Πάνω από την ευτέλεια του τυχαίου

Είχε εξαφανιστεί  από τις εκδοτικές λίστες τα τελευταία τέσσερα χρόνια, γι’ αυτό και ήταν μεγάλη η απορία μου να δω τι σκάρωνε όλον αυτό τον καιρό. Ε, λοιπόν,  δεν θα ήταν υπερβολή να πω πως το νέο βιβλίο που μας έδωσε ο νεαρός Κύπριος Κυριάκος Μαργαρίτης δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα… χρονικό, με το βάρος που κουβαλάει ένα τέτοιο έργο. Φέρει όλα τα χαρακτηριστικά που απαιτεί το είδος —αδύνατη εσωτερική ενότητα και αλληλουχία, απουσία αντικειμενικής κριτικής, απλή, λαϊκή γλώσσα—, κι ας επιμένει ο ίδιος να σημειώνει πως πρόκειται για μυθιστόρημα. Το βαφτίζει, τι άλλο; «Κρόνακα», που αυτόματα παραπέμπει στον Λεόντειο Μαχαιρά, τον Κύπριο χρονικογράφο των μεσαιωνικών χρόνων με το έργο «Εξήγησις της γλυκειάς χώρας Κύπρος η ποία λέγεται Κρόνακα, τουτέστιν Χρονικόν».

Με ιδιόμορφο λόγο, τις δικές του λέξεις, τη δική του προσωπική μορφή, ο Κυριάκος Μαργαρίτης κατορθώνει να αντηχήσει πολύ διαφορετικά από ό,τι η πλειονότητα των σύγχρονων λογοτεχνών συμπατριωτών του. Παρότι η πρόθεση είναι η ιδιαίτερή του πατρίδα και η ιστορία της να καταλαμβάνουν κεντρικό λόγο στο βιβλίο, αποφεύγει να ψηλαφίσει τα γεγονότα με συστηματικό τρόπο. Αντίθετα, μέσα από τα μικρά σε έκταση κεφάλαια, καταφέρνει να πραγματοποιήσει ένα διάλογο, μια συνομιλία μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, δίνοντας στα πράγματα μια νέα, δική τους διάσταση. Παρά τις ιδιόμορφες χρονικές και τοπικές ανακολουθίες, ο λόγος του ρέει απολαυστικά —όπως άλλωστε μας έχει συνηθίσει με τα προηγούμενά του έργα—, αποδεικνύοντας πως οι αντιθέσεις είναι δυνατόν να συγκροτήσουν ένα υπέροχο οργανικό αποτέλεσμα. Η ριζοσπαστική συνύπαρξη και συνένωση ανόμοιων στοιχείων αφήνει μια έντονη γεύση υπερρεαλισμού. Ο ίδιος τον αποκαλεί «υπαρξιακό ρεαλισμό και ρεαλισμό της αγάπης, ή πλατύτερο ρεαλισμό». «Γενικώς», σημειώνει, «η αγωνία είναι για τον διάλογο, τη συνομιλία, τη συσχέτιση και οριακά τη συνουσία: έρως οντολογικός και φιλόσοφος».

Στην περιπλάνησή του, προκειμένου να διαλεχτεί με την ιστορία του τόπου του, παρεμβάλλει και τολμά να ερμηνεύσει με στοιχεία που έχει αντλήσει από την προσωπική του ζωή στην Αθήνα τού σήμερα, στις περιηγήσεις του εκτός συνόρων, στα κείμενα που τον πότισαν και τον επηρέασαν στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη ζωή. Κεντρικός του ήρωας, ο Αρσένιος Θησέας, ο οποίος ως «υπαρξιακός ντετέκτιβ» αναλαμβάνει να διερευνήσει τα στοιχεία της μυθολογίας και της ιστορίας της Κύπρου, προκειμένου να πλάσει ένα σύγχρονο χρονικό όπου μέσα θα χωρέσει η θάλασσα, την οποία –όπως μας δηλώνει στο οπισθόφυλλο ο συγγραφέας— «το έχω καημό να τη φτάσω και να μπω στο ανεξάντλητο». Η Έλσα, η σύντροφος του Θησέα, η γυναίκα, παρότι παραμένει πάντα σε δεύτερο πλάνο, τελικά καθορίζει την ίδια τη ζωή του ήρωα, έμμεσα λοιπόν και τον τρόπο ανάγνωσης των πραγμάτων.

Ο Κυριάκος Μαργαρίτης, με το νέο του βιβλίο «Κρόνακα» που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ίκαρος, απαιτεί επίμονα και κερδίζει δικαιωματικά τον χώρο του στο κενό που υπάρχει γύρω του.

«Όταν είσαι Κύπριος, η ιστορία δεν είναι κάτι που συνέβη στα σχολικά βιβλία, αλλά αυτό με το οποίο μεγάλωσες, σε συνάξεις στις βεράντες και στις αυλές. Είναι αυτό που προσέλαβες ως την πιο οικεία και προσωπική σου μυθολογία. Στη δική μου περίπτωση, ο κατεξοχήν χώρος γι’ αυτό το φανέρωμα ήταν η αυλή της γιαγιάς Αναστασίας, εκεί όπου μαζευόμασταν, και εξακολουθούμε, τα καλοκαίρια, την ώρα του σούρουπου. Οι πλαστικές καρέκλες σχηματίζουν κύκλο, κάτω από την πέργκολα που μας προστατεύει από την υγρασία. Στην αυλή οι νυχτερίδες διαγράφουν καμπύλες στον αέρα. Ενίοτε ο χορός τους είναι τόσο τρελός, ώστε σε κάνουν να σκύβεις, βέβαιος ότι θα πέσουν επάνω σου, λες και δεν ξέρουν οι νυχτερίδες τον δρόμο τους. Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον δεν χρειάζεται προσπάθεια για να αισθανθείς, έστω για λίγο, την αύρα του μυστηρίου που προικίζει τον κόσμο και τον συγκρατεί, με τρόπο χαοτικό, πάνω από την ευτέλεια του τυχαίου. Εκεί μεγαλώσαμε, ανάμεσα σε πολιτικές συζητήσεις, κουτσομπολιά και αφηγήσεις. […] Εκεί μάθαμε ν’ ακούμε, ή, πιο σωστά, ν’ αφουγκραζόμαστε, που σημαίνει να μαντεύουμε τ’ ανείπωτα και να συμπληρώνουμε τα κενά. Στην αυλή της γιαγιάς, μέσα σ’ αυτόν τον αχνό των αφηγήσεων, γεννήθηκε, ίσως, η πρώτη αγωνία για μια καταγραφή, που θα μας επέτρεπε να σώσουμε κάτι. [Απόσπασμα από το βιβλίο].

Ο Κυριάκος Μαργαρίτης γεννήθηκε στην Πάφο της Κύπρου το 1982. Παρακολούθησε σπουδές κλασικής και νεοελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή για το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο, το ιστορικό μυθιστόρημα «Ο Γιωρκής ο Καρπασίτης», το 1998. Την περίοδο 2001-13 κυκλοφόρησαν περί τα 20 βιβλία του για παιδιά, ένα εκ των οποίων, τα «Τρύπια τείχη» (2011), τιμήθηκε με αναγραφή στον πίνακα White Ravens της Διεθνούς Βιβλιοθήκης Νεότητας του Μονάχου.  Η συλλογή διηγημάτων «Μικροί ερωτικοί θρήνοι» τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Νέου Λογοτέχνη στην Κύπρο το 2002 και ήταν η κυπριακή συμμετοχή για τη λογοτεχνία στη 12^η Biennale Νέων καλλιτεχνών από την Ευρώπη και τη Μεσόγειο (Νάπολη, 2005).