτων, τήρηση ωραρίου) και ο πατέρας παρεμβαίνει με δραστηριότητες που αποκαθιστούν τα επίπεδα αυτής της ορμής (σπορ, βιντεοπαιχνίδια, junk food για επιβράβευση) διαταράσσοντας την τάξη που επιβάλλει η μητέρα, το αγόρι που γυρεύει παράδειγμα από το αρσενικό του σπιτιού για να δομήσει τη δική του ταυτότητα θα ταυτίσει τον ανδρισμό με τις συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ακολούθως, θα ψάξει τις ίδιες αξίες στον μικρόκοσμό του για να σχηματίσει έναν πρώτο κοινωνικό κύκλο. Όποιος δεν συντάσσεται με το «αρσενικό» όπως το εκπροσωπεί το πρότυπό του ανήκει στην άλλη μεριά, στη θηλυκότητα.

Πόσοι είχαμε τον συμμαθητή που έτρωγε «καζούρα» —τότε που αγνοούσαμε ότι ο εκφοβισμός κοστίζει ζωές επειδή όλοι σιωπούσαν— επειδή ήταν καλός στα μαθήματα; Αν μάλιστα οι επιδόσεις του αφορούσαν κυρίως τα φιλολογικά μαθήματα, δεν αποκλείεται να έτρωγε και ξύλο στα διαλείμματα. Όλοι θυμόμαστε τον συμμαθητή που αποκλειόταν από τις παρέες των αγοριών αν δεν συμμετείχε στις «σωματικές» δραστηριότητες, αν ήταν ήσυχος στην τάξη ή αν προτιμούσε το διάβασμα και τη συζήτηση από το ποδόσφαιρο στα διαλείμματα. Επίσης, κανείς δεν ξεχνά τα παρατσούκλια που τον συνόδευαν, εκείνα που συνδέονται με «θηλυκές» ιδιότητες — κατά συνέπεια απορριπτέες, κατακριτέες, κατώτερες. Όπως κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει όσα υπέφεραν οι συμμαθητές που ήταν, δηλωμένα ή μη, ομοφυλόφιλοι, οπότε —κατά τη σοβινιστική λογική— είχαν απεμπολήσει τον ανδρισμό τους.

Στις αρχές της νέας χιλιετίας επινοήθηκε ο όρος meninist, το αντρικό αντίστοιχο του feminist, για να χαρακτηρίσει τους αρσενικούς υποστηρικτές του φεμινισμού — ο όρος «φεμινιστής» ήταν καταφανώς πολύ θηλυκός. Αναμενόμενα έγινε κατάχρηση της έννοιας από τους σοβινιστές για να γελοιοποιήσουν, ιδιαίτερα μέσω των social media, τις φεμινίστριες που αμφισβητούν δημόσια την πατριαρχία. Παράλληλα, ο όρος χρησιμεύει στα ίδια μέσα για να έρθουν στην επιφάνεια και να συζητηθούν σοβαρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν χωρίς υποστήριξη οι άντρες εξαιτίας του τοξικού ανδρισμού.

Από το «Κλαίνε μωρέ οι άντρες;» που θα πει ο πατέρας στον μικρό γιο, στον «άντρα-προστάτη», τον «κουβαλητή», το «στήριγμα» που αναμένεται να γίνει όταν μεγαλώσει, ο ανδρισμός απαιτείται να εκδηλωθεί στη δημόσια σφαίρα, δεν περιορίζεται στο σπίτι: χαρακτηρίζεται από πραγματισμό και δράση. Ελάχιστοι περιμένουν από κάποιον άντρα του κοινωνικού ή εργασιακού κύκλου να τους εμπιστευτεί κάτι ευαίσθητα προσωπικό, κάτι που δεν αφορά ένα πρόβλημα με άμεση χειροπιαστή επίλυση. Μιας και η συγκεκριμένη συμπεριφορά δεν είναι η αναμενόμενη, κάτι τέτοιο δεν ενθαρρύνεται αρχικά από την οικογένεια και αργότερα από το φιλικό περιβάλλον. Το αποτέλεσμα αυτού του αυτογκόλ της πατριαρχίας είναι η συναισθηματική φίμωση των αντρών. Η διάγνωση των ψυχικών νοσημάτων στους άντρες είναι ελλιπής ή δυσκολότερη, όχι επειδή δεν πάσχουν στο ίδιο ποσοστό με τις γυναίκες, αλλά επειδή δεν την επιδιώκουν. Οι άντρες απευθύνονται στον ιατρικό κλάδο μόνο για πρακτικούς λόγους: γενικό τσεκάπ, ήδη εκδηλωμένο πρόβλημα σωματικής υγείας, ατυχήματα. Η επίσκεψη σε ψυχοθεραπευτή είναι για πολλούς απαγορευτική επιλογή, από τον φόβο για τις αντιδράσεις των φίλων και της παρέας, και για άλλους απλώς ένα εξωπραγματικό ενδεχόμενο.

Ο Ματ Χέιγκ είναι Βρετανός συγγραφέας. Γνωστότερος για τα παιδικά βιβλία του, έχει νοσηλευτεί εξαιτίας ψυχικών νοσημάτων. Πριν λίγα χρόνια κατέγραψε αυτό το κομμάτι της ζωής του στο βιβλίο «Λόγοι για να μείνεις ζωντανός» (Εκδόσεις Πατάκη). Έκτοτε, δίνει τον δικό του αγώνα ανάδειξης των ψυχικών νοσημάτων και του στιγματισμού των αντρών. Διοχετεύει την προσωπική εμπειρία και τη γνώση που συγκέντρωσε μετά τη νοσηλεία του και όσο πάλευε με την κατάθλιψη στον προσωπικό του λογαριασμό στο Twitter. Εκεί ανταποκρίνονται άντρες που ενθαρρύνθηκαν από την περιπέτειά του και αναζήτησαν θεραπεία, καθώς και οι σύζυγοι και οι φίλες τους για να τον ευχαριστήσουν, και μαζί, φυσικά, και η σκοτεινή πλευρά του meninism. Επώνυμα ή όχι, χρήστες του Twitter θα ειρωνευτούν τον συγγραφέα, θα απορρίψουν την ύπαρξη της κατάθλιψης στους άντρες ή θα τον κατηγορήσουν για ανάγκη για προσοχή, θα αμφισβητήσουν τον ανδρισμό του (σαν να πρόκειται για πέναλτι, φανταστείτε), θα πασχίσουν να αποδείξουν ότι οι άντρες πραγματικά δεν κλαίνε, σε μια προσπάθεια να περισώσουν τον εύθραυστο ανασφαλή ανδρισμό που τους κληροδότησε η οικογένεια ή ο συγχρωτισμός με εξίσου ανασφαλή άτομα…

Με τον ίδιο τρόπο που η τεστοστερόνη συνυπάρχει με τα οιστρογόνα στον ανθρώπινο οργανισμό, λογοτέχνες και φιλόσοφοι αναγνωρίζουν τον ανδρόγυνο νου στη δημιουργική διεργασία. Η Βιρτζίνια Γουλφ θεωρούσε την ανδρόγυνη ψυχολογία βασικό παράγοντα της δημιουργικότητας, η οποία προϋποθέτει σωματική και πνευματική αρμονία. Το μυαλό χρειάζεται να μεταδίδει το συναίσθημα ανεμπόδιστα, να μη διχοτομείται. Δεκαετίες αργότερα, ο ψυχολόγος Μιχάι Τσίκζεντμιχαϊ θα επεκταθεί επάνω στο ίδιο θέμα θίγοντας τον κοινωνικό κονστρουκτιβισμό που εμπλέκεται στη δόμηση του αρσενικού και του θηλυκού και την υπέρβαση αυτών των συμβάσεων από όσους ασχολούνται με δημιουργικά επαγγέλματα. Στοιχειοθετεί την ανδρόγυνη ψυχολογία όχι σαν σεξουαλική συμπεριφορά αλλά σαν το σύνολο ψυχοσυναισθηματικών δυνατοτήτων.

Οι άντρες μπορούν να είναι τρυφεροί και διεκδικητικοί, ευαίσθητοι και άτεγκτοι χωρίς να ανησυχούν για την εικόνα τους και τον τρόπο που θα την εκλάβουν όσοι μένουν προσκολλημένοι στους περιορισμούς των φύλων. Για την ακρίβεια, οι άντρες χρωστάνε αυτή την ελευθερία στον εαυτό τους και σε όσους τούς έχουν για παράδειγμα.

[ Για το παρόν κείμενο χρησίμευσαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Eddie Izzard, Believe me, Penguin Books 2018· The ‘pink vs blue’ gender myth, www.bbc.com 2014· How testosterone benefits your body, www.healthline.com 2016· Selma H. Fraiberg, The magic years, Scribner 2008· Άντρες και ψυχοθεραπεία, www.evimessaritaki.gr 2013· Βιρτζίνια Γουλφ, Ένα δικό σου δωμάτιο, Εκδόσεις Οδυσσέας 2015· Mihaly Csikszentmihalyi, Creativity. The psychology of discovery and invention, Harper Perennial 2013· www.brainpickings.com. Εικονογράφηση: Abigail Gray Swartz (2017, λεπτ.) ].