Ποιος φοβάται τον HAL 9000; [2]

Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, η κατασκευή μιας τεχνητής νοημοσύνης μάς θέτει κατά κύριο λόγο μπροστά σε οντολογικά και ηθικά προβλήματα και μόνο σε δεύτερο επίπεδο σε τεχνικά. Ο λόγος είναι ότι η έννοια της τεχνητής νοημοσύνης είναι αντιφατική: μια τεχνητή νοημοσύνη με την κυριολεκτική σημασία του όρου είναι μια αυτοαναιρούμενη οντότητα καταδικασμένη στην κατάθλιψη και την απραξία.

Παρ’ όλα αυτά ,είναι διαδεδομένη η άποψη ότι θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα προικισμένο με τη δυνατότητα να προσομοιάζει τις βασικές λειτουργίες ενός φυσικά νοήμονος ζώντος όντος, δηλαδή ένα τεχνητό σύστημα που θα μπορεί να αυτοσυντηρείται, να αναπαράγεται και να κατανοεί τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Όμως και σε αυτή την περίπτωση ένα τέτοιο σύστημα θα λειτουργεί μόνο στο πλαίσιο της δικής μας κατανόησης του τι σημαίνει αυτοσυντήρηση, αναπαραγωγή και κατανόηση εαυτού. Κάθε ενέργειά του που θα υπερέβαινε το δικό μας πλαίσιο κατανόησης αυτών των φαινομένων θα μας έθετε μπροστά στο πρόβλημα να τη θεωρήσουμε είτε αποτέλεσμα βλάβης, είτε απόκλιση από τον προκαθορισμένο στόχο. Επιπλέον, επειδή η δική μας κατανόηση του τι σημαίνει αυτοσυντήρηση, αναπαραγωγή και κατανόηση εαυτού δεν είναι στατική αλλά υπόκειται σε μια ατέρμονη διαδικασία τελειοποίησης και αλλαγής, κάθε φορά που αυτή θα αλλάζει θα έχει ως συνέπεια να θεωρούμε το μέχρι τότε νοήμον δημιούργημά μας ως μη νοήμον πλέον ή ως ατελώς νοήμον.

Αυτό που επιδιώκουμε να κατασκευάσουμε λοιπόν είναι ένα σύστημα που θα προσομοιάζει το επίπεδο και τον τρόπο κατανόησής μας του κόσμου, έτσι ώστε να υποστηρίζει τις δικές μας προσπάθειες κατανόησης του κόσμου. Υπό αυτή την έννοια, ο όρος τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται σε κάτι που είναι κατ’ αναλογία νοήμον, δηλαδή σε μια τεχνητή οντότητα η οποία είναι νοήμων μόνο σε σχέση και εξάρτηση από τη δική μας, τη φυσική ανθρώπινη νοημοσύνη. Με άλλα λόγια, μια τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι τίποτε άλλο από ένα εργαλείο που, όπως και κάθε άλλο εργαλείο, υποστηρίζει και ενισχύει μία δική μας φυσική ικανότητα. Το ότι επιδιώκουμε να δώσουμε σε ένα τέτοιο εργαλείο την εξωτερική μορφή και τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου δεν είναι τίποτε άλλο από το γεγονός ότι κατασκευάζουμε όλα τα μηχανήματα και τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε ώστε να ταιριάζουν στο μέρος του σώματός μας που καλούνται να υποστηρίξουν και να ενισχύσουν.

Κατ’ αυτά, ένα εργαλείο που προσομοιάζει και υποστηρίζει την ανθρώπινη νοημοσύνη θα το κάνει προσομοιάζοντας και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επικοινωνούν και συνεννοούνται: με τη χρήση της ομιλίας και της γλώσσας. Όσον αφορά τη δυνατότητα κατ’ αναλογίαν νοημόνων συστημάτων να επιδεικνύουν και συναισθηματική συμπεριφορά, είναι επίσης αναμενόμενο ότι ένα σύστημα που θα αποσκοπεί στη συναισθηματική στήριξη του ανθρώπου θα το κάνει προσομοιάζοντας τη συναισθηματική συμπεριφορά του. Και εφόσον είναι, π.χ., δυνατό ένα ηχογραφημένο τραγούδι να διεγείρει σε έναν άνθρωπο τα ίδια συναισθήματα με ένα τραγούδι που εκτελείται ζωντανά, δεν είναι καθόλου αδύνατο να μπορεί ένα σύστημα κατ’ αναλογίαν νοημοσύνης να επιδρά συναισθηματικά σε έναν άνθρωπο μολονότι αυτός γνωρίζει ότι δεν επικοινωνεί με ένα φυσικό πρόσωπο.

Μπορεί ένα σύστημα κατ’ αναλογίαν νοημοσύνης που προσομοιάζει την ανθρώπινη συναισθηματική συμπεριφορά να ανήκει ακόμα στην περιοχή της επιστημονικής φαντασίας, συστήματα όμως που προσομοιάζουν τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων είναι ήδη πραγματικότητα. Τα μηχανήματα που αναλαμβάνουν, π.χ., να μεταφέρουν με ασφάλεια φορτία στην επιφάνεια άλλων πλανητών είναι ήδη σε θέση να επιλέγουν αυτόνομα, ανάλογα με τις επιτόπου επικρατούσες συνθήκες, το σημείο προσγείωσης, ενέργεια αδύνατον να γίνει από τα επίγεια κέντρα ελέγχου λόγω των περιορισμών που επιβάλλουν οι νόμοι της φύσης. Άλλες εφαρμογές κατ’ αναλογίαν νοημοσύνης επιτρέπουν τη διάγνωση ασθενειών ή την αναγνώριση καταστάσεων ή ανθρώπινων εκφράσεων, όπως οι εφαρμογές που αναγνωρίζουν πρόσωπα και χαμόγελα σε φωτογραφίες, ή την αναγνώριση χειρόγραφων κειμένων και τη μετατροπή τους σε τυπογραφημένα.

Η χρήση αυτών των συστημάτων, όπως η εισαγωγή κάθε τεχνολογικού νεωτερισμού, έχει σοβαρές συνέπειες για την οργάνωση των πολιτικών, οικονομικών και παραγωγικών συστημάτων στις ανθρώπινες κοινωνίες. Η πρώτη είναι ότι τα εργαλεία και τα μηχανήματα που προσομοιάζουν μια ανθρώπινη δραστηριότητα υποκαθιστούν σταδιακά τους ανθρώπους που την εκτελούσαν με τις ανάλογες επακόλουθες συνέπειες για τις εργασιακές σχέσεις, την οικονομική κατάσταση αλλά και την αυτοεκτίμηση των παραγκωνισμένων. Αυτό το πρόβλημα όμως δεν είναι κάτι που συνδέεται αποκλειστικά με τη χρήση των κατ’ αναλογίαν νοημόνων συστημάτων, ούτε μπορούμε να πούμε ότι η διάδοση της χρήσης τους θα φέρει κοινωνικές και οικονομικές ανακατατάξεις χειρότερες από αυτές που επέφερε η πρώτη βιομηχανική επανάσταση, όπως η εισαγωγή των μηχανικών αργαλειών ή η εφαρμογή των τεϊλοριστικών μεθόδων παραγωγής το δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα. Όπως και να έχει το πράγμα, οι σημερινές κοινωνίες είναι καλύτερα προετοιμασμένες να απορροφήσουν τους οικονομικούς και κοινωνικούς κραδασμούς που θα δημιουργηθούν από την πλατιά εφαρμογή της κατ’ αναλογίαν νοήμονος τεχνολογίας. Ανήκει στις υποχρεώσεις των οργανωμένων κοινωνιών να ενσωματώσουν τους ανθρώπους που θα βρεθούν άνεργοι από την εφαρμογή της σε άλλες δομές παραγωγικής απασχόλησης, και η ενσωμάτωση όσων δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις διανοητικές απατήσεις της καινούργιας τεχνολογίας, αποτελώντας το στρώμα των καινούργιων «ανειδίκευτων».

Ίσως πιο μεγάλοι να είναι οι κίνδυνοι που απορρέουν από την εφαρμογή αυτής της τεχνολογίας στον τομέα της πολιτικής και της οργάνωσης του κράτους. Όμως και εδώ οι σημερινές κοινωνίες είναι καλύτερα θωρακισμένες ηθικά αλλά και νομικά απέναντι σε προσπάθειες κατάχρησης (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι κίνδυνοι δεν υφίστανται).

Όπως και με κάθε άλλη τεχνολογική καινοτομία, το αν η κατ’ αναλογίαν –τεχνητή– νοημοσύνη θα αποδειχθεί κασέλα με θησαυρούς ή κουτί της Πανδώρας δεν εξαρτάται από την ίδια, αλλά από την ικανότητα των ανθρώπων, δηλαδή των φυσικών νοημόνων όντων, να τη χρησιμοποιήσουν με σύνεση και σωφροσύνη – τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της φυσικής νοημοσύνης.

[ Εικόνα ]