Οι μετανάστες ως αναπτυξιακός μοχλός

Στο ετήσιο συνέδριο του World Economic Forum στο Νταβός, ο νέος πρωθυπουργός του Καναδά, Justin Trudeau, συνέδεσε ευθέως το ζήτημα της πολιτισμικής ποικιλομορφίας (cultural diversity) με τις προοπτικές ανάπτυξης του Καναδά: «Χρειαζόμαστε κοινωνίες που θα θεωρούν την ποικιλομορφία πηγή δύναμης, όχι αδυναμίας», ανέφερε χαρακτηριστικά. Η συζήτηση για τις επιπτώσεις που έχει στην οικονομία η πολυπολιτισμικότητα (όρος προβληματικός γιατί προκαλεί συγχύσεις) επανέρχεται έτσι στην επιφάνεια υπό το φως των αυξημένων προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, του τρομοκρατικού χτυπήματος στο Παρίσι και μιας σειράς άλλων σημαντικών γεγονότων.

Ο δημόσιος διάλογος για τη μετανάστευση και τις ευρύτερες συνέπειες που έχει στην οικονομία κάθε χώρας αναπόφευκτα επηρεάζεται από τις ιδεολογικές αναφορές ενός εκάστου. Ερωτήματα όπως «Πόσοι χωράνε;», «Πώς θα βρουν δουλειά οι Έλληνες όταν έχουμε τόσους μετανάστες;», «Ποιο είναι το κόστος της εγκληματικότητας που οφείλεται στους μετανάστες;» αποτελούν τον στενό κορσέ εντός του οποίου ασφυκτιούν όχι μόνο τα ατομικά δικαιώματα αλλά και βασικές αρχές των οικονομικών.

Η ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι υπάρχει ένας συγκεκριμένος αμετάβλητος αριθμός μεταναστών και προσφύγων που μπορεί μία οικονομία να απορροφήσει εδράζεται στην εσφαλμένη υπόθεση της «σταθερής πίτας» (fixed pie fallacy), στην αντίληψη δηλαδή ότι το εθνικό προϊόν αλλά και οι διαθέσιμες θέσεις εργασίας είναι μεγέθη πεπερασμένα. Η υπόθεση αυτή παραγνωρίζει την επιρροή που έχει η μετανάστευση τόσο στην πλευρά ζήτησης όσο —κυρίως— και σε αυτήν της προσφοράς. Η συμμετοχή των μεταναστών στην παραγωγική διαδικασία, δεν συμβάλλει απλώς στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας υπαρχόντων κλάδων και στην ανάπτυξη νέων, αλλά αυξάνει και τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό άμεσα αλλά και έμμεσα, κυρίως με τη διευκόλυνση εισόδου στην αγορά εργασίας των γυναικών.

Η μελέτη της επίδρασης των μεταναστευτικών ροών σε πολλές διαφορετικές χώρες και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους επιβεβαιώνει τα παραπάνω συμπεράσματα. Η μαζική μετανάστευση την περίοδο 1870-1920 στις ΗΠΑ υπήρξε ένας από τους κινητήριους μοχλούς της εκρηκτικής της οικονομικής ανάπτυξης. Η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας στη δεκαετία του ’90 —για να έρθουμε σε κάτι εγγύτερο σε εμάς— ήταν μεταξύ άλλων και αποτέλεσμα της απορρόφησης χιλιάδων οικονομικών μεταναστών από τα Βαλκάνια.

Η εμπέδωση στην κοινωνία εσφαλμένων αντιλήψεων γύρω από το μεταναστευτικό είναι επιζήμια και γιατί οδηγεί σε άστοχες και οικονομικά αναποτελεσματικές πολιτικές. Η πεποίθηση ότι «έρχονται να μας πάρουν τις δουλειές» οδήγησε στην πλήρη απαγόρευση κάθε νόμιμης εργασίας για τους παράνομους μετανάστες. Πέρα από τις συνέπειες που είχε αυτή η απαγόρευση στα φορολογικά έσοδα και στο ασφαλιστικό σύστημα, εξώθησε τμήμα των μεταναστών στην ενασχόληση με παράνομες δραστηριότητες. Η σύνδεση μεταναστών με την εγκληματικότητα μετατράπηκε έτσι σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

Οι επισημάνσεις αυτές αναφορικά με την πολιτική οικονομία της μετανάστευσης (οι οποίες βεβαίως αφορούν και τους πρόσφυγες —που προφανώς εμπίπτουν σε διαφορετική κατηγορία και τυγχάνουν ορθώς διαφορετικής μεταχείρισης—, αλλά στην προκειμένη περίπτωση εξετάζουμε το ζήτημα από οικονομική σκοπιά) δεν γίνονται για να υποβαθμιστεί η κρισιμότητα της κατάστασης και τα μεγάλα προβλήματα που ανακύπτουν στη διαχείριση του προσφυγικού (πρωτίστως) και του μεταναστευτικού ζητήματος. Η ομαλή ένταξη εκατομμυρίων προσφύγων και μεταναστών στις χώρες της Ευρώπης, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, συνιστά μία τεράστια πρόκληση στην οποία κυβερνήσεις, κρατικοί μηχανισμοί και πολίτες καλούνται να αντεπεξέλθουν. Η πρόκληση καθίσταται ακόμη μεγαλύτερη αν λάβει κανείς υπόψιν την έκρυθμη κατάσταση που έχει δημιουργηθεί ως αποτέλεσμα της δράσης ακραίων ισλαμιστών και της πολιτικής της εκμετάλλευσης από εθνικιστικές πολιτικές δυνάμεις σε μία προσπάθεια απόδοσης συλλογικών ευθυνών και συλλήβδην ενοχοποίησης προσφύγων και μεταναστών.

Η συζήτηση για τον τρόπο ένταξης προσφύγων και μεταναστών, και τον κοινωνικό μετασχηματισμό που επιφέρει, είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστεί —και μάλλον θα ενταθεί— στο άμεσο μέλλον. Το σημαντικό είναι να βασίζεται στα πραγματικά δεδομένα και να είναι κατά το δυνατόν απαλλαγμένη από φοβικά σύνδρομα, ιδεοληψίες και προκαταλήψεις. Η πολιτική προσέγγιση που θα κυριαρχήσει δεν θα καθορίσει μόνο το μέλλον χιλιάδων ανθρώπων που αναζητούν μία διέξοδο διαφυγής αλλά και την ικανότητα που έχουμε ως κοινωνία να προσαρμοζόμαστε με επιτυχία εντός ενός μεταβαλλόμενου και ρευστού περιβάλλοντος.

Βιβλιογραφία και λοιπές πηγές

(1) Anderson, Stuart, Let’s Not Blame Immigrants for High Unemployment Rates (September 15, 2010). Cato Institute Immigration Reform Bulletin, September 2010.

(2) Ager, P., & Brückner, M. (2013). Cultural diversity and economic growth: Evidence from the US during the age of mass migration. European Economic Review, 64, 76-97.

(3) Aντιγόνη Λυμπεράκη, Ελληνική οικονομία και μετανάστευση.

[ Εικονογράφηση: David Jacques, Irish Emigrants Entering Liverpool (1990) ].