Πόλεμος και περιβάλλον

Από την πρώτη πέτρα που σήκωσε ο άνθρωπος των σπηλαίων για να τη χρησιμοποιήσει σαν όπλο, το φυσικό περιβάλλον αποτελεί στρατηγικό στοιχείο στη διεξαγωγή πολέμων, ενώ η κρατούσα αντίληψη πως τα ανθρώπινα όντα είναι πάνω από τις φυσικές απώλειες, και μπορούν να αποκοπούν από τον φυσικό τους χώρο προκειμένου να επιβιώσουν, παραμένει. Έχει λογικό έρεισμα αυτή η αντίληψη;

Από την αρχαιότητα, οι στρατηγικές πολέμου περιελάμβαναν παρεμβάσεις στο περιβάλλον. Οι στρατοί των Ρωμαίων και Ασσύριων έσπερναν αλάτι στις καλλιεργούμενες εκτάσεις των περιοχών που πολιορκούσαν —με προφανείς καταστροφικές συνέπειες στο έδαφος και τον γηγενή πληθυσμό— ώστε να οδηγούν πιο σύντομα τους πολιορκημένους σε συνθηκολόγηση. Στο παρόν διαπιστώνουμε πως, αν και διανύουμε τον πιο ειρηνικό αιώνα στην ανθρώπινη ιστορία, οι πολεμικές στρατηγικές και η στρατιωτική τεχνολογία οδηγούν σε αδιέξοδο. Αν αναλλογιστούμε τη λεηλασία των φυσικών πόρων, τη μόλυνση του εδάφους και των υδάτων από τους βομβαρδισμούς και την καταστροφή των δασών, μπορούμε εύκολα να συλλάβουμε το μέγεθος της καταστροφής και σε ποιο βαθμό επηρεάζεται το οικοσύστημα. Η αμέλεια και η σκόπιμη εκμετάλλευση που λαμβάνουν χώρα σε τεράστια κλίμακα στις περιοχές πολεμικών συγκρούσεων οδηγούν τοπικά αλλά και άλλες περιοχές του πλανήτη σε κατάρρευση, παρασύροντας μαζί της κάθε έμβιο ον.

Ο νομικός μας πολιτισμός στη «Σύμβαση της Γενεύης» θέτει περιορισμούς στις μεθόδους για τη διεξαγωγή πολέμων που μπορούν να προκαλέσουν ευρεία, μακροχρόνια και σοβαρή ζημιά στο περιβάλλον, αλλά τα νομικά πλαίσια που μεριμνούν για την προστασία του περιβάλλοντος σε περίοδο πολέμου απλά δεν εφαρμόζονται. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν ζήτησε επίμονα από τα έθνη να κάνουν περισσότερα προκειμένουν να προστατεύσουν το περιβάλλον από την καταστροφή των πολεμικών συγκρούσεων.

Προφανώς, δεν είναι μόνον οι πόλεμοι που επηρεάζουν το περιβάλλον. Ακόμη και η συντήρηση μόνιμων πολυάριθμων στρατών (χωρίς οποιαδήποτε εμπλοκή σε πόλεμο) επιβαρύνει εξίσου το οικοσύστημα, ασκώντας τεράστια πίεση στους φυσικούς πόρους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το αμερικανικό υπουργείο Άμυνας, που αποτελεί τον μεγαλύτερο καταναλωτή των ΗΠΑ σε ορυκτά καύσιμα, καθώς χρησιμοποιεί ετησίως 21.000.000 βαρέλια πετρέλαιο. Αν σκεφτούμε πως η εκπομπή CO2 από τη χρήση των ορυκτών καυσίμων στον αμερικανικό στρατό προσεγγίζει τον ετήσιο αριθμό εκπομπών CO2 μιας μικρής ευρωπαϊκής χώρας, μπορούμε να αντιληφθούμε το μέγεθος της οικολογικής ζημίας.

Όλα τα παραπάνω δεν μπορούν να εξεταστούν χωρίς να αναφέρουμε ένα ακόμη χαρακτηριστικό πρόβλημα σε περιοχές πολεμικών συρράξεων εφόσον η ανάγκη για επιβίωση οδηγεί με τη σειρά της σε νέες εμφυλιακές συγκρούσεις. Η καταστροφή των φυσικών πόρων υποδεικνύει στους ανθρώπους την αναζήτηση βραχυπρόθεσμων λύσεων, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο απόγνωσης και, ως εκ τούτου, εξεύρεσης ανορθόδοξων τρόπων επιβίωσης μέσω της εκμετάλλευσης των ανθρώπινων και περιβαλλοντικών πόρων.

Μπορούν άραγε οι νομικοί κώδικες να προστατεύσουν ή να «αποκαταστήσουν» σε κάποιο βαθμό τις έως τώρα ζημιές που έχουν προκληθεί στο φυσικό περιβάλλον; Η μείωση του αριθμού των στρατιωτών ή των πολεμικών μέσων θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εξεύρεση λύσεων;

Το προφανές δεν είναι άλλο από το γεγονός πως ο πόλεμος πρέπει πάντα να αποτελεί την έσχατη λύση. Μπορούμε να φανταστούμε έναν πλανήτη χωρίς πολέμους; Οφείλουμε να το κάνουμε. Αποτελεί υποχρέωση μας.

Για το μέλλον. Για μας.