Οι πέρλες και το άλογο

Αν το σκεφτείς, η πόλη αυτή έχει κάποια κοινά με τη Φλώρινα – κι όχι μόνο την παραμεθόρια θέση. Έχει το κλίμα της, το μετριασμένο ηπειρωτικό που μαθαίναμε στη σχολική γεωγραφία: βροχή όλους τους μήνες και την απαραίτητη χιονόστρωση κάθε χειμώνα. Έχει, επίσης, παρόμοια απόσταση από τη θάλασσα —κάτι λιγότερο από διακόσια χιλιόμετρα— κι ένα σύγχρονο δίκτυο αυτοκινητοδρόμων, χάρη στο οποίο την προσεγγίζεις σε λιγότερο από δύο ώρες. Έχοντας ζήσει την περισσότερη ζωή μας μερικές εκατοντάδες μέτρα -όχι χιλιόμετρα- από την πλησιέστερη παραλία, τώρα που μένουμε στο Ζάγκρεμπ οι περισσότερες καλοκαιρινές εκδρομές ξεκινούν προβλέψιμα: από τον παλιότερο αυτοκινητόδρομο της πρώην Γιουγκοσλαβίας προς το Κάρλοβατς (Α1), ο οποίος —όπως και το κομμάτι Φλώρινας-Πτολεμαΐδας— φέρει τη σήμανση του ευρωπαϊκού άξονα Ε-65.

Συνηθέστερος προορισμός είναι οι παράκτιες κωμοπόλεις γύρω από το κάποτε πολυεθνοτικό λιμάνι (Ριέκα, όπως Θεσσαλονίκη): από Βορρά προς Νότο βρίσκονται η Οπάτια, η Τσρικβένιτσα και το Σένι — που προσελκύουν κόσμο οδικώς από την κεντρική και ανατολική Ευρώπη. «Σαν την Χαλκιδική, δεν έχει», θα πεις, αν πας να συγκρίνεις την άμμο του Αιγαίου με τα βότσαλα και τα βράχια της Αδριατικής. Από την άλλη, η τουριστική παράδοση στον κόλπο του Κβάρνερ είναι πολύ παλιότερη από τη δική μας: χρονολογείται από τον 19^ο αιώνα και τον καιρό της Αυστροουγγαρίας. Βίλες με λουλούδια, δημόσιοι κήποι και κάποιες προσόψεις ξενοδοχείων και άλλων μεγάρων δίνουν μια ατελή —με όλες τις ανορθογραφίες που συνυπάρχουν—, αλλά, πιστεύω, γνήσια εικόνα λουτρόπολης και στα τρία αυτά μέρη, και κυρίως στη βορειότερη από αυτές, την πάλαι ποτέ Perla Adriatica.

Αυτά τα μαργαριτάρια δυστυχώς δεν προσφέρονται για περίπατο τις καθημερινές, όσο κι αν θα το θέλαμε. Ευτυχώς το Ζάγκρεμπ μάς αποζημιώνει με κάτι που σίγουρα δεν υπάρχει στη Φλώρινα, ούτε σε μεγαλύτερη ελληνική πόλη. Τα μεγάλα του πάρκα έχουν έκταση μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων το καθένα (ως μέτρο σύγκρισης, το αθηναϊκό Πεδίο Άρεως είναι μόλις 0,3 τ.χλμ.) και απέχουν λίγα μόλις λεπτά με το τραμ από το κέντρο. Καθένα έχει το δικό του μικρό πλεονέκτημα. Στο Γιαρούν, για παράδειγμα, το κωπηλατικό κέντρο πλαισιώνεται από μεγαλούτσικες «πλαζ» γλυκού νερού, με καφετέριες που προσφέρουν έως και φραπέ (πράγμα σπάνιο εδώ). Λίμνες έχει και το Μπούντεκ και το κοντινό μας —και μεγαλύτερο όλων— Μάξιμιρ, αλλά σε αυτές δεν επιτρέπεται η κολύμβηση.

Ελάχιστα μας στενοχωρεί αυτό. Το Μάξιμιρ, με τον πρόσφατα ανακαινισμένο ζωολογικό κήπο και τα παλιομοδίτικα «περίπτερα» ή paviljon, μπορείς να το συμπεριλάβεις στις πέρλες της κροατικής πρωτεύουσας, με ιστορία ακόμη μεγαλύτερη από αυτή των αψβουργικών θερέτρων. Ήταν το πρώτο μεγάλο άλσος της νοτιοανατολικής Ευρώπης — ιδρύθηκε στα τέλη του 18^ου αιώνα, τον καιρό του αυτοκράτορα Ιωσήφ του Β΄. Ο συγκεκριμένος ηγεμόνας προώθησε μια σειρά σημαντικών για την εποχή του μεταρρυθμίσεων. Λέγεται ότι συνάντησε πολλές αντιδράσεις που τον εμπόδισαν να ολοκληρώσει το έργο του, ωστόσο αυτά που άφησε πίσω δεν είναι ασήμαντα. Και δεν εξαντλούνται στο πάρκο.

Στο σύνολο της αυτοκρατορίας, ο Ιωσήφ με διαδοχικά διατάγματα διεύρυνε τη θρησκευτική ελευθερία. Ορθόδοξοι, προτεστάντες και εβραίοι μπορούσαν πλέον να συμμετάσχουν στη δημόσια ζωή χωρίς τους προϋπάρχοντες περιορισμούς. Οι Έλληνες δεν έχασαν την ευκαιρία. Το ξέρουμε από τη Βιέννη, τη Βουδαπέστη και την Τεργέστη — αλλά ακόμη και στο Ζάγκρεμπ οι συμπατριώτες μας άφησαν, για λίγο, το στίγμα τους. Οι λίγες επιφανείς οικογένειες εμπόρων και χρηματιστών —με γνωστότερο εκπρόσωπο τον εθνικό ποιητή των Κροατών Δημητρίου/Ντέμεταρ, με καταγωγή από τη Σιάτιστα— είχαν αρκετή δύναμη ώστε να αγοράσουν, για λογαριασμό της ορθόδοξης κοινότητας, την παλιά εκκλησία που (ανακαινισμένη) αποτελεί σήμερα τον σερβικό μητροπολιτικό ναό του Ζάγκρεμπ.

Υπάρχει κι ένα ακόμη, λιγότερο γνωστό επίτευγμα του Ιωσήφ Β΄ των Αψβούργων, που αφορά ειδικά την Κροατία: ήταν η πρώτη οδική διέξοδός της στη θάλασσα. Το ορεινό φράγμα των Δειναρικών Άλπεων —στο οποίο οφείλεται η μετάβαση από το μεσογειακό στο ηπειρωτικό κλίμα μέσα σε λίγα μόλις χιλιόμετρα— δεν είναι στην πραγματικότητα τόσο απροσπέλαστο όσο οι Άλπεις. Το πέρασμα Βράτνικ δίπλα στο Σένι έχει μόλις 800 μέτρα υψόμετρο και, για τον λόγο αυτό, αποτέλεσε σημείο διέλευσης του δρόμου που έγινε γνωστός ως Via Josephina. Σήμερα η εθνική οδός 23, αν και λιγότερο ταχεία και άρα λιγότερο πολυσύχναστη από τον αυτοκινητόδρομο, εξυπηρετεί όσους θέλουν να κολυμπήσουν στην Αδριατική καθώς και στο υπέροχο ποτάμι Μρέζνιτσα στο άλλο της άκρο, την κωμόπολη Ντούγκα Ρέσα.

Θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι ο Ιωσήφ ότι την εμπνεύστηκε από κάποιον Έλληνα έμπορο που ήθελε πρόσβαση στη θάλασσα (ή έστω κάποιον σαν εμάς που του αρέσει το κολύμπι του αλμυρού και του γλυκού νερού). Ο θρύλος όμως λέει ότι ο αυτοκράτορας πήρε τη μεγάλη απόφαση όταν, λόγω των μεγάλων κλίσεων των μονοπατιών, έπεσε από το άλογο. Ακούγεται λίγο πιο άδοξο από τον γόρδιο δεσμό του Αλεξάνδρου και τον Βουκεφάλα, ή ίσως πιο προσγειωμένο, κι έτσι θυμόμαστε ότι, παρ’ όλες τις ομοιότητες —όπως το κλίμα, τις σήραγγες και κοιλαδογέφυρες του Ε-65 και τις νησίδες σλαβόφωνης ορθοδοξίας—, είμαστε πολύ πιο βόρεια από τη Μακεδονία και τη Via Egnatia.